چرا عروسک‌های آذربایجانی؛ کودکی نمی‌کنند/کودکانی محکوم به بزرگ شدن زودهنگام

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری فارس ، در کشورمان سن ازدواج قانونی ۱۸ سال اعلام شده ولی با این وجود برخی خانواده‌ها کودکان خویش را مجبور به ازدواج در سن کودکی می‌کنند. از سویی با توجه به ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، ازدواج کودکان با اجازه والدین و مجوز دادگاه امکان‌پذیر است که براساس این ماده، عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالحه است.

سر ایران رکوددار ازدواج کودکان در ایران

براساس اطلاعات موجود، حدود ۱۷ درصد ازدواج دختران در ایران پیش از رسیدن به ۱۸ سالگی بوده است که به نظر می‌رسد این روند در برخی مناطق کشورمان روند رو به رشدی داشته، به طوریکه در استان آذربایجان‌شرقی در سال ۹۴، ۳ هزار و ۹۴۴ دختر ۱۰ تا ۱۴ سال ازدواج کرده‌ بودند که این تعداد در سال ۹۵ به میزان ۴ هزار و ۱۶۵ نفر رسیده و گفته می‌شود، آذربایجان‌شرقی بعد از خراسان رضوی در موضوع ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۵ سال رتبه دوم در کشور را دارد.

در این راستا هر چند برخی مسؤولان، متخصصان و کارشناسان ادعا می‌کنند، ازدواج زودرس در چند دهه رو به کاهش بوده ولی با توجه به آمارهای موجود این‌گونه ازدواج‌ها در بعضی مناطق کشورمان از جمله روستاها امر معمول و عادی است و هر سال هم روند رو به رشدی داشته است.

کودکانی که کودکی نمی‌کنند

  افزون بر آنچه گفته شد، مطالعات نشان می‌دهد، با وجود افزایش سن ازدواج در اکثر کشورها، ازدواج زودرس نیز در حال حاضر در بسیاری از نقاط دنیا و به ویژه کشورهای در حال توسعه صورت می‌گیرد و پیش‌بینی می‌شود در دهه‌های آینده حدود ۱۰۰ میلیون دختر ازدواج زودرس داشته باشند.

از سوی دیگر ازدواج کودکان در کشورهای چون آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین، کارائیب، خارومیانه و … رواج بیشتری داشته، به طوریکه در جنوب آسیا ازدواج زودرس یک هنجار اجتماعی شده است و براساس اطلاعات موجود، آمار ازدواج دختران کودک در افغانستان نزدیک ۵۵درصد، هند بیش از ۴۰درصد، بنگلادش بیش از۵۰درصد، کنگو بیش از ۷۰درصد است و در نپال ۷ درصد دختران قبل از ورود به سن ۱۰ سالگی و ۴۰درصد تا سن ۱۵ سالگی ازدواج می‌کنند.

براساس گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل، در کشورهای در حال توسعه، اگر روند ازدواج کودکان کاهش نیابد، آمار جهانی ازدواج کودکان به ١,٢‌میلیارد مورد در‌سال ١۴٢٩ می‌رسد و براساس این گزارش، از هر سه دختر، یک نفر در نوجوانی ازدواج می‌کند و تخمین زده شده که تا‌ سال ١٣٩٩، ١۴٠‌میلیون دختر در زیر سن ١٨‌سال و ١۵‌میلیون نفر از آنها زیر ١۵‌سال در جهان ازدواج خواهند کرد. در کشورهای در حال توسعه، از هر ٩ دختر، یک نفر قبل از رسیدن به سن ١۵سالگی متأهل می‌شود.

ازدواج‌های لرزان کودکان

حال در این برهه، سوالی که در این میان مطرح می‌شود، اینکه چرا در کشورمان با وجود اینکه بر بستن پیمان زناشویی زن و مرد در جامعه و خانواده‌ها تاکید شده باز هم در بعضی مناطق شاهد ازدواج‌های زودهنگام کودکان هستیم. همانطور که اکثر خانواده‌های ایرانی می‌دانند و بارها نیز شنیده‌اند که در آموزه‌ها دینی ما مسلمانان تاکید شده و پیشوایان دینی ما گفته‌اند که با ازدواج به موقع نیمی از دین انسان حفظ می‌شود و انسان‌ها با بهره‌مندی از این امنیتی که با ازدواج به دست می‌آورند، باید به حفظ نیم دیگر خویش بیاندیشند.

