ضرورت مقابله با آلودگی هوا در کلان شهرها- بخش نخست

به گزارش پایگاه خبری “ججین”  ،  این روزها فراوان شیر بنوشید، از خانه خارج نشوید، در محیط خانه مخلوط آب و سرکه بجوشانید تا با آلودگی هوا مقابله شود، آب لیمو،  پرتغال و مایعات فراوان مصرف کنید تا با سموم موجود در هوا مقابله کنید… در صورت امکان از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید، از رفت‌وآمدهای غیر ضروری در سطح شهر خودداری کنید، هوای ۱۱ منطقه تهران وضعیت قرمز و خطرناک اعلام شده، مدارس در همه مقاطع تعطیل شد و…
این روزها چنین عباراتی را زیاد می‌شنویم یا در فضای مجازی با آنها برخوردمی‌کنیم، عباراتی که نشان دهنده وضعیت هشدار دهنده و خطرناک هوای کلان شهرهای ایران است. مسئله آلودگی هوا در شهرهای بزرگی چون تهران، اصفهان، تبریز و… موجب نگرانی برای همه شده است. مشکل عمده‌ای که به سلامتی انسان‌ها آسیب می‌رساند و خطر سکته‌های قلبی و بیماری‌های تنفسی در شهروندان را افزایش می‌دهد!
معضلی به نام آلودگی هوا
معضل آلودگی هوا مشکلات زیادی برای شهرنشینان به بار آورده و سر و صدای مردم در آمده است، درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی این روزها مراجعه‌کنندگان زیادی دارند، کسانی که با مشکلات تنفسی و قلبی، عروقی مواجه شده‌اند، یا بستری شده‌اند و یا با بسته‌ای از داروهای مختلف و اسپری‌های کمک تنفسی راهی خانه می‌شوند در حالی که به آنها توصیه می‌شود از تردد در خیابان‌ها جلوگیری کنند و در خانه بمانند!
کسانی که این روزها به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند از آمار بالای مراجعه‌کنندگان به دلیل آلودگی هوا خبر می‌دهند. با این حال منابع پزشکی اعلام کرده‌اند که روزانه حدود ۴۰۰ نفر در کلان‌شهرها بر اثر مشکلات تنفسی و سکته قلبی فوت کرده‌اند، اما از گزارش‌های منابع رسمی هنوز خبری نیست!
تهران و شهرهای بزرگ در حالی بنا بر عادت هر ساله این روزها با آلودگی بسیار زیاد هوا دست به گریبان شده‌اند که از سوی مسئولین اقدامی جز تعطیلی مدارس و گسترش محدودیت‌های ترافیکی مشاهده نمی‌شود.
به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست باید دعا کنیم تا آلودگی‌ها جا به جا شود و باد بیاید وگرنه نمی‌توانیم جلوی رفت‌وآمد ماشین‌ها را بگیریم!
کارشناسان محیط زیست زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ را به صدا درآورده‌اند و معتقدند که برای حل این بحران جدی که باید از آن به عنوان بحران ملی نام برد عزم ملی داشت.
یک کارشناس هواشناسی در این باره می‌گوید: «آلودگی هوا تبدیل به یکی از معضلات جدی و خطرساز شهر تهران شده است و آمارها نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوا، شمار بیماران تنفسی تا ۶۰ درصد نیز افزایش می‌یابد.»
وی اضافه می‌کند: «آلودگی هوا به معنای مخلوط شدن هوا با گازها، قطرات و ذرات معلقی است که کیفیت هوا را کاهش می‌دهد و در شهرها، ماشین‌ها، اتوبوس‌ها، هواپیماها، صنایع و ساختمان‌سازی باعث آلودگی هوا می‌شوند و در خارج از شهرها نیز شخم‌زدن زمین به وسیله تراکتور، ریزش کوه، دود حاصل از آتش‌سوزی مزارع و… باعث آلودگی هوا می‌شود.»
به گفته این کارشناس، یک عامل مهم آلودگی هوا در اغلب شهرهای بزرگ گاز «ازن» در سطح زمین است و این گاز زمانی تشکیل می‌شود که گازهای آلاینده حاصل از اتومبیل‌ها و سایر وسایلی که سوخت مصرف می‌کنند با نور خورشید ترکیب می‌شوند و براثر فعل و انفعالات شیمیایی گاز ازن به وجود می‌آید که برای انسان بسیار خطرناک و سمی است.»
تحقیقات انجام شده توسط شرکت کنترل کیفیت وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که میزان آلاینده ها در شهر تهران ۸/۲ برابر استاندارد جهانی است.
وجود بیش از ۳/۵ میلیون خودرو در سطح شهر و تردد روزانه این خودروها در خیابان‌ها و وجود کارخانه‌ها و کارگاه‌های آلاینده آلودگی هوای تهران را تشدید می‌کند براساس گزارش شرکت کنترل ترافیک در حال حاضر تنها ۱۷ درصد حمل و نقل شهر تهران به وسیله اتوبوس، ۵ درصد با مترو و ۲۰ درصد از طریق تاکسی‌ها و آژانس‌ها  صورت می‌گیرد. این در حالی است که ۱۰ سال پیش در تهران حدود ۷۰۰ هزار خودرو تردد می‌کرد که امروز تعداد آنها از سه میلیون و پانصد هزار دستگاه گذشته است، این یعنی اینکه هر دو سال یک بار شمار خودروهای تهران دوبرابر شده است.
