سیری در مقامات حضرت زینب (س)

به گزارش پایگاه خبری “ججین”  ، در سالروز میلاد با سعادت حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) می­ توان گفت آن حضرت بزرگ بانویی است که با تحمل و بردباری در کربلا عهده‌دار پرستاری از بیمارانی همچون امام سجاد(ع) بود و پرستاران باید ایشان را الگو و سرمشق خود قرار دهند[۱] بنابراین باید اذعان کرد در پیشرفت اسلام، زنان بزرگ و با شخصیتى همچون خدیجه و بانوى اسلام فاطمه زهرا و و دخترش زینب‏کبرى(س)‏ شرکت داشته ‏اند و براى پیشرفت اسلام و اجراى حق و عدالت بزرگترین فداکارى را به خرج داده ‏اند و با ایمانى محکم و تفکرى عالى، مردان خود را با تمام وجود در این مسیر حمایت مى‏ کردند و على(ع) نیز براى آنها احترام فوق‌العاده قائل بود.[۲]

این ادعا دارای دلیل و تحلیل منطقی است، زیرا اگر مرکب قلم دانشمندان نبود،‌ خون‌های شهیدان فراموش می‌شد، لذا حضرت زینب(س) در گام نخست زمینه جاودانگی خون شهیدان را به وجود آورد.[۳] از این رو برای تبیین مقام و منزلت حضرت زینب‌کبری(س) باید این پرسش­‌ها را مطرح کرد که بر آن حضرت چه گذشت؟ او که پس از شهادت امام حسین (ع) رهبرى کاروان اسیران را به همراه امام سجاد (ع) به عهده داشت و همه جا از جان او و زنان و کودکان مراقبت مى‌کرد و گاه خود را سپر بلاى آنها قرار مى‏ داد و در کوفه و شام با افشاگرى‌هایش ظالمان را رسوا ساخت، بذر انقلاب را در همه جا پاشید و پیام خونین کربلا را به گوش مردم رساند، خاطرات بودنش با برادر، همراهى او در مسیر مدینه به مکه و از مکه تا کربلا، سفارش‏هاى برادر به او، رنج‏ هاى حسین(ع) در شهادت یاران و برادران و فرزندان، بدن‏‌هاى قطعه قطعه شهیدان و سرهاى جدا شده عزیزان،[۴] همه و همه حاکی از شأن منزلت و مقام والای حضرت زینب کبری(س) است که در ادامه به مهم‌ترین شاخصه­‌های آن‌اشاره می‌شود.

پرستاری نمونه

تقارن میلاد پرخیر و برکت حضرت زینب(س) با عنوان روز پرستار ما را بر این نکته رهنمون می­‌سازد که نسبت سیرۀ حضرت زینب با مقولۀ پرستاری غیر قابل انکار است، به عنوان نمونه على بن الحسین(ع) مى‌گوید: «شبى که پدرم فرداى آن به شهادت رسید، بیمار بودم و عمه‌ام زینب از من پرستارى‏ مى‌کرد.[۵]

در روایتى دیگر آمده است: هنگامى که امام حسین (ع) تنها شد،به خیمه‏ هاى برادرانش سر کشید… آنگاه به سوی خیمه‌هاى زنان روانه شد و به خیمه فرزندش امام زین العابدین(ع) رفت.او را دید که بر روى پوست خشنى خوابیده و عمه‏‌اش زینب (س) از او پرستارى‏ مى‏‌کند. چون حضرت‌على بن الحسین نگاهش به پدر افتاد خواست از جا برخیزد، ولى از شدت بیمارى نتوانست، پس به عمه ‏اش زینب گفت: «کمکم کن تا بنشینم چرا که پسر پیامبر(ص) آمده است» زینب (س) وى را به خود تکیه داد و امام حسین از حال فرزندش پرسید[۶]. در فراز دیگر نیز می‌­توان به خطاب امام حسین(ع) نسبت به خواهرش زینب(س) مبنی بر نگهداری و مراقبت از کوچکترین فرزند امام حسن مجتبى‌اشاره کرد و فرمود؛ خواهرم! او را نگهدار[۷]… حال با این تفاسیر می­توان نسبت نامگذاری تولد آن حضرت با روز پرستار را بیش از پیش دریافت که همۀ این موارد حاکی از عمق ایثار وفداکاری و اوج مقام پرستاری آن حضرت است.

