آسیب شناسی فرهنگ “نامگذاری”

به گزارش پایگاه خبری “ججین“ به نقل از اتاق خبر ۲۴، «نام» را لفظی می‌دانند که بدان کسی یا چیزی را بخوانند. واژه «نام» که برابر واژه عربی «اسم» است، در زبان فارسی به همین صورت نام (Nam) و در زبانهای فارسی باستان و اوستا و هندی باستان و ارمنی Naman آمده است. در دیگر زبانها و گویشهای ایرانی نیز همانندهایی دارند و چه بسا Nome در زبان فرانسه و Name در زبان انگلیسی بی‌رابط با Nam فارسی نباشد.

نوزادان نیز نام پیدا می‌کنند تا در همه عمر، آنان را بدان بخوانند و بدان شناخته شوند. مراسم زایمان و تولد نوزاد، و چگونگی نامگذاری و ارزشمندی معنوی آن، با آیینهای برخاسته از فرهنگ و دیانت جامعه و عناصر آرمانی و معنوی قشرهای گوناگون اجتماعی پیوند دارد و در جامعه‌های بزرگ و ملتهای تاریخی همانند ایران در هر منطقه و نزد هر قومی ویژگیهایی پیدا کرده است و همزمان همسانیها و همانندیهایی نیز در کل جامعه چشمگیر شده که نشانه یگانگی و وحدت ملی و فرهنگی به شمار می‌آید.

در میهن ما نخستین توجه خانواده به دادن نام نیکو و زیبا به نوزاد است. این امر نه‌تنها در عصر باستان معمول بوده، بلکه در روزگار حضرت ختمی‌مرتبت(ص)‌ و امامان و پیشوایان مذهبی و اندیشه‌وران ایرانی، در اعصار اسلامی چون هدیه‌ای گرانبها به نوزادان جامعه شناخته شده و در کتابهای احادیث و رسائل فلسفی و تربیتی و اندرزنامه‌ها و تألیفات اخلاقی بر این امر فرهنگی سفارش گردیده است.

آئین نام گذاری در آینه کلام ائمه علیهم السلام

پیامبر اکرم (ص) فرمودند : اولین بخشش و عنایت شما به فرزندانتان، انتخاب نام نیکو می باشد.

تأکید اسلام بر نامگذاری پیش از تولد فرزند است و اگر نشد، در بدو تولد، تا روز هفتم ولادت و همراه با عقیقه است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: پدرم از جدم نقل کرد که امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود:

فرزندان خود را قبل از اینکه متولد شوند، نامگذاری کنید و اگر نمی دانید پسر است یا دختر، از نام هایی استفاده کنید که بر هر دو می نهند؛ زیرا کودکانی که بر آنها نام نهاده نشده است، روز قیامت به پدر خود اعراض می کنند که چرا بر من نام ننهادی و [حال آنکه] پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز محسن را قبل از تولد نام نهاد.

در سیره معصومان (علیهم السلام) انتخاب نام نیک و پرمعنا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود:

اولین خوبی انسان به فرزندش، نام نیکی است که برای او انتخاب می کند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز نام نیک را از حقوق فرزندان بر والدین می داند. امام کاظم (علیه السلام) می فرماید:

مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و گفت: حق فرزندم بر من چیست؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «تحسن اسمه و ادبه و ضعه موضعاً حسناً؛ اینکه نام نیکو بر او بگذاری، او را خوب تربیت کنی و او را به جایگاه مناسب [اجتماعی]  خویش برسانی».

معصومان (علیهم السلام) بر همه فرزندان خود نام هایی با معانی خوب و عالی می نهادند و همواره سعی می کردند جامعه و محیط از نام های نیک و با معنا بهره مند، و از نام های زشت و بی معنا به دور باشد.

آئین نامگذاری در آینه کلام حکما

با بررسی نوشتار‌های فلسفی و اخلاقی ابن‌سینا حکیم بلندپایه ایران‌زمین، توجه می‌شود که وظیفه پدر آن است که «نام نیکو جهت فرزند خوش انتخاب کند» (صدیق، ص۱۳۷)، و نیز این جمله اخلاقی «از حقوق پدر و مادر بر فرزند آن است که نام نیکی بر وی نهند؛ نامی که از نظر دینی و اجتماعی پسندیده باشد.»

در قابوسنامه عنصرالمعالی کیکاوس بن‌اسکندر، شاهزاده زیاری، خطاب به فرزندش آمده است در زمانی که صاحب فرزند شدی، «ای پسر، اول چیزی باید که نام خوش بر او نهی که از جمله حقهای پدران بر فرزندان یکی آن است که او را نام خوش نهند».

خواجه‌ نصیرالدین طوسی در کتاب نفیس اخلاق ناصری آورده است: «چون فرزند به وجود آید، تسمیه او باید کرد به نامی نیکو.».

