وقف، توشه‌ای برای جهان آخرت

به گزارش پایگاه خبری “ججین“، وقف یعنی ایثار، یعنی از خود گذشتن، یعنی دیگران را به خود ترجیح دادن، یعنی نزدیک شدن به خداوند، یعنی پس‌اندازی برای روزهای آینده، توشه‌ای برای جهان آخرت.
وقتی که وقف می‌کنی، دلت پاک می‌شود و روحت از زمین اوج می‌گیرد و به آسمان می‌رسد. وقتی که برای جان‌های بیمار درمانگاه و بیمارستان می‌سازی دیگر دردی نداری چرا که خداوندی که نامش دارو و ذکرش شفا است دیگر چشم از تو برنمی‌دارد و سلامتی کامل به تو می‌دهد. وقتی وقف می‌کنی و مدرسه می‌سازی، صدها و هزاران دانش‌آموز هر روز به یاد تو هستند و از تو به نیکی یاد می‌کنند.
وقتی که وقف می‌کنی در چشمه زلال مهربانی و گذشت خود را شست و شو می‌دهی و چراغی به دست می‌گیری که هدایت کننده افراد زیادی هستند که در تاریکی مسیر خود را گم کرده‌اند…
وقف در لغت به معنای ایستادن و ساکن بودن و حبس کردن است و در اصطلاح فقه، یعنی حبس مایملک و جلوگیری از انتقال آن به دیگری، چه از راه فروش و چه از راه بخشش و در مقابل، منافع و سود حاصل از آن در راه خداوند قرار دادن است که در واقع به معنای خدمت به مردم و گره گشودن از مشکلات و گرفتاری‌های آنان است.
شرایط واقف
معنی وقف در میان فقها، حقوقدانان و قانونگذاران به عبارت‌های مختلف بیان شده است اما به زبان ساده‌تر یعنی اینکه انسان تمام یا قسمتی از دارایی و ثروت منقول یا غیر منقول خود را در راه خدا صرف خلق خدا کند و برای مردم دانشگاه، بیمارستان، مدرسه، درمانگاه و… بسازد و در اختیار آنان قرار دهد.
«عصمت زنگنه» کارشناس حقوقی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره وقف، انواع و شرایط آن می‌گوید: «ماده ۵۵ قانون مدنی وقف را اینگونه تعریف کرده است: «وقف عبارت است از این که عین مال، حبس و منافع آن تسبیل شود.»
در واقع به زبان ساده‌تر وقف به معنای این است که شخص واقف تمام یا بخشی از ثروت خود را با بخشیدن به دیگران و خدمت در راه انسان‌ها جاودانه کند و نام نیک از خود به جای گذارد.»
وی اضافه می‌کند: «در وقف مسئله مهم نیت و هدف شخص واقف است و باید به قصد قربت و نزدیکی به خداوند متعال صورت گیرد و منظور تصرف یا حبس اجباری مال نیست. وقف نشان‌دهنده روح متعالی، خیرخواهانه، انسان دوستانه و نیت خیر نیکوکارانی است که با توجه به نیازهای جامعه خود، به وقف اموال و دارایی خویش می‌پردازند و نام و خاطره خود را در اذهان عمومی جامعه ماندگار و ابدی می‌سازند.»
این کارشناس حقوقی درباره انواع وقف می‌گوید: «وقف به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود که وقف عام به موردی گفته می‌شود که مال بر جهات عمومی وقف شده است مانند وقف بر مساجد و پل‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها یا وقف بر فقرا، ایتام و… اما وقف خاص شامل افراد معینی می‌شود مانند وقف بر فرزندان واقف یا فرزندان برادر، خواهر یا کارکنان کارخانه، کارگاه و…
از سوی دیگر براساس ماده ۵۷ قانون مدنی، واقف باید مالک موقوفه باشد و در دارایی و اموال خود قادر به دخل و تصرف باشد. البته براساس ماده ۶۴ قانون مدنی مالی را که منافع آن موقتاً متعلق به دیگری است می‌توان وقف کرد به طور مثال ملک یا اموالی را که متعلق به واقف بوده ولی منافع آن موقتاً به کس دیگری پرداخت می‌شده است را می‌توان وقف نمود چرا که اصل ملک یا دارایی متعلق به واقف است و برای مدت محدودی منافع آن را به اشخاص دیگر واگذار می‌کرده است.»
اهمیت و جایگاه وقف
سنت حسنه وقف از جمله مصادیق اطاعت از فرمان خداوند و تقرب به ذات باریتعالی است، بنا به فتوای بسیاری از فقهای مسلمان، ملک و مال وقف شده پس از انجام صحیح تشریفات وقف از حوزه مالکیت واقف خارج شده و به حوزه مالکیت خداوند در می‌آید.
یک واقف نیکوکار و خیرخواه که حسینیه‌ای را برای ترویج فرهنگ قرآنی وقف کرده است در این باره می‌گوید: «من اهل روستا هستم و همیشه دلم می‌خواست برای روستای خود خدمتی انجام دهم و به اقوام، خویشان و اهالی روستا کمک کنم برای همین منظور وقتی که متوجه شدم روستای ما حسینیه یا محلی برای آموزش قرآن و تعالیم اسلامی ندارد تلاش کردم که با سرمایه خود محلی برای این منظور ایجاد و بخشی از دارایی خود را برای این هدف وقف کنم که خوشبختانه به یاری خداوند و با کمک اهالی روستا این حسینیه ساخته شد و مردم روستا و به ویژه جوانان از این محل برای فراگیری علوم قرآنی استفاده می‌کنند.»
وی اضافه می‌کند: «پیش از احداث این حسینیه تصور می‌کردم که وقف کردن کار سخت و دشواری است و مشکلات خاص خود را دارد اما به محض اینکه نیت کردم و تلاش خود را آغاز نمودم خداوند لطف و رحمت خود را شامل حال من کرد و در مدت کوتاهی این حسینیه ساخته شد و این عمل خداپسندانه به مال و زندگی من برکت دوچندانی اعطا کرد.»
این واقف همچنین خاطرنشان می‌کند: «متاسفانه امروزه وقف نسبت به گذشته کمتر شده اما با فرهنگ‌سازی و آگاه کردن مردم می‌توان در این راه خیرخواهانه و خداپسندانه موفق و سربلند شد و گرهی از مشکلات جامعه باز کرد، به خصوص اگر واقفین نیازهای جامعه را بشناسند در مسیر حل مشکلات می‌توانند گام‌های جدی بردارند.»
تهیه جهیزیه، ادای قرض بدهکاران آبرومند، ساختن مدرسه، دانشگاه، بیمارستان، کتابخانه، مسجد، حسینیه، راه‌سازی، حفر قنات و… از جمله موقوفاتی است که نشان از روح لطیف انسانی و همت والای واقفان و نیکوکاران دارد. خیرخواهان و بلندهمتانی که با تشخیص نیازهای جامعه خود به وقف اموال و دارایی خود اقدام می‌کنند و در این راه از وقوع هیچ مشکلی نمی‌هراسند.
«معصومه طاهریانپور»‌کارشناس مسائل اجتماعی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره وقف می‌گوید: «توجه به مسئله وقف و اهمیت دادن به واقف در هر جامعه‌ای در راس اولویت‌های دولتمردان و نهادهای ذی‌ربط باید قرار گیرد چرا که برای پیشبرد برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی و… هر جامعه‌ای مسئله وقف اهمیت زیادی دارد و دولت می‌تواند از طریق همکاری مردم و با توجه به مقتضیات جامعه برنامه‌های رفاهی و عمرانی در کشور پیاده و مشکلات و کاستی‌های موجود را تا حدی رفع نماید.»
وی اضافه می‌کند: «البته باید توجه داشت که وقف کردن فقط شامل مسائل مادی مثل ساختن مدرسه، بیمارستان،‌ حمام، درمانگاه و… نمی‌شود و امور معنوی مانند صله ارحام، فرونشاندن خشم‌ها، وساطت و میانجی‌گری در مشکلات و دعواهای خانوادگی، مشاوره دادن و غیره را نیز شامل می‌شود.»
این کارشناس می‌گوید: «تصور کنید زمینی بایر در محله‌ای وجود داشته باشد که پر از سنگ و کلوخ است و احتمالا محلی برای انباشت زباله هم شده باشد که دیدن هر روز این مکان برای ساکنین محل بسیار آزاردهنده و بدمنظره باشد، اگر فردی از آن محل اقدام به زیباسازی این زمین بایر کند و درختان و گل‌های زیبا در این محل بکارد و فضایی دلپذیر برای ساکنان محل ایجاد کند آیا می‌توان این اقدام زیبا و خداپسندانه را وقف نامید؟! مسلما همین‌طور است و شخص خیرخواهی که این عمل انسان‌دوستانه را انجام داده واقف واقعی است.»
وی همچنین می‌گوید: «مثال‌هایی از امور خیریه و اعمال خداپسندانه که نام وقف روی آنها می‌توان گذاشت بسیار زیاد است. به طور مثال اگر شخصی به عیادت بیماری برود و در هنگام عیادت از جملات و کلمات امیدبخش استفاده کند مثلا بگوید از روز گذشته بهتر شده‌ای، یا چقدر رنگ و رویت خوب شده و آثار بیماری در چهره‌ات نمایان نیست و از این قبیل جملات… و به بیمار تلقین کند که حتما بهبود خواهی یافت این اقدام هم نوعی وقف است.»
آشنایی با نمونه‌های مختلفی از موقوفات و افراد واقف برای مردم بسیار انگیزه‌بخش و دلنشین است به همین دلیل با ترویج فرهنگ وقف و آگاه ساختن مردم می‌توان این سنت حسنه و اقدام خیرخواهانه و خداپسندانه را در جامعه گسترش داد.
میزان آگاهی شهروندان یک جامعه نسبت به امور عمومی و مورد نیاز از جمله شاخص‌های توسعه و گسترش سرمایه‌های اقتصادی و اجتماعی است.
نقش سازمان‌های مردم‌نهاد
و موسسات خیریه
در جهان امروز سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های غیردولتی و موسسات خیریه نقش مهمی در توسعه پایدار جوامع ایفا می‌کنند.
این سازمان‌ها که از گروه‌های داوطلب مردمی تشکیل شده‌اند سازمانی غیردولتی و غیرانتفاعی هستند که هدف از تشکیل آن رفع نیاز کل جامعه یا گروه‌هایی از جامعه است.
یک کارشناس اقتصادی در این‌باره می‌گوید: «سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد یا موسسات خیریه می‌توانند نیازهای هر منطقه را شناسایی و در جهت ترغیب و تشویق افراد خیر و نیکوکار تلاش نمایند.»
چنین حالتی، مردم خودشان رفع نیازها و حل مشکلات را به عهده می‌گیرند و با وقف و در اختیار دادن تمام یا بخشی از اموال و دارایی‌شان هم در یک کار خیرخواهانه و خداپسندانه مشارکت می‌نمایند و هم گرهی از مشکلات اقتصادی یا اجتماعی جامعه می‌گشایند.»
وی اضافه می‌کند: «مسئله وقف در طول تاریخ جوامع یکی از عوامل مهم توسعه اقتصادی بوده ولی با شرایط و مشخصات مختلف همراه بوده است. به طور مثال در برخی از جوامع افراد واقف به تاسیس کارخانه، کارگاه‌های تولیدی، دانشگاه، مدارس، بیمارستان‌ها اقدام می‌کنند و مسلما این نوع جوامع رشد اقتصادی بیشتری داشته‌اند. یا مثلا در برخی جوامع به مسئله کشاورزی اهمیت بیشتری داده می‌شده است و واقفان مزارع، کشتزارها و زمین‌های کشاورزی را وقف می‌کرده‌اند که این مسئله هم باعث رونق کشاورزی شده است اما در هر صورت سازمان‌های غیردولتی و موسسات مردم‌نهاد و خیریه با بهره‌گیری از نیروی انسانی داوطلب و جذب منابع مالی می‌توانند با هزینه بسیار پایین، اهدافی را محقق سازند که دیگر سازمان‌ها توان تحقق آنها را ندارند.»
تجربه ثابت کرده است اگر مردم یک محل و افراد خیر و نیکوکار اطمینان خاطر پیدا کنند که اموال و دارایی آنان می‌تواند در راه رفع مشکلات اجتماعی و زدودن فقر و تباهی از چهره جامعه مفید و موثر واقع شود بیشتر تمایل نشان می‌دهند که در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی فعال و تاثیرگذار باشند.

فریده شریفی