استقامت و پایداری

مرحوم محمد مهدى نراقى در جامع السعادات صبر را چنین تعریف‏ مى‌کند: «صبر، استقامت‏ و پایدارى نفس و عدم تشویش در سختی‌­ها و مصیبت­‌ها است، به نحوى که مقاومت کنى در برابر آن سختی­‌ها و بلاها و خارج نکنى نفس خود را از سعه صدر و از آن حالت سرور و آرامشى که بر آن حاکم بود.[۸]،[۹] باید اذعان کرد ایستادگی و پایداری زینب کبری(س) در مقابل یزید، تحسین برانگیز است، لذا وقتی بانوی سرافراز عاشورا، حضرت‌زینب در مقابل یزید می‌ایستد و می‌گوید:‌‌ای یزید فکر نکن که من مثل یک اسیر مقابل تو ایستاده‌ام بلکه برای من ننگ است با همچون تویی، هم سخن و رودرو شده‌ام؛ پیام آن این است که در هیچ شرایطی، نباید تن به ذلت داد و این جزو درس‌های عاشوراست.[۱۰]

مقام پیام‌رسانی عاشورا

بی تردید عاشورا با مفاهیمی چون آزادگی و مبارزه با ظلم گره خورده است که نه تنها کهنه نمی‌شوند بلکه روز به روز توسعه بیشتری می‌یابد، لیکن پیام‌های عاشورا را می‌توان در خطبه­‌های حضرت زینب(س) در کوفه و شام مشاهده کرد.[۱۱] حال در سوی دیگر حضرت زینب‏ (س) که گویا سخنگوى آن صحنه عجیب(شهادت امام حسین ع) بود چنین گفت: پدرم فداى آن کسى باد که (خیمه ‏گاه) سپاهش روز دوشنبه غارت شد.[۱۲] پدرم فداى آن کس باد که طناب­هاى خیمه ‏اش بریده و بر زمین افتاد…پدرم فداى آن کس که با دل پرغصه جان سپرد، پدرم فداى آن کس که با لب تشنه شهید شد، پدرم فداى آن کس که از محاسنش خون مى‌چکد.[۱۳]

مقام عفت

از جمله شاخصه­‌های کلیدی در امر مقام شناسی آن حضرت باید به اهتمام ویژه آن حضرت به رعایت حدود عفاف و حجاب ‌اشاره کرد، لذا آن حضرت در مواجهه با لشکر دشمن فرمود: به سپاهت بگو شتاب نکنند، مگذار دست نامحرمان به سوى خانواده پیامبر(ص)دراز شود. زینب کبری(س)‏ خود لباس مندرس پوشیده بود و به زنان فرمان داد هر چه وسایل و زیورآلات داشتند در گوشه‏ اى جمع کنند، گوشواره‏‌ها را از گوشهایشان درآورند، حتى فاطمه دختر امام حسین (ع)که نوعروس بود و دوست داشت گوشواره‌هایش را که یادگار پدر مظلومش بود نگه دارد، عمه ‏اش زینب‏ از ترس آنکه مبادا دست نامحرمى به سویش دراز شود، اجازه نداد. زنان و کودکان در گوشه‌اى جمع شدند، آنگاه زینب‏ فریاد زد: هر کس مى‏ خواهد اسباب و وسایل دختران على (ع) و فاطمه(س) را به یغما ببرد بیاید. عده ‏اى از سپاه آمدند و هر چه بود را به غارت بردند.[۱۴]،[۱۵]

مقام سخنوری

مقام سخنوری و خطابه از جمله خصایص برجستۀ حضرت زینب کبری(س) است، خطبه‌های عقیله بنی‌هاشم پس از واقعه عاشورا با خطبه‌های بلیغ، رسا و بیدارگرانه به گونه‌ای عمل کرد که آن را شبیه خطبه‌های امیرالمومنین علی‌(ع) دانسته‌اند.[۱۶] حذیم بن شریک اسدى‏[۱۷] مى‌گوید: در آن روز به زینب دختر على نگریستم که خطبه مى‏‌خواند و هرگز زنى را سخن‌ورتر و زبان‌آورتر از او ندیدم. گویا (زبان على در کام اوست و) با زبان امیرمؤمنان على (ع) سخن مى‌‏گوید. به سوى مردم‌اشاره کرد که «ساکت شوید!» ناگاه‏ نفس­‌ها در سینه‏‌ها حبس شد و زنگ کاروان­ها از حرکت ایستاد.[۱۸]