در دیوانهای شاعران پارسی‌سرا در همه ادوار فرهنگی و تاریخی به این امر عنایت خاص شده است؛ از آن میان ناصرخسرو قبادیانی فرماید:

نام نکو گزین که بدان چون بخوانمت

در دلت شادی آیدت و در جانت خرمی

آمار ثبت احوال ایران از پر کاربرد ترین نام ها

طبق آمار های به دست آمده از سازمان ثبت احوال کشور، نام‌های امیرعلی و فاطمه انتخاب اول والدین ایرانی برای نوزادان خود در سه ماهه اول سال‌جاری بوده است.

نام امیرعلی با فراوانی ۷۶۵۹ و نام فاطمه با فراوانی ۱۱۰۵۲ ، انتخاب اول والدین برای نام‌گذاری فرزندان پسر و دختر خود در بهار ۹۵ بوده است.

در حوزه نام گذاری پسران نام‌های محمد با فراوانی ۶۰۵۲، علی ۵۴۶۰، ابوالفضل ۵۳۲۸، امیرحسن ۵۰۴۵، محمدطاها ۴۶۸۲، حسین ۴۰۵۶، امیرعباس ۳۸۴۸، مهدی ۳۳۸۱ و محمدمهدی ۳۳۰۰ در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

درمورد نامگذاری دختران نیز باید گفت که بعد از نام فاطمه، نام های زهرا با فراوانی ۶۹۹۷، نازنین زهرا ۳۶۰۵، یسنا ۳۴۷۲، زینب ۳۳۲۹، باران ۲۹۸۶، ریحانه ۲۵۰۲، فاطمه زهر ۲۴۷۶، رها ۲۳۵۱ و حلما ۲۲۵۴ در رده‌های بعدی قرار دارند.

فراوانی نام ها در پایتخت

امیرعلی، امیرحسین، امیرعباس، محمد طاها، علی، محمدحسین، ابوالفضل، حسین، محمد و کیان ۱۰ اسم برتر تهرانی‌ها طی سه ماه اول سال جاری بوده که برای پسران خود انتخاب کرده‌اند. همچنین ماهان، محمدرضا، محمدمهدی، امیرمحمد، ایلیا، پارسا، امیررضا، علیرضا، امیرمهدی و یاسین نیز در رده‌های بعدی نام‌گذاری از سوی خانواده‌‍‌های تهرانی قرار گرفته اند.

فاطمه، زهرا، نازنین زهرا، حلما، باران، یسنا، ریحانه، زینب، النا و آوا ۱۰ اسم برتری بودند که مردم پایتخت برای دختران خود برگزیدند. رها، مرسانا، مهرسا، هلیا، آیلین، سارینا، بهار، محیا، هستی و الینا نیز در رده‌های بعدی نام‌گذاری خانواده‌ها قرار گرفته اند.

پیشنهاد های عجیب سازمان ثبت احوال

سایت سازمان ثبت احوال کشور لیست بلند بالایی از اسامی دختر و پسر تهیه کرده تا به نوعی فرآیند انتخاب نام را برای والدین آسان‌تر کند.

در میان اسامی دختران نام “ژابیز” به چشم می‌خورد که نامی گیاهی از شاخه بومادران است و ۶۹ نفر هم فراوانی دارد و همچنین زیتون و زیتونه به ترتیب با فراوانی ۳۷۸۹ و ۴۶ نفر، “ساتگین” به معنای پیاله بزرگ با فراوانی ۲۲ نفر؛ “سان‌آی” به معنی مانندماه با فراوانی ۹۱ نفر، “راژانه” به معنی رازیانه با فراوانی ۶ نفر، “شیلر” به معنای نام منطقه ای در شمال شرقی عراق با فراوانی ۳۸۴ نفر، “سَدِن” به معنی خدمت کردن به کعبه با فراوانی ۷ نفر، “رفیدا” به معنی نام زنی در داستان ویس و رامین با فراوانی ۷ نفر،و اسامی “ورقا”؛ “وترا”، “وردگل”؛”مامکان”، “مانوشک”، “مرصع”،” َمرام”، “ماهنی”، “ماگنولیا” و … از دیگر اسامی عجیب دختران هستند.

درمیان اسامی پسران نیز اسامی “ثوبان” به معنی بازگشتن پس از رفتن با فراوانی ۲۴ نفر، “باستان” به معنای کهن و پیر با فراوانی ۲۰ نفر، باوند به معنای نام پسر شاپور و نام سلسله ای از امرای محلی مازندران با فراوانی ۲۴ نفر، “بشوتن” نامی اوستایی با فراوانی ۱ نفر، “بهستون” به معنای پسر بطرک وشمگیر با فراوانی ۳ نفر، “شاهندل” به معنای دارای دل صالح با فراوانی ۲ نفر، “شاونگ” به معنای نام یکی از پادشاهان کوشانی با فراوانی ۳ نفر، “رستانس” به معنای نام پسر داریوش دوم با فراوانی ۱ نفر و “استوان” به معنای استوار با فراوانی ۱ نفر به چشم می‌خورند.