رسول اکرم می‌فرماید: هر که دوست دارد از سنت من پیروی کند، باید ازدواج کند، در این ارتباط روایات و توصیه‌های زیادی است اما  نکته مهم‌تر اینکه چرا در جامعه ما که پیروی از خاندان رسالت، ائمه اطهار و آموزه‌های دینی و اسلامی تاکید شده، باز هم ازدواج جوانان و ازدواج زودهنگام، به یک معضل بزرگی تبدیل شده است.

به راستی چرا  ازدواج زودهنگام کودکان رو به افزایش بوده و سن جوانان بالا رفته است؟ چرا آمار طلاق رو به فزونی است؟ چرا تن‌فروشی، فرار از خانه، کارتن‌خوابی، اعتیاد و بسیاری از آسیب‌های اجتماعی زیاد شده؟ چرا ظهور پدیده‌ای به نام کودک بیوه، خشونت خانگی و همسرآزاری، رو به رشد است؟ چرا فساد اخلاقی روز به روز گسترش می‌یاید؟ و خیلی چراهای دیگر … ؟

لبخند تلخ دختران آذربایجان برای زندگی

آیا جز این است که برخی خانواده‌ها ارزش‌های اسلامی، دینی، مذهی و سنتی خویش را زیرپا می‌گذارند و از فرهنگ غربی تبعیت می‌کنند و با ایجاد موانع مختلفی از جمله داشتن خانه و ماشین آن چنانی، شغل، درآمد بالا و به ویژه با ترویج و تبلیغ ارزش‌های ضددینی، اسلامی، اخلاقی و … به این مسائل دامن می‌زنیم؟ به راستی چنین نیست که در عمل فقط شعار جامعه اسلامی می‌دهیم، ولی کمتر به سیره و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) عمل می‌کنیم؟

کوتاه سخن آنکه، هر چند در سال‌های اخیر مسؤولان، جامعه‌شناسان و محققان این حوزه درباره ازدواج زودهنگام دختران و پسران در کشور هشدار داده بودند و اعلام کرده بودند که این امر در بعضی استان‌ها از جمله آذربایجان‌شرقی به مرز هشدار و تکان‌دهنده رسیده است.

در کنار موارد بیان شده، در این ارتباط نتایح یک تحقیق نشان می‌دهد که خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان‌غربی، اصفهان و هرمزگان استان‌هایی هستند که بیشترین ازدواج‌های زودهنگام در آنها اتفاق می‌افتد.

افزون بر این، کارشنان و متخصصان این حوزه در استان آذربایجان‌شرقی بر این باور هستند که تعداد کلی ازدواج‌های زودهنگام کودکان به طرز شگفت‌آوری در حال رشد است، چرا که بسیاری از این ازدواج‌ها در روستاهای کوچک و مناطق روستانشین به‌طور رسمی ثبت نمی‌شوند و بر این اساس فرهنگ‌های غلط در بسیاری از مناطق کشورمان از جمله خطه آذربایجان موجب ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۵ سال می‌شود که دلیل اصلی آن هم اجبار والدین این کودکان بوده است.

در حال حاضر براساس آخرین آمار به دست آمده طلاق در موضوع کودک همسری، بسیار زیاد است. از سوی دیگر چالش‌های دیگری که در این زمینه وجود دارد، دخترانی که در سن پایین ازدواج می‌کنند، بیشتر احتمال دارد که در سنین پایین و به ویژه در دوران جوانی هم طلاق بگیرند.

تحقیقات در این خصوص هم نشان داده که ٢٧‌درصد قربانیان ازدواج زودهنگام، هنوز در حال تحصیل هستند و در ۴۵درصد، دلیل عمده ترک مدرسه بوده است.

آذربایجان‌شرقی در ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۵ سال رتبه دوم کشور را دارد/ ازدواج سه هزار و ۹۴۴ دختر ۱۰ تا ۱۴ سال در آذربایجان‌شرقی/ آذربایجان‌شرقی ۹۲۰ هزار جوان دارد

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی گفت: آذربایجان‌شرقی بعد از خراسان رضوی در موضوع ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۵ سال رتبه دوم در کشور را دارد.

 امیر تقی‌زاده اظهار داشت: متاسفانه فرهنگ‌های غلط موجب ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۵ سال می‌شود که دلیل اصلی اجبار والدین این کودکان است.

وی ادامه داد: در این زمینه برنامه خاصی تدوین کرده‌ایم که با همکاری دهیاری‌ها، کارشناسان در محل حضور یافته و مسائل مورد نیاز مانند میزان افسردگی و آموزش مهارت‌های زندگی را انجام دهند.

