انتشار یادنامه‌ای جدید برای احمد شاملو

به گزارش پایگاه خبری “ججین”  ، «من بامدادم سرانجام» (یادنامۀ احمد شاملو) در ۸۳۲ صفحه با قیمت ۹۰هزار تومان از سوی انتشارات هرمس به چاپ رسیده است.

پورعظیمی دربارۀ انتشار این کتاب گفت: در ایران همواره بازار بُت‌سازی پُررونق بوده و به همان میزان دکان‌های نفرت‌پراکنی همیشه باز؛ و به‌جرأت می‌توان گفت منتقدان ادبیِ ما کمتر مروّت و انصاف داشته‌اند و اغلب از این‌سوی و آن‌سوی بام افتاده‌اند. انواع و اقسام تعصّب و تنگ‌چشمی حتی بر نوشته‌های برجسته‌ترین محققان ما سایه انداخته است. شما به مجموع آنچه دربارۀ صادق هدایت نوشته‌اند نگاه کنید؛ کسانی او را بیمار روانی و آلوده به فسق و فجور معرفی کرده‌اند و می‌کنند و کسانی دیگر از او شخصیتی افسانه‌ای ساخته‌اند! شاملو از این نظر بهترین نمونه است: بسیاری از دوستدارانِ شاملو او را قدّیس می‌شمارند، اشتباهات او را توجیه می‌کنند و حتی بر ضعیف‌ترین شعرهای او تفسیرهایی می‌نویسند که مصداق مسلّم درهم‌بافی و جهالتِ قلمی است. دشمنانش هم شخصیت و میراث فکری و فرهنگی او را لگدمال می‌کنند و حتی تا پای اتهام قتل به او هم پیش رفته‌اند! قتل چه کسی؟ منوچهر شفیانی. در این کتاب یک مقالۀ مستقل به این موضوع اختصاص دارد. هدف من این بود که اوج و فرودِ شعر و اندیشه و شخصیت شاملو را در این کتاب ببینیم.

او ادامه داد: در سالروز تولد یا سالمرگ شاملو روزنامه‌ها و مجلات و سایت‌ها به سراغ چهره‌هایی مشخص می‌روند تا حرف‌هایی تکراری دربارۀ او منتشر کنند. من نمی‌خواهم از کسی یا کسانی نام ببرم؛ خوانندگانِ هوشیار خود می‌دانند به کدام نویسندگان و شاعران اشاره می‌کنم. این روند سال‌هاست که ادامه دارد. من در این کتاب که آماده کردنش شش هفت سال زمان برده است، تلاش کردم مجموعه‌ای فراهم کنم که کسانی در آن سخن بگویند که به‌رغم شناخت شاملو و دهه‌ها دوستی با او تاکنون خاموش بوده‌اند و یا بنا به ملاحظاتی و به‌ویژه موقعیتی که شاملو نزد اهالیِ فرهنگ و روشنفکران دارد از نقد او تن زده‌اند. من مقالۀ مسعود خیام و ناصر شاهین‌پَر و حسین باقرزاده و محمود کیانوش و فتح‌الله مجتبایی و… را در این گروه قرار می‌دهم.

پورعظیمی افزود: همچنین نویسندگانی دیگر می‌توانستند در حیطۀ تخصصیِ خود، کارِ شاملو را محققانه تحلیل کنند؛ حتی اگر بسیاری را خوش نیاید: مثلاً مقالۀ اسماعیل خویی و عنایت سمیعی و محمود امیدسالار و محمد جعفری و مهدی غبرایی و… حتی بعضی از نویسندگان تردید داشتند که در مقاله‌شان حتی به اندازۀ یک سطر از شاملو انتقاد کنند! و با اصرار من راضی شدند. بعضی‌ها اختیار را به خودم واگذاشتند و گفتند هرجا را نخواستی بزن!

او دربارۀ افرادی که در این کتاب دربارۀ شاملو سخن گفته‌اند یا مقاله نوشته‌اند، اظهار کرد: احسان یارشاطر، أدونیس، تقی پورنامداریان، مرتضی کاخی، محمد قائد، کلارا خانس، رضا براهنی، ابوالفضل خطیبی، اسماعیل خویی، عنایت سمیعی، امید طبیب‌زاده، لین کافین، احمد کریمی حکاک، عبدالله کوثری، سیمین بهبهانی، محمدعلی سپانلو، ایران درّودی، حسن فیاد، مجتبی ‌عبدالله‌نژاد، کاظم کردوانی، اسفندیار منفردزاده، نعمت آزرم، منصور اوجی، ضیاءالدین جاوید، عباس جوانمرد، نورالدین زرین‌کلک، پوری سلطانی، احمد سمیعی گیلانی، محسن یلفانی، علی بلوکباشی، جلیل دوستخواه، سیاوش جمادی و نویسندگانی دیگر در این کتاب مقاله دارند.

او افزود: شمار زیادی از فهرست نویسندگانِ این کتاب ساکن ایران نیستند. دقیقاً نیمی از نویسندگان یادنامۀ شاملو در خارج از ایران زندگی می‌کنند. یافتن آدرس یا شمارۀ تماس این ۳۰ نویسنده به‌هیچ‌وجه کار آسانی نبود. در مواردی شمارۀ بعضی از دوستان با پنج شش واسطه به دست آمد! بعضی از مقالات برای اصلاح و بازبینی ده – دوازده مرتبه بین من و نویسندگانشان دست به دست می‌شد.