اسامی “آرسامن”، “نشواد”، “لون”، “کیاکسار”، “کیور”، “کهرم”، “فرواک” از دیگر اسامی عجیب پسران هستند که معمولا فراوانی کمی هم دارند. البته با نگاهی اجمالی به اسامی موجود، می‌توان اسامی عجیب و غریب دیگری هم پیدا کرد که حتی برخی از آن ها با سختی تلفظ می شوند!

نگاهی به فضای نامگذاری ها در ایران امروز

با توجه به همه مقدماتی که گفته شد و آمار های کمی از فراوانی نام های ثبت شده در سازمان ثبت احوال، با وجود معرفی نام های نامانوس و فضاهای رسانه ای تاثیر گذار، باید گفت که هنوز هم اسامی پر محتوا و نام های ائمه علیهم السلام از بیشترین اقبال برخوردار است و این در یک مملکت اسلامی مایه مباهات به شمار می آید.

پرونده نام گذاری ها در ایران بسیار قابل آسیب شناسی است. چرا که بعضا در عرصه های مختلف شاهد نامگذاری هایی هستیم برای هر کسی تازگی دارد. آنقدر این اتفاق برای همه ی ما افتاده است که ممکن است در آمارهای صادره از سازمان ثبت احوال در مورد فراوانی اسامی تردید کنیم. البته این موضوع با فرهنگی که در میان ایرانیان مرسوم است قابل حل است. مثل این که نام شناسنامه ای یک نوزاد را جهت تبرک و تیمن از اسامی مبارک ائمه عصمت و طهارت انتخاب کنیم ولی آن ها را با نام دیگری صدا بزنیم.

به هرحال حجم زیادی از اسامی نامنوس در جامعه در حال اپیدمی شدن است که به دلایل بسیار زیاد زینده چنین فرهنگ غنی و کشور اسلامی ای نیست.

شاید هم نشود چندان به خانواده ها خورده گرفت. چرا که خوراک فرهنگی ای که به آن ها داده شده خلاف ارزش ها بوده است. کمی تامل کنید:

در سال های اخیر چند در صد از شخصیت های اول سریال های پر بازدید یا فیلم های سینمایی با نام های اصیل ایرانی یا اسامی ائمه صدا شده اند. آن هم در کشوری که تاثیر قهرمان های سریال های ایرانی را در فرهنگ نامگذاری می شود به عینه دید.

اگر بشود به این وضعیت نام تهاجم نهاد باید گفت که این تنها تهاجم نیست. علاوه بر رسانه های ملی، در شبکه های مجازی که عرصه یکه تازی سلبریتی هاست، ناگزیر الگوسازی هایی شده است که از طریق موبایل و تبلت درحال شکل دادن به افکار و عقاید مخاطبان خود هستند. نامگذاری هم بخشی از این فرهنگ سازی محسوب میشوند.

برخی افراد معروف مانند فوتبالیست ها و بازیگران و هنرپیشگان در انتخاب نام برای فرزندشان دقت و ذوق خاصی دارند و مایلند نامی که کمتر کسی شنیده است را برای فرزندشان انتخاب کنند. همین سبب می شود که یک نام به اصطلاح نا مانوس و احتمالا میان تهی از نظر مفهوم، به یک باره در مقیاس بسیار زیاد به گوش مردم برسد و به خاطر عنصر سلبریتی بودن صاحب نام، عده ی زیادی را به خود علاقمند کند.

در واقع با پدیده نو ظهوری درعرصه نامگذاری بر دلبندانمان مواجهیم. چیزی که مستقیما از فرهنگ زمانه تاثیر می پذیرد. اتفاقی که نگرانی هایی را در پی دارد. تصور اینکه چند سال دیگر دیگر اقبالی به نام های اصیل ایرانی و اسلامی نباشد کمی خاطر دلسوزان را مکدر می کند. از جنبه دیگر هم باید به این نکته توجه داشت که برخی اسامی از شائنیت کافی برخوردارنیستند. به عنوان مثال پدربزرگ ها و مادر بزرگ های ما که با پیشوند حاجی و حاجیه خطاب می شوند را مقایسه کنید با پدر بزرگ ها و مادربزرگ های ۵۰سا آینده با اسامی ای که بعضا در شان یک انسان مسن نیست چه برسد به یک حاجی.

به اعتبار اینکه ویترین شنیداری یک سرزمین نام های با مسمی و زیبای مردمان آن است با عنایت به اصالت و شناسنامه دار بودن اسامی کهن مبتنی بر دینی مبین و فرهنگی غنی، انتظار می رود همه مردم ایران زنگ خطر آفت بی محتوایی و غیر اصیل بودن اسامی نوظهور را بشنوند.