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی تاکید کرد: یکی از چالش‌های موجود متفاوت بودن فرهنگ بومی و محلی در زمینه ازدواج است که در این زمینه باید تحقیق شود چراکه امر مداخله مستلزم آشنایی با فرهنگ محلی است.

تقی‌زاده با بیان اینکه گروه‌های مرجع مانند ائمه جمعه و فرمانداران از لحاظ تاثیرگذاری بسیار مهم هستند، گفت: در حال حاضر نهادهایNGO (سازمان‌های مردم نهاد) در مسائلی ورود پیدا کرده‌اند، اما با فشارهای اجتماعی مواجه شده‌اند بنابر این در بسیاری از مسائل نیازمند ورود گروه‌های مرجع هستیم.

وی ادامه داد: در سال ۹۴، سه‌هزار و ۹۴۴ دختر ۱۰ تا ۱۴ سال ازدواج کرده‌اند که در این زمینه براساس تحقیقات مشخص شد که اکثر این ازدواج‌ها در بخش‌ها و روستاها بوده است.

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی با تاکید بر اینکه ازدواج این دختر بچه‌ها با گروه سنی ۲۹ تا ۳۵ بوده است، گفت: اختلاف سنی این رده ازدواج از ۱۵ تا ۱۷ سال بوده که دلیل اصلی اجبار والدین این دختران بوده است.

تقی‌زاده خاطرنشان کرد: سال گذشته ۲ هزار و ۴۰۰ نفر از دانش‌آموزان در مقطع دبیرستان در بخش و روستاها تحت پوشش آموزش‌های قبل از ازدواج قرار گرفتند که متاسفانه نه تنها آمار کاهش نداشت بلکه افزایش هم داشت.

وی ادامه داد: در سال ۹۵ ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۴ ساله به چهارهزار و ۱۶۵ نفر رسید که در این زمینه تناقض در دستگاه‌های مختلف وجود دارد به طوریکه برخی از دستگاه‌های اجرایی این ازدواج‌ها را موفق ارزیابی می‌کنند در حالی که اگر از نظر علمی به این موضوع نگاه کنیم این کودکان هیچ‌گونه درکی از حق و حقوق ندارند که از خودشان دفاع کنند.

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی افزود: در حال حاضر براساس آخرین آمار به دست آمده طلاق در موضوع کودک همسری، بسیار زیاد است.

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی گفت: براساس سرشماری سال ۹۵ جمعیت استان سه میلیون و ۹۹۶ هزار و ۵۲ نفر است که از این تعداد یک میلیون و ۸۸۹ هزار و ۴۰۰ نفر را زنان تشکیل می‌دهد.

تقی‌زاده با بیان اینکه براساس تعریف شورای عالی جوانان، جمعیت ۱۵ تا ۲۹ سال جمعیت جوان محسوب می‌شود، افزود: براساس این تعریف در آذربایجان‌شرقی ۹۱۷ هزار و ۸۱۷ نفر افراد جوان وجود دارد که ۲۳.۶ درصد از کل جمعیت استان را تشکیل می‌دهند.

وی ادامه داد: از تعداد افراد جوان در استان ۴۷۳ هزار و ۹۴۳ نفر را مردان و ۴۴۳ هزار و ۸۷۴ نفر را زنان را تشکیل می‌دهد.

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه ۶۴۳ هزار و ۷۰۷ از جمعیت جوان در شهر زندگی می‌کنند، گفت: ۲۷۴ هزار و ۱۰۸ نفر در روستاها زندگی می‌کنند.

تقی‌زاده بشترین رنج جمعیت جوان را در رده سنی ۲۵ تا ۲۹ دانست و یادآور شد: نیازهای این گروه سنی مانند ازدواج و اشتغال از اولویت‌های اساسی است.

وی تصریح کرد: نامگذاری هفته ازدواج بیشتر با هدف الگوسازی ازدواج از حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) بوده است.

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی خاطرنشان کرد: همزمان با شروع هفته ازدواج طبق روال سال‌های گذشته از یک ماه قبل، برنامه‌هایی در این زمینه شروع کرده‌ایم که نخستین اقدام، برگزاری نشست تخصصی با کارشناسان دستگاه‌های دولتی و تقسیم کار و تعیین ظرفیت دستگاه‌ها در این زمینه بود.