بر اساس استانداردهای جهانی باید به ازای هر یک هزار نفر، یک دستگاه اتوبوس وجود داشته باشد. بدین ترتیب برای ۱۲ میلیون جمعیت تهران ۱۲هزار دستگاه اتوبوس و ۷ خط مترو نیاز است درحالی‌که هم‌اکنون تنها ۴۵۰۰ دستگاه اتوبوس داریم، به علاوه در سال‌های اخیر، سرعت حرکت اتوبوس‌ها از ۳۰ کیلومتر به ۲۰ کیلومتر در ساعت رسیده است که این در حد یک فاجعه است. آنچه مسلم است چنانچه فکری برای وضعیت حمل‌ونقل عمومی تهران نشود شرایط خطرناکتر از آنچه هست خواهد شد. توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی در شهر تهران نیازمند عزم ملی است. 
یک شهروند که خود را «اسکندری» معرفی می‌کند درحالی‌که ماسک بر روی دهان و بینی خود گذاشته و به سرعت در حال عبور از خیابان است در پاسخ به سوال گزارشگر کیهان درباره آلودگی هوا در روزهای اخیر می‌گوید: «آلودگی هوا در چند سال اخیر تبدیل به بلا و معضلی شده که همه زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده و از انجام کارهای روزمره بازداشته است و مسئولین به جای پیدا کردن راه چاره مناسب فقط به هشدار دادن اکتفا می‌کنند و از سالخوردگان، کودکان و بیماران می‌خواهند که در خیابان‌ها تردد نکنند یا اینکه مدارس را تعطیل می‌کنند، اما این فرار از مسئولیت و شانه خالی کردن از تعهدی است که مسئولین و نهادهای متولی این امر باید آن را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند چراکه این مسئله با جان انسان‌ها سروکار دارد و سلامتی مردم را به خطر می‌اندازد.»
وی اضافه کرد: «همه مردم تقریبا این مسئله را درک کرده‌اند که هنوز نهاد یا مسئول مشخصی برای مقابله با آلودگی هوا وجود ندارد و هیچ نهادی این مسئولیت خطیر را به عهده نمی‌گیرد. درحالی که اگر همه نهادها و مسئولین در این زمینه مهم با یکدیگر همکاری کنند این معضل به راحتی قابل حل خواهد بود.»
آلودگی هوا موجب شده که تهران در زمره یکی از ۱۵ شهر بزرگ جهان قرار بگیرد و استانداردهای شهرنشینی و کیفیت زندگی سالم برای ساکنان آن عملاً در انتهای جداول جهانی قرار بگیرد.
به همین دلیل است که «محمدحسین مقیمی» استاندار تهران اعلام کرده که تهران با این وضعیت شاخص‌های آلایندگی قابل زندگی نیست و لازم است برمبنای اقدامات مطالعاتی، روش‌های علمی برای کنترل و کاهش آلودگی هوای تهران اتخاذ شود.
درحالی‌که تا به امروز تصور می‌شد آلودگی‌هایی مانند مونواکسیدکربن مهم‌ترین آلاینده هوای تهران را تشکیل می‌دهد اما یافته‌های جدید نشان داده که بنزین خطرناک‌ترین ترکیب آلاینده هوا بوده و موجب بروز سرطان خون و بیماری‌های مرتبط با آن است. مقدار بنزین موجود در هوای تهران ۲/۵ برابر استانداردهای جهانی است.
«مهرنوش عظیمی» کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره تاثیر آلودگی هوا بر زندگی موجودات می‌گوید: «در شرایطی کنونی یکی از مهم‌ترین مشکلات جامعه بشری و زیست محیطی مسئله آلودگی هوا است البته آلودگی‌های دیگر مانند آلودگی آب، خاک، آلودگی صوتی و … نیز در سلامت موجودات زنده تاثیر زیادی می‌گذارند ولی آلودگی هوا امروزه تبدیل به مهم‌ترین مسئله انسان‌ها شده است به ویژه آنکه مبارزه با آلودگی هوا، اثرات گلخانه‌ای گازهای سمی تبدیل به یک واقعیت بین‌المللی شده و کوشش و عزم بین‌المللی و همگانی را می‌طلبد زیرا هیچ‌کس درمقابل تهاجم هوای آلوده ایمن نیست.»
وی اضافه می‌کند: «رمز و کلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین، کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی است و این اقدام نیز ازطریق ارائه برنامه‌های آموزشی لازم مانند استفاده از وسایل نقلیه برقی یا عمومی، تعمیر و نگهداری خودروها، تشویق به پیاده‌روی و … امکان‌پذیر است.»
این کارشناس همچنین می‌گوید: «استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر ازجمله انرژی خورشید، باد، انرژی امواج آب، انرژی بیوگاز که از تجزیه مواد آلی حاصل می‌شود به جای سوخت‌های فسیلی در کاهش آلودگی هوا بسیار تاثیر دارد.»
امروزه کارشناسان اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و … اذعان دارند که بهترین نوع سوخت برای خودروها سوخت هیدروژنی است که در این تکنولوژی از گاز هیدروژن برای تولید برق و تبدیل آن به انرژی مکانیکی در خودروها استفاده می‌شود. تنها چیزی که از این سوخت به جا می‌ماند H2O یا قطرات آب است که پاکی آن به حدی است که قابل آشامیدن است و به هیچ عنوان قابل مقایسه CO2 و اکسید نیتروژن خودروهای امروزی نیست. 
البته سوخت جایگزین تنها راه کاهش آلودگی نیست و راهکارهای دیگری نیز وجود دارد که بخش بعدی گزارش به آن اشاره خواهد شد. اما مهم‌ترین مسئله در به کارگیری راه‌های کاهش آلودگی هوا، ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی در جامعه است. استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، استفاده از خودرودهایی با مصرف سوخت کمتر، تغییر شیوه زندگی، تغییر محل زندگی به نزدیکی محل کار، انتخاب مکان‌های نزدیک برای مسافرت ازجمله این تغییرات فرهنگی است.

 فریده شریفی