این پژوهشگر ادبیات دربارۀ مهم‌ترین مسائلی که در این کتاب دربارۀ شاملو مورد بحث قرار گرفته است گفت: این کتاب هفت فصل دارد؛ «شعر رهایی است»، «کارنامۀ بامداد»، «خاطرۀ نزدیک قرن‌ها»، «زبان و جهان شفاهی»، «بلاغتِ محاورات»، «بادیه در کف» و «نگرانی‌های شاعر». هیچ وجهی از جوانب متعدد فعالیت‌های او در این کتاب مغفول نمانده و به‌تفصیل دربارۀ زندگی و شخصیت و شعرها و ترجمه‌ها و کتاب کوچه و داستان‌ها و روزنامه‌نگاریِ او و حتی سخنرانی‌ پُرسر و صدایش در برکلی آمریکا سخن گفته شده است.

او در پاسخ به این سؤال که آیا این وجوه انتقادی از شاملو را از محاسن و نقاط قوّت کتاب می‌دانید، بیان کرد: بله. حتماً همین‌طور است. یکی از نویسندگان به من می‌گفت «یادنامه جای انتقاد نیست و باید فقط در تکریم شاملو بنویسند». در مقدمه نوشته‌ام که از همۀ نویسندگان خواستم رویکرد انتقادی داشته باشند و روی این مسئله تأکید فراوان داشتم. حالا نتیجه چه از آب درآمده دیگران باید بگویند. ضمن اینکه باید توجه داشت که این کتاب و کتاب دیگرم با عنوان «بام بلند هم‌چراغی» که حاصل سال‌ها گفت‌وگو با آیدا شاملوست همدیگر را تکمیل می‌کنند. ساحات گوناگون زندگی شخصی شاملو در کتاب «بام بلند هم‌چراغی» برجسته‌تر است و ما شاملو را از منظر هم‌نفس او می‌بینیم.

پور عظیمی در پاسخ به این سؤال که عکس‌ها و اسناد دیده‌نشدۀ آلبوم کتاب چطور به دست آمده است گفت: این عکس‌ها و اسناد حاصل سال‌ها تلاش و پیگیری است. بعضی عکس‌ها را دوستان شاملو از اروپا و آمریکا برایم ارسال کرده‌اند؛ تعدادی دیگر در آلبوم‌های شخصی دوستان او در ایران بود که برای من فرستادند یا اینکه خودم حضوری از عکس‌ها اسکن گرفتم. الان این مجموعه شاملو بیش از هزار قطعه عکس و سند است که فقط تعدادی از آن‌ها در دو کتاب چاپ شده است. با آقای محمدحسین عناصری (گرافیست و صفحه‌آرای هر دو کتاب)‌ ماه‌ها صحبت و کار کردیم. روی انتخاب قلم و تک‌تک نقش‌مایه‌ها و عناصر بصریِ کتاب‌ها فکر کرده‌ایم. حتی آقای عناصری برای عنوان فصل‌ها و شمارۀ صفحات و عنوان روی جلد کتاب «بام بلند هم‌چراغی» چند فونت ویژۀ ماشین تحریر (که شاملو سخت به آن علاقه‌مند بوده) ساخته‌اند. ایشان ۵۲۸ صفحه کتاب را ‌به‌صورت دستی و صفحه به صفحه با قلمِ ماشین‌تحریر شماره‌گذاری کرده‌اند! بارها از تصاویر و صفحات مختلف کتاب‌ها چاپ دیجیتال گرفته‌ایم تا به نتیجۀ دلخواه برسیم.

او همچنین اظهار کرد: پس از تحویل کتاب به هرمس نیز آقای لطف‌الله ساغروانی، مدیر ارجمند نشر هرمس، و آقای رضا شهامتی، مدیر تولید نشر هرمس، و دیگر همکارانشان از هیچ کوششی برای رسیدن به بهترین کیفیت چاپ، هم از نظر ظاهری و هم از نظر فنّی، دریغ نکردند و من باید همین‌جا صمیمانه از همۀ این عزیزان قدردانی کنم.

او درباره تصاویر و اسناد باقی‌مانده و منتشرنشده نیز گفت: چاپ بیش از هزار قطعه عکس و سند در یک کتاب مقدور نیست. فقط عکس و سند نیست. تعدادی نامه‌ به خط شاملو هم هست که تاکنون منتشر نشده و نزد گیرندگان نامه‌ها بوده که برای من فرستاده‌اند.

پورعظیمی همچنین درباره دیگر کتاب‌های در دست تألیف خود بیان کرد: دو کتاب دارم که تا پایان سال به اتمام می‌رسد. یکی تحقیق در آثار و احوال عارف قزوینی و دیگری تصحیح نسخه‌ای از اسکندرنامه که کارِ مشترک من و استاد علیرضا ذکاوتی قراگزلوست. کتاب دیگری هم دارم که بررسیِ ۵۰ شعر شاملوست که با وسواس‌هایی که من دارم، کار نگارش آن دست‌کم یک سال دیگر فرصت می‌طلبد. شرح و تفسیرهای فراوانی بر شعر شاملو نوشته‌اند و یا هرکس به طریقی شعرها را تأویل کرده است. منتقد مشهور آمریکایی، اریک هرش، می‌گوید: «ممکن است با تأویلِ یک متن، صد معنی برای آن تدارک ببینیم؛ اما همیشه یک معنی وجود دارد که موردنظر مؤلف است که همان معنیِ جاودان و برتر است.» من می‌خواهم این معنی «جاودان و برتر» و به قول اُمبرتو اکو معنایی را که «نیّت مؤلف» بوده در شعرهای شاملو نشان دهم.

telegram.me/jajinnews