تقی‌زاده درباره برنامه‌های تدوین شده به مناسبت هفته ازدواج گفت: قرار است جلسه ستاد ساماندهی با موضوع بررسی آخرین اقدام‌ها و وضعیت دستگاه‌های دولتی با حضور معاون سیاسی و امنیتی استاندار برگزار شود.

وی ادامه داد: یکم شهریور که همزمان با آغاز هفته ازدواج است خادمان عرصه ازدواج و کارشناسان فعال این حوزه با نماینده ولی فقیه دیدار کردند و در این دیدار از همسر شهید ذاکری تجلیل شد.

معاون فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان‌شرقی عنوان کرد: در بقعه سیدحمزه نیز به ۴۰ زوج جوان هدایای نقدی اهدا خواهد شد.

تقی‌زاده همچنین گفت: از دیگر برنامه‌های هفته ازدواج می‌توان به برگزاری هفتمین جشنواره تجلیل از خادمان ازدواج که همزمان با ۲۱ شهرستان استان برگزار خواهد شد و اثر هنری «عائله» از فرشید رئوفی رونمایی خواهد شد اشاره کرد.

وی با بیان اینکه برنامه‌های متنوعی تا نیمه شهریور برگزار خواهد شد، افزود: هفت مرکز مشاوره تخصصی ازدواج خدمات مشاوره ازدواج را با تخفیف ۵۰ درصد ارائه خواهند کرد.

لزوم نگاه حسابگرانه به ازدواج کودکان در ایران

از جمله دیگر پیامدهای ازدواج زودرس کودکان می‌توان به داشتن فاصله سنی زیاد با همسر، افزایش خشونت، کشمکش، فراز از خانه، افسردگی، اختلالات اضطرابی، رابطه خارج از چارچوب زندگی، فقدان استقلال شخصی، خودکشی، همسرکشی، نداشتن مهارت برای ورود به بازار کار، حاملگی زودرس، افزایش سقط، افزایش تعداد نوزادان کم وزن، افزایش ابتلا به انواع بیمارها از جمله HIV و … اشاه کرد.

در هر صورت در فرجام سخن باید گفت که در دهه‌ها و سال‌های اخیر کم نبوده‌اند، در برخی مناطق کشورمان و در رأس آنها آذربایجان‌شرقی دختران کوچکی که به جای اینکه کودکی کنند، عروس شده‌اند و پسران نوجوانی که در زیر سن قانونی بار سنگین زندگی را بر دوش می‌گیرند و با رویش بسیاری از مشکلات در خاتمه بسیاری از هم جدا می‌شوند.

نسخه‌ای برای کاهش ازدواج های زودرس

هر چند گفته می‌شود، اغلب ازدواج‌های زودهنگام کودکان به صورت اجباری صورت می‌گیرد، و از آن جایی که چون کودک بدون رسیدن به بلوغ ذهنی و اجتماعی توان تصمیم‌گیری و اظهارنظر درباره زندگی خود را ندارند و بدون رضایت دختر و پسر ازدواج صورت می‌گیرد، از این رو دستگاه‌های ذی‌ربط، متولیان این حوزه و به ویژه خانواده‌ها در جریان باشند، این‌گونه ازدواج‌ها  به نوعی خشونت علیه کودکان بوده و با حقوق کودک مغایر است و می‌تواند فرصت‌های رشد و تکامل را از آنان سلب کند.

در این راستا، اگر چه برخی کارشناسان این حوزه و جامعه‌شناسان از جمله آداب و رسوم و سنت‌های غلط، نداشتن سواد و تحصیلات، فقر، گرایش‌های دینی، نگرانی خانواده‌ها در مورد روابط جنسی و … در پیدایش و رواج ازدواج زودهنگام دختران و پسران ایرانی را مؤثر می‌دانند، ولی با این وجود باید خانواده و به ویژه دولت‌ها و دستگاه‌های متولی فکری اساسی برای افزایش سن قانونی ازدواج، بالا بردن سطح آگاهی جامعه و به ویژه روستانشینان از عوارض ازدواج‌های زودرس، افزایش دسترسی دختران به تحصیلات، فقرزدایی، اشتغال مناسب، توسعه برنامه آموزشی حقوق شهروندی، حقوق کودک، گسترش فعالیت NGO (سازمان‌های مردم نهاد)و … صورت گیرد تا اینکه در آینده جامعه کمتر دچار این‌گونه چالش‌ها شود.

* نگارنده: موسی کاظم زاده   

telegram.me/jajinnews