بحارالانوار: دائره‌ی المعارف بزرگ احادیث شیعه
علامه مجلسی در حوزه حدیث و روایت آن اندازه تسلط داشت که نه تنها منابع روایی شیعه بلکه منابع حدیثی اهل سنت را نیز مدنظر قرار میداد. از این رو برای اثبات نظر که مطرح میکرد از روایات شیعیان و سنیها استفاده میکرد تا بحث خود را بصورتی کامل و تام بپروراند.
به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از فرهنگ نیوز، علامه محمدباقر مجلسی از دانشمندان و عالمان به نام عصر صفوی است که در سال ۱۰۳۷ ق در اصفهان به دنیا آمد. وی درس و بحث را از چهارسالگی نزد پدر عالمِ خود، علامه محمدتقی مجلسی آغاز کرد و بر اثر نبوغ و استعداد خارقالعاده، در چهارده سالگی از ملاصدرا اجازه ی روایت گرفت. علامه شوشتری، میرزای جزایری، شیخ حُرِّ عاملی و ملامحسن فیض کاشانی از جمله اساتید ایشان بودند. وی در اندک زمانی بر صرف، نحو، معانی، بیان، لغت، ریاضی، تاریخ، فلسفه، حدیث، رجال، درایه، اصول، فقه و کلام احاطهی کامل پیدا کرد و سرآمد همگان گردید. علامه مجلسی پس از رحلت پدر بزرگوار خود به تدریس پرداخت و تالیفات متعددی را به انجام رساند. جمع آوری احادیث و روایات اهل بیت(ع)، علامه مجلسی را به فکر تالیف کتاب گرانسنگ “بحارالانوار” انداخت و آن را در یکصد و ده جلد، تدوین کرد.نوشتار پیش روی، به مناسبت سالروز رحلت این عالم دانشمند مکتب تشیع، نگاهی به اثر گرانسنگ وی یعنی بحارالانوار انداخته است.
.jpg "بحارالانوار: دائره‌ی المعارف بزرگ احادیث شیعه 1 پایگاه خبری ججین")
بِحارُالاَنوار در یک نگاه:
بِحارُالاَنوار الجامِعَهُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمهِ الأطهار مشهور به بحارالانوار، مفصل‌ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ای از آموزه‌ها و تعالیم شیعه است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌شود).
در هر جلد ریزموضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحارالانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌کند.
از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام(ص) و حضرت زهرا(س) و امامان شیعه(ع) اختصاص دارد. جلدهای مختلف این کتاب به صورت متفرقه به فارسی نیز ترجمه و منتشر شده‌اند. معروف‌ترین ترجمه آن کتابی است با نام مهدی موعود(عج) که ترجمه جلد ۱۳ از چاپ ۲۵ جلدی است و به موضوع امام زمان(عج) اختصاص دارد.
انگیزه نگارش:
مؤلف در مقدمه‌ی کتاب، عنوان مى‌کند که پس از آشنایى و تفحص در علوم دیگر به این نتیجه رسیده که راهى برای علم جز در کتاب الهى و اخبار ائمه‌ی طاهرین (ع) وجود ندارد و راههای دیگر را هر چند بى‌بهره نمى‌داند، اما دور افتاده از مسیر معرفى مى‌کند. اما آنچه مجلسى به عنوان انگیزه‌ی شخصى بیان مى‌کند، حفظ آثار گذشتگان و جلوگیری از نابودی آنهاست، متونى که به واسطه‌ی غرض ورزی فاسدان، بى‌توجهى جاهلان، استیلای سلاطین گمراه و مخالف با اهل بیت (ع)، رواج علوم باطل و نیز کم‌اعتنایى به احادیث، در حال از بین رفتن بوده، و جامعه‌ی آن روز برای هدایت و استفاده به آنها نیازی مبرم داشته است .
روش کار مجلسی در بحارالانوار:
روش کار مجلسى هر چند به نظر مى‌رسد نوعى برداشت از کارهای گذشته نیز باشد، اما ابتکارات شخصى نیز دارد. او ابتدا عناوین مجلدات کتاب خود را انتخاب مى‌کرد و سپس برای هر عنوان بابهایى مى‌گشود. در ذیل هر باب پیش از هر چیز آیات قرآنى متناسب آن را فهرست مى‌کرد که این کار او بسیار به کار “الوافى” فیض کاشانى نزدیک است. آنگاه برای هر آیه، تفسیری مناسب با استفاده از نظرات مفسران و توضیحات خود مى‌نگاشت؛ این کار را از جلد ۵ به صورت جدی آغاز کرده، و در جزء ۷ و ۹ به مناسبت بحث توحید و صفات الهى به اوج خود رسانده است.
در مرحله‌ی بعدی، روایات متناسب با هر باب را در ذیل عنوان گنجانده، و سندهای آن را نیز با رعایت اختصار نقل کرده است. هدف او از این اختصار جلوگیری از پرکردن و افزودن حجم ابواب یا مزین کردن کتاب است، اما آنها را به کلى حذف نکرده است تا تحلیل سند ناممکن شود . آنگاه توضیحات و شرح خود را بر روایات نگاشته، و در این قسمت از نظرات دیگر صاحب نظران نیز یاری گرفته، و به نقل و گاه نقد اقوال آنان پرداخته است. وی در انتخاب روایات، اساس کار را بر تناسب کل یا جزء روایت با عنوان باب قرار داده است و البته آنجا که روایت را تقطیع کرده، وعده‌ی آوردن متن کامل آن را در جای دیگر داده است.
این توضیحات او در ۱۰ جلد آخر کتاب دیده نمى‌شود؛ زیرا ۱۰ جلد آخر توسط شاگردش میرزا عبدالله افندی، یا به قولى توسط میر محمد صالح حسینى پاک نویس شد و از سوادنامه به بیاض آمد، برای اینکه عمر مجلسى به انجام این کار کفاف نداده بود؛ هر چند برخى نیز این نظر تاریخى را نپذیرفته‌