پایتخت پل‌های تاریخی کجاست/ به دیدار بناهای حیرت‌انگیز برویم

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر، استان لرستان با موقعیت استراتژیک خود همواره در طول تاریخ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های شمال به جنوب کشور مطرح بوده به‌طوری‌که این استان در دوره مادها، هخامنشی، ساسانی و اسلامی در مسیر هگمتانه ـ شوش در موقعیت ویژه‌ای قرار داشته و پل کشکان نیز در ۵۰ کیلومتری جنوب خرم‌آباد در این مسیر احداث‌شده است.

پل‌های گاومیشان، شاپوری، پل آجری، پلدختر، کلهر، کشکان و شکسته ازجمله پل‌های تاریخی لرستان هستند که بیش از هزار و ۴۰۰ سال قدمت تاریخی دارند و از معماری و هنر و پل‌سازی منحصربه‌فرد برخوردارند.

سفری آسان برای دیدن آثار کهن معماری جهان

تعداد زیادی از این پل‌های حیرت‌انگیز با طول بیش از ۲۰۰ متر و چشمه طاق‌هایی به طول بیش از ۳۰ متر جلوه‌هایی از فناوری و معماری پیشینیان خردمند این دیار را به نمایش گذارده‌اند.

این در حالی است که کارشناسان امر معتقدند که پل‌های تاریخی لرستان در جهان دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند به‌طوری‌که در مورد پل کشکان که دارای ارتفاعی به‌اندازه یک ساختمان ۱۲ طبقه است کارشناسان می‌گویند ویژگی‌های منحصربه‌فرد این پل مانند مساحت پایه‌ها و ارتفاع آن در هیچ پلی در دنیا وجود ندارد.

همچنین اثر تاریخی «پل شکسته» لرستان متعلق به دوره ساسانی بود و تنها پلی در دنیاست که تماماً از سنگ ساخته‌شده است و یا پل گاومیشان بزرگ‌ترین دهنه پل‌های تاریخی جهان را به خود اختصاص داده است.

به‌هرروی این ویژگی‌های ممتاز از پل‌های تاریخی لرستان آثاری جهانی ساخته است، آثاری که در سفری ارزان‌قیمت می‌توانید با حضور در دیار پل‌های تاریخی از حیرت‌انگیزترین آثار معماری جهان بازدید کنید.

پل شاپوری، عامل ارتباط لرستان و خوزستان

پل شاپوری یا طاق پل شکسته در قسمت جنوبی شهر خرم‌آباد واقع‌شده و عامل ارتباط غرب استان (طرهان) با شرق و ازآنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده و احتمالاً برای توزیع آب نیز مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته است.

طول این پل ۳۱۲ مترو ارتفاع آن ۱۰.۷۵ متر است که از ۲۸چشمه طاق و ۲۷پایه تشکیل‌شده و سطح هر پایه ۶۱ متر و فاصله بین دوپایه ۷.۵ متر است.

هم‌اکنون پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقی براثر عوامل طبیعی تخریب‌شده است. چشمه طاق‌های پل به‌صورت جناقی ساخته‌شده و سبک‌سازی پل در قسمت طولی پل در زیر روگذر پل صورت گرفته است و پایه‌های پل و موج‌شکن‌های آن به‌صورت لوزی شش‌ضلعی از سنگ ساخته‌شده است.

مصالح پل را سنگ‌های قلوه رودخانه‌ای و لاشه‌سنگ در چشمه طاق‌ها و از سنگ‌های پاک‌تراش در قسمت پایه‌ها استفاده‌شده است. کف پل سنگ‌فرش و از نوع سنگ بلوک قرمز است که در اثر فرسایش آب از صورت کادر بودن خارج‌شده است.

این پل عظیم و دیدنی مربوط به دوره ساسانی و به شماره ۱۰۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پلدختر، اثر ارزنده معماری پیش از اسلام

پلدختر که از آثار ارزنده معماری پیش از اسلام در لرستان محسوب می‌شود در ورودی شهر پلدختر واقع‌شده است. این دومین پلی است که در لرستان بنام «کر و دت» یا پل دختر مشهور است.

هرچند این بنا در قرن ۴ ه. ق.مورد مرمت و تجدید بنا قرارگرفته است اما اصل آن بنا به‌احتمال قریب‌به‌یقین مربوط به دوره ساسانی است.

جهت پل شرقی غربی و طول آن ۲۷۰ متر است. پایه‌های پهن و قطور این پل که از سنگ‌های پاک‌تراش ساخته‌شده‌اند در داخل رودخانه هنوز پابرجاست.

در حال حاضر تنها یک طاق از پل موجود است که جاده خرم‌آباد – اندیمشک از زیر آن می‌گذرد. بلندای این طاق ۱۸ متر از سطح آسفالت است و نزدیک به ۳۰ متر از آب رودخانه ارتفاع دارد.

درباره وجه‌تسمیه پل برخی آن را منتسب به ایزد بانو آناهیتا می‌دانند.

بی‌تردید این پل اهمیت ویژه‌ای در ارتباط بین مناطق جنوب با غرب و مرکز و شمال داشته و علاوه بر اتصال لرستان و ایلام راه اصلی شاپور خواست به جندی‌شاپور شهر قدیمی خوزستان (دوره ساسانی) به شمار می‌رفته است.

این بنا به شماره ۱۶۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل سی پله، رابط لرستان و ایلام

این بنا در منطقه سر طرهان شهرستان کوهدشت بر روی رودخانه سیمره در حدفاصل استان لرستان و ایلام واقع‌شده است.

پل در تنگ‌ترین بستر رودخانه سیمره، در محلی بنام سی پله واقع‌شده است و این پل در مسیر یکی از راه‌های باستانی قرار داشته که سبب ارتباط کرمانشاهان، ایلام و لرستان (سرطرهان) بوده است.

پل یادشده دارای ۴ چشمه طاق بوده که اکنون تنها دو چشمه طاق آن باقی است. پهنای هر پایه این پل ۶.۵ متر و طول آن ۱۷ متر است. اندازه سنگ‌هایی که در پایه به‌کاررفته ۶۰×۶۰×۱۰۰سانتیمتر و بعضی نیز بزرگ‌ترند. روی هر یک از این سنگ‌ها علامت مشخصی کنده‌شده است.

مصالح بنا از گچ و سنگ است و در آثار مورخان دوره اسلامی اشاره‌ای به این پل نشده است. این پل سترگ از آثار منحصربه‌فرد دوره ساسانی بوده و به شماره ۴۵۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل گاومیشان، فاتح رودخانه سیمره

پل گاومیشان در فاصله ۳۰ کیلومتری شهرستان پلدختر و پرفراز رودخانه سیمره در حدفاصل استان‌های ایلام و لرستان احداث‌شده است. جهت پل شمال شرقی به جنوب غربی است.

طول این پل حدود ۱۷۵ متر و عرض‌گذر سطح پل نزدیک به ۸ متر و ۲۰ سانتیمتراست و در حال حاضر دارای ۶ چشمه طاق است.

عرض چشمه اصلی این پل حدود ۳۳ متر و ۷۰ سانتیمتر و مصالح اصلی آن را ملات، آجر و سنگ تشکیل می‌دهند. معماری پا تاق‌ها به سبک معماری دوره ساسانی است اما در چشمه طاق‌ها آثار مرمت دوره‌های صفوی و قاجاری دیده می‌شود.

بنا به گفته برخی مورخان نام‌گذاری این پل به «گاومیشو» به جهت پرورش گاومیش در منطقه بوده است اما با توجه به اهمیت گاو در آیین مهرپرستی ممکن است این نام از آیین مهرپرستی مأخوذ شده باشد.

این پل که از بناهای عظیم دوره ساسانی است به شماره ۲۲۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل کشکان، مسیر راه باستانی شاپور خواست

پل کشکان در بخش چگنی بر روی رودخانه‌ای به همین نام و در مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث‌شده است. در متون تاریخی از آن به‌عنوان کژکی یادشده است. طول پل حدود ۳۲۰ متر و عرض هریک از دو چشمه شرقی آن ۲۳.۲۰ متر است. ارتفاع آن در بالاترین قسمت ۲۶ متر و در کوتاه‌ترین قسمت ۱۰ متر است و از ۱۲ طاق پل تنها سه‌دهنه آن تخریب‌شده و بقیه هنوز سالم هستند. برخی از پایه‌های پل با سنگ‌های بزرگ و حجاری‌شده ساخته‌شده‌اند. مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ، گچ و آجر تشکیل‌شده است.

در کنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره‌های گذشته وجود دارد که با مشخصات پل‌های ساسانی قابل‌مقایسه هستند.

بنای فعلی منسوب به آل حسنویه و مربوط به قرن ۴ ه. ق است که به شماره ۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید است.

پل صفوی، پلی در مرکز شهر تاریخی خرم‌آباد

پل آجری «گپ» در مرکز شهر خرم‌آباد وبر روی رودخانه گلال واقع‌شده است. این پل دو قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل کرده و دارای ۲۴ چشمه طاق است و طول آن بیش از ۳۵۰ متر، پنهای آن ۸.۵ متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل ۸ مترمربع است.

مواد و مصالح آن در قسمت پایه‌ها از سنگ‌های تراشیده شده با ملات آهک و گچ و پایه‌های چشمه طاق‌ها از آجر ساخته‌شده است. بر سینه شمالی پل کتیبه‌های سنگی نصب‌شده است که با حروف مقطعه نوشته‌شده و به‌عنوان طلسم معروف است.

بخش میانی پل و شاه‌نشین آن شباهت زیادی با شاه‌نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب‌شده و مجدداً باسیمان مرمت‌شده است.

این اثر ارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته‌شده و منسوب به حسین‌خان والی لرستان است و در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف شد.

این بنا به شماره ۲۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل کلهر، پلی منحصربه‌فرد در پلدختر

این پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدخترواقع شده است و پایه‌های آن به‌صورت بیضی‌شکل است؛ از ویژگی‌های آن می‌توان به وجود سکویی در داخل دوپایه اصلی پل نام برد که این سکو از ۱۲ پله ساخته‌شده و کاربرد آن دقیقاً روشن نیست ولی احتمالاً به‌عنوان پشت‌بند از آن‌ها استفاده‌شده است.

رنگ ملات پل در قسمت پایه‌ها متمایل به قرمزرنگ است که به علت ترکیب آن با یک نوع شن‌های قرمزرنگ و همچنین یک نوع گیاه به نام تره پی Tarahpey استفاده‌شده است.

کتیبه‌ای در قسمت غربی پل بر سینه کوه بالاتر از مسیر گذر روی پل به‌طرف شمال غربی آن به دستور بدر بن حسنویه نوشته‌شده است و قرینه آن در قسمت جنوب بر سینه کوه وجود داشته که متأسفانه به علت عملیات راه‌سازی تخریب گردیده است.

این پل در ادوار مختلف مورداستفاده قرارگرفته است ولی بیشتر قسمت‌های آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه ( ۳۷۴ هـ. ق) است.

این بنا به شماره ۲۵۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.