مقام تبیین و روشنگری

تردیدی نیست خطبه‌های حضرت زینب(س) در شام و کربلا حاوی مطالب و نکات بسیار ارزشمندی برای جامعه است که باید در سطح وسیعی منتشر شود. [۱۹] زیرا عقب‏ نشینى مصلحتى یزید و تغییر موضع سیاسى بر اثر خطبه‏ هاى افشاگرانه حضرت زینب‏ در شام و بیدارى مردم به نوبۀ خود حاکی از مقام بی‌بدیل آن حضرت در مقولۀ روشنگری است![۲۰] به عنوان نمونه یکی از مصادیق مهم روشنگری آن حضرت در برابر حکومت خودکامه یزید محقق گردید؛ در خطبه‏ اى که بانوى شجاع اسلام‏ ‏ در شام در برابر حکومت خودکامه جبار ایراد کرد، فرمود:[۲۱]«تو امروز شادى مى‏ کنى و چنین مى‏ پندارى که چون فراخناى جهان را بر ما تنگ کرده‏ اى….‌اشتباه میکنى، این فرصت و آزادى را خداوند بخاطر این به تو داده تا پشتت از بار گناه، سنگین شود و عذاب دردناک در انتظار تو است…»[۲۲]

مقام شجاعت

در حالات این بانوی شجاع می­‌خوانیم: زینب‏ کبرى (س) در کنار پیکر خونین برادر زانو زد و پیکر خونین را با دو دست خود از زمین بلند کرد و گفت: «خداوندا این قربانى را از ما، (خاندان پیامبرت) قبول فرما!».[۲۳] همچنین در وصف مقام شجاعت حضرت زینب باید به خطبه­‌های ایشان‌اشاره کرد که در کوفه و شام بیان گردید که پشت دشمنان را به لرزه درآورد و پایه‏ هاى کاخ آنها را متزلزل ساخت.[۲۴] از شجاعت حضرت‌زینب‏ در تاریخ کربلا این است که در مواجهه با ابن زیاد و هنگامى که مى‌خواست او را سرزنش کند با تعبیر «یابن مرجانه» او را مخاطب ساخت. لذا در خطبه آتشین شیر زن میدان کربلا در کوفه، با صراحت آمده است: «گریه مى‌کنید و ناله سر مى‌دهید، به خدا ! بسیار بگریید و کمتر بخندید، لکه ننگى بر دامان شما نشست که با هیچ آبى پاک نمى‏‌شود. شما چگونه اجازه دادید سلاله پیغمبر اکرم (ص) و پناهگاه شما در مشکلات کشته شود و چراغ فروزان جامعه شما را خاموش کنند؟!» [۲۵] آن حضرت در پاسخ ابن زیاد، آن مرد سفاک بى‏رحم و خطرناک، با یک دنیا شجاعت فرمود:«ما رأیت إلا جمیلا؛ جز خوبى (و شجاعت و عظمت) در کربلا ندیدم». [۲۶]

همچنین در خطبه معروف حضرت زینب‏ شیر زن کربلا که در شام در مقابل یزید ایراد فرمود نیز می­‌توان به مقام شجاعت بی‌نظیر آن حضرت اذعان کرد که فرمودند:«اگر حوادث سخت روزگار، مرا در شرایطى قرار داد که مجبور شوم با تو صحبت کنم، من تو را موجودى کوچک و بى ‏مقدار مى ‏دانم و در خور هرگونه توبیخ و سرزنش…. آنچه در توان دارى انجام ده؛ ولى هرگز نمى‏توانى نور ما را خاموش کنى و آثار ما را محو نمایى!» [۲۷]

پیشگویی شگفت

در خاتمه باید به یکی از مهم‌ترین فرازها و پیشگویی‌­های مهم واقعۀ کربلا در کلام حضرت زینب(س) ‌اشاره کرد که فرمودند:خداوند از جماعتى از این امت که گردن کشان زمین آنها را نمى‌شناسند ولى فرشتگان آسمان آنان را مى‏‌شناسند، عهد گرفته است که این پیکرهاى پاره پاره و پراکنده را جمع کنند و به‏ خاک‏ بسپارند، در آینده در این سرزمین بر مرقد پدرت حسین(ع) پرچمى به اهتزاز در مى ‏آید که هیچگاه کهنه نشود و در گذر زمان گزندى به آن نرسد و سردمداران کفر هرچه در محو آن تلاش کنند، روز به روز بر عظمت آن افزوده شود.[۲۸] ، لذا زینب دختر شجاع امیرمؤمنان با این پیش‏گویى عجیب و شگفت‏ آورش، فرزند برادر خود را تسلى بخشید و آینده کربلا و عاشورا را آن‏گونه که ما امروز بعد از حدود ۱۴ قرن مشاهده می‌­کنیم دقیقا ترسیم کرد، آرى قلب نازنین زینب (س) مى ‏دانست که این آغاز کار است هر چند تاریک ‏دلان بنى‌‏امیه و منافقان آن را پایان کار مى‏ پنداشتند[۲۹].

آیت‌الله مکارم‌شیرازی 

پی نوشت:
[۱]بیانات در حاشیه مراسم روز پرستار، شبستان حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)؛ ٣١ /۱/ ١٣٨٩.
[۲] ترجمه گویا و شرح فشرده اى بر نهج‌البلاغه، متن‏ و ترجمه(ج‏۱)، ص: ۳۹۰.
[۳] بیانات در دیدار باجمعی از طلاب و خواهران آمر به معروف، ۱۳۹۴/۱۱/۰۱.
[۴] عاشورا ریشه ‏ها، انگیزه ‏ها، رویدادها، پیامدها؛ ص۶۳۹.
[۵] همان؛ ص۴۰۱.
[۶] همان؛ ص۵۰۲.
[۷] همان؛ ص۵۲۸.
[۸] جامع السعادات، جلد ۳، صفحه ۲۸۰، چاپ مؤسسه اعلمى.
[۹] اخلاق اسلامى در نهج‌البلاغه (خطبه متقین)؛ ج‏۱؛ ص۳۶۲.
]۱۰ و ۱۱[بیانات در حرم کریمه اهل بیت؛ ۱۳۹۳/۸/۱۳.
[۱۲]. با توجه به اینکه قول مشهور درباره حادثه عاشورا آن است که در روز جمعه بوده است، تصریح‏حضرت زینب به روز دوشنبه، شاید‌اشاره به حادثه سقیفه باشد که در روز دوشنبه اتفاق افتاده است و مقصود آن است که حادثه کربلا محصول تصمیم نسنجیده‏اى است که پنجاه سال پیش در سقیفه گرفته شد.
[۱۳] بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۵۸؛ اعیان الشیعه، ج ۷، ص ۱۳۸.
[۱۴] رجوع شود به: انساب الاشراف، ج ۳، ص ۲۰۴.
[۱۵] عاشورا ریشه‏‌ها، انگیزه ‏ها، رویدادها، پیامدها، ص: ۵۳۸.
[۱۶] بیانات در دیدار جمعی از زوج‌های جوان دانشگاه آزاد اسلامی کازرون، ۱۳۸۹/۰۱/۳۱
[۱۷] در لهوف نام او« بشیر بن خزیم اسدى» ذکر شده است.
[۱۸] عاشورا ریشه ‏ها، انگیزه‏‌ها، رویدادها، پیامدها؛ ص۵۶۱.
[۱۹] بیانات در دیدار اعضای ستاد ثبت ملی خطبه حضرت زهرا(س)؛ ۱۳۸۹/۰۳/۱۰.
[۲۰] ابن کثیر عالم متعصب اهل سنت- که شیوه او غالبا توجیه خلاف‏کارى‏هاى معاویه و یزید است- در این ارتباط مى‏نویسد:یزید، ابن زیاد را به سبب چنین جنایتى لعن کرد و به طور آشکارا وى را شماتت نمود، ولى نه او را از مقامش برکنار کرد و نه وى را مجازات نمود و نه حتى نامه و یا فرستاده‏اى را براى سرزنش وى فرستاد! البدایه والنهایه، ج ۸، ص ۲۰۴.
[۲۱] یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ؛ ص۶۲۰.
[۲۲] تفسیر نمونه؛ ج‏۳؛ ص۱۸۴.
[۲۳] مقتل الحسین مقرم، ص ۳۰۷.
[۲۴] پیام امام امیر المومنین (ع)، ج‏۱۳، ص: ۷۸۵.
[۲۵] رجوع کنید به: بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۰۹ و ۱۶۵
[۲۶]. عاشورا ریشه‏‌ها، انگیزه ‏ها، رویدادها، پیامدها؛ ص۲۵.
[۲۷] همان ، ص ۱۳۳- ۱۳۵.
[۲۸] کامل‏ الزیارات، ص ۲۷۴- ۲۷۵؛ بحارالانوار، ج ۲۸، ص ۵۷ و ج ۴۵، ص ۱۷۹.
[۲۹] عاشورا ریشه‏‌ها، انگیزه ‏ها، رویدادها، پیامدها؛ ص۵۵۰.
*پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی