فرسایش خاک در ایران ۲.۵برابرمتوسط جهانی/زنگ خطر برای امنیت غذایی

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر،  خاک در هرکشوری میراث و ثروت آن کشور، منبع حیات جامعه، بستر تولید محصولات کشاورزی و مواد غذایی، زیستگاه گیاهان و جانوران، پالایشگاه آلودگی های محیطی و در نهایت منبع نگهداری آب است، اگر این منبع نگهداری آب دچار مشکل شود، حیات جامعه آسیب می بیند. طی سالهای اخیر در کشور ما آنچنان که به بحث آب پرداخته شده به خاک توجه نشده است، در حالی که به گفته کارشناسان حل مشکل منابع آب کشور بدون توجه به خاک امکان پذیر نیست، در همین ارتباط و به مناسب ۱۴ آذر، روز جهانی خاک مصاحبه ای را با علی مراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی انجام داده ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد؛

* آقای اکبری، چرا برخی کارشناسان می گویند خاک از آب مهم تر است و نباید مورد غفلت واقع شود؟

–خاک بالعکس آب تجدید پذیر نیست، به طور متوسط هر سانتی متر خاک ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال زمان می برد تا از سنگ مادر تشکیل شود. خاک عنصر بسیار با اهمیتی است و اگر کشوری از آن غفلت کند، دچار مشکلات اساسی خواهد شد.  مدیریت، حفاظت و بهره برداری از منابع خاک یکی از مهم ترین چالش های حال و آینده کشور است و حتما باید مسئولان کشور این مساله را به دقت رصد کنند و به آن بپردازند.

*چه میزان از خاک های کشورهای ما، حاصلخیز و مناسب برای کشاورزی است؟

– مساحت کشور ما حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است که در یک اقلیم خشک و نیمه خشک  واقع شده بنابراین از لحاظ کیفی و کمی ما با محدودیت های شدید منابع پایه خاک مواجه هستیم. حدود ۵۰ میلیون هکتار از اراضی کشور اگر آب وجود داشته باشد، قابلیت توسعه کشاورزی را دارند، ولی با توجه به محدودیت منابع آب ما چنین ظرفیتی نداریم که از این ۵۰ میلیون استفاده کنیم. در حال حاضر اراضی در چرخه تولید ما ۱۸.۵ میلیون هکتار است، که از این میزان حدود ۸.۵ میلیون هکتار آن آبی و حدود ۱۰ میلیون هکتار آن دیم است؛ بنابراین از حدود ۳۲ میلیون هکتار از اراضی قابل کشت به دلیل محدودیت منابع آب نمی توانیم استفاده کنیم. نکته جالب اینجاست که از این ۱۸.۵ میلیون هکتار اراضی تنها ۱.۳ میلیون هکتار آن فاقد محدودیت است، باقی آن نیز شامل محدودیت هایی چون شوری، قلیاییت، زهدار بودن، توپوگرافی، سنگ دار بودن، عمق خاک و … است؛ در واقع فقط ۱.۳ این اراضی در کلاس یک قرار می گیرد.

*با این وجود خیلی وضعیت خوبی نداریم؟

–نمی شود گفت که وضعیت خوبی نداریم، اگر ما بتوانیم همین منابع را به خوبی مدیریت و حفاظت کنیم بسیاری از مشکلاتمان حل خواهد شد. اما باید روی آن کار کنیم.

*عنوان شده که ما در زمینه خاک با چالش های مختلفی مواجه هستیم، ممکن است به چند مورد از این چالش ها اشاره کنید.

–یکی از مشکلات ما این است که ۶۰ درصد اراضی‌مان کمتر از یک درصد مواد آلی دارد، در حالی که این عدد باید بالای ۲ باشد. به همین دلیل یکی از برنامه های ما در برنامه ششم توسعه افزایش مواد آلی خاک است، مشکل دیگری که ما داریم این است که بیش از ۵۰ درصد خاک های کشور دچار کمبود مواد غذایی(یک یا چند عنصر غذایی) هستند؛ شوری، عدم وجود نقشه های خاک شناسی با مقیاس مدیریت پذیر، آلودگی خاک ها با استفاده از برخی کودهای شیمیایی و پساب های صنعتی و … از دیگر مشکلات ما در این زمینه است

*بحث تغییر کاربری اراضی نیز یکی از مشکلات مهم در این زمینه عنوان شده، بفرمایید در این زمینه در چه وضعیتی قرار داریم؟

–از دیگر مشکلات ما تغییر کاربری اراضی در کلان شهرهاست، تغییر کاربری در کلان شهرها براساس آماری که ما داریم از سال ۳۴ تاکنون حدود ۱۹۶ هزار هکتار است. درحال حاضر در سازمان های جهاد کشاورزی استانها کمیسیون تغییر کاربری  این مساله را رصد می کند و تاکنون اقدامات خوب و موثری انجام داده است.

*مساله تغییر کاربری اراضی تا چه اندازه نگران کننده است؟

–اگر موضوع را به همین شکل فعلی کنترل کنیم نگران کننده نیست اما اگر آن را به حال خود رها کنیم نگران کننده می شود.

*به بحث آلودگی خاک اشاره کردید، دلیل آلودگی خاک های کشور چیست و چه اقداماتی برای کنترل این امر انجام شده است؟

–استفاده از کودهای شیمیایی، سموم، پساب ها، استفاده از آب های شور، آب های نامتعارف که املاح شان بالا است باعث آلودگی خاک می شود. ما با انجام عملیات زهکشی و عمل خاک شویی  مقداری از شوری خاکها را کم می کنیم. به عنوان مثال در طرح ۵۵۰ هزار هکتاری خوزستان، بیش از ۱۸۵ هزار هکتار عملیات زهشکی در راستای اصلاح خاک زراعی انجام دادیم. الان هم معاونت آب و خاک و معاونت زراعت، برنامه های کودی (برنامه استفاده مناسب از کود مطابق نیاز خاک براساس آزمون خاک)   و استفاده از کودهای استاندارد را در دستور کار داده و انجام می دهند. ما به دنبال این هستیم که نقشه های آلودگی خاک، نقشه های کربن خاک و نقشه های کاربری اراضی با مقیاس مدیریت پذیر را تهیه کنیم. اقداماتی هم در این زمینه انجام شده و پیگیری هایی نیز از طریق موسسه خاک و آب انجام می دهیم تا این اقدامات را انجام دهیم.

*از دیگر چالش‌های موجود در این زمینه، بحث فرسایش خاک است، که خیلی هم جدی است، در این زمینه در چه وضعیتی قرار داریم؟ و دلیل این فرسایش در کشور چیست؟

 –میزان فرسایش در کشور ما مقداری بالاست، که دلیل آن نیز شرایط اقلیمی، شرایط بارندگی و عدم رعایت برخی اصول فنی است به عنوان مثال در بسیاری نقاط شخمی که انجام می شود در جهت شیب انجام می گیرد، که خود این امر باعث فرسایش می شود. فرسایش خاک در ایران سالانه حدود ۱۶ تن در هکتار است، در دنیا متوسط فرسایش خاک حدود  ۶ تن در هکتار است.  این رقم نسبت به متوسط دنیا خیلی بالاست و سبب تخلیه عناصر غذایی خاک می شود و خاک زراعی ما را دچار مشکل می کند.  البته این فقط در اراضی زراعی اتفاق نیفاده و در جنگلها، تپه ها، مراتع، دامنه ها، کوه ها و … نیز شاهد این اتفاق هستیم.

*چگونه می توان فرسایش را کاهش داد و آن را کنترل کرد؟

–تکنیک های مختلفی برای این کار وجود دارد، یکی از راه های آن این است که پوشش گیاهی را افزایش داد، به بهره برداران آموزش دهیم شخم را در جهت شیب انجام ندهند، توجه به آبخیزداری و احداث سازه های آبی در مسیرسیلاب ها از جمله مسائلی است که می تواند در حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش آن موثر واقع شود.

*با توجه به اینکه با چنین چالش‌های جدی در زمینه خاک کشور مواجه هستیم، چه اقداماتی برای کنترل این عوامل و بهبود وضعیت خاک انجام گرفته است؟

–ما در برنامه ششم توسعه برای اولین بار بحث خاک را وارد این برنامه کردیم، در این برنامه مجلس دولت را موظف کرده که سالانه ۵۰۰ هزار هکتار بهبود وضعیت خاک کشاورزی انجام شود.  اهداف و راهبردهای ما شامل حفظ، احیا و بهره برداری بهینه از منابع خاک کشاورزی براساس اصول توسعه پایدار، حفظ و ارتقا حاصلخیزی خاک کشاورزی، کاهش آلودگی منابع آب و خاک، کاهش و جلوگیری از شور شدن اراضی، جلوگیری از تغییر بی رویه کاربری اراضی، کنترل و پیشگری از فرسایش با بکارگیری فناوری های نوین و دانش بومی بهره برداران، انتقال یافته های پژوهشی به بهره برداران در رابطه با حفاظت و حاصلخیزی خاک، مدیریت جامع خاک و اصلاح ساختار سازمانی و حقوقی خاک کشور است ضمن اینکه پیشنهاد ما این بوده که در معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی دفتری تحت عنوان دفتر  خاک به صورت مستقل ایجاد شود.

*با این پیشنهاد موافقت شده است؟

–در حال پیگیری آن در وزارت خانه هستیم و امیدواریم که مورد موافقت قرار بگیرد و مجوز آن را بگیریم.

*منابع مورد نیاز برای تحقق این اهداف چقدر است؟

–سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای تحقق این اهداف پیش بینی شده است.

*چه میزان از این منابع در اختیارتان قرار گرفته است؟

– متاسفانه با اینکه در سال اول برنامه ششم هستیم، هیچ مبلغی برای تحقق اهداف مورد نظر در اختیار ما قرار نگرفته است.

*به تبع این مساله، آیا هیچ کدام از عملیات اجرایی طرح نیز آغاز نشده است؟

–ما اجرای عملیاتی مانند زهشکی، جلوگیری از شورشدن اراضی، تجهیز و نوسازی، آب شویی خاک ها، کشاورزی حفاظتی و… را آغاز کرده ایم و انجام می دهیم اما نیاز است که این اجرای تمامی طرح ها به صورت خاص آغاز شود.

*اگر این منابع تامین نشود و طرح‌ها آغاز نشود خاک کشور به چه سرنوشتی دچار خواهد شد و چه آینده ای انتظار آن را می کشد؟

–اگر این اتفاق رخ ندهد، در آینده با خطرات جدی روبرو خواهیم شد و این یک تهدید جدی است؛ اگر خاک را از دست بدهیم سایر برنامه های مدیریتی بخش کشاورزی را به مخاطره می اندازیم از جمله مدیریت آب و مدیریت تولید. وقتی این عوامل به خطر بیفتد امنیت غذایی به خطر می افتد و وقتی امنیت غذایی به خطر بیفتد امنیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به خطر می افتد. بنابراین مسئولان باید خاک را به صورت جدی مدنظر قرار دهند. ما یک شورای عالی آب داریم به نظر من اگر خاک را نیز بتوانیم به این شورا ببریم می تواند در پایداری تولید و محیط زیست می تواند بسیار موثر باشد.

*آقای اکبری، وضعیت لایحه حفاظت از خاک که مدت‌هاست در مجلس بلاتکلیف مانده به کجا رسید؟

–لایحه حفاظت از خاک مدت هاست که در مجلس مانده و شنیده می شود که بزودی به صحن علنی خواهد آمد، این لایحه توسط معاونت آب و خاک، انجمن علوم خاک، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگلها تدوین و به مجلس ارائه شده که امیدواریم بزودی تصویب شود.

*فکر می کنید که تصویب خواهد شد؟

–بله، این امر قطعی است و امیدواریم بزودی این اتفاق رخ دهد.

*اخیرا مباحث زیادی درباره قاچاق خاک مطرح می شود این مباحث تا چه حد جدی و نگران کننده است؟  

–تاکنون به بنده به عنوان معاون آب و خاک چیزی در این زمینه گزارش نشده است.

*اما گفته شده که خاک های قرمز جریزه هرمز به صورت قاچاق از کشور خارج می شود؟

–احتمال این وجود دارد که برخی خاک های معدنی و  سیلیس به این صورت از کشور صادر شود البته ما اطلاعی در این زمینه نداریم اما در خیلی از نقاط دنیا این کار انجام می شود. اما اینکه خاک زراعی قاچاق شود تاکنون گزارشی نشده است.

*کلیپی در این زمینه منتشر شده بود که خاک را از کشور بیرون می برند؟

–ما این کلیپ را بررسی کردیم اصلا ارتباطی به خاک نداشت، آن کلیپ مربوط به یک معدن و کار در آنجا بود و هیچ ارتباطی به خاک و قاچاق و صادرات آن نداشت و منجر به شکایت از سازنده آن کلیپ شد.

*در پایان بفرمایید که برنامه وزارت جهاد کشاورزی برای روز چهاردهم آذرماه(روز جهانی خاک) چیست؟

-باید بحث خاک را در کشور پررنگ کنیم، ما برای اولین بار در کنگره مجمع جهانی خاک شرکت کردیم و الان داریم عضو آن مجمع می شویم. می خواهیم از تجارب و اقدامات موثری که در دنیا در بحث خاک انجام شده در کشورمان استفاده کنیم. به همین دلیل جلسه ای با معاون آب و خاک فائو داشتیم قرار شد تیمی را به ایران بفرستد و خودش نیز در روز جهانی خاک در کشور ما شرکت کند.   با کمک سایر دستگاه های مربوطه ما میخواهیم این روز را پررنگ کنیم و چون روز چهاردهم مصادف با چند روز تعطیلی متوالی است، روز جهانی خاک را نوزده آذر برگزار می کنیم

telegram.me/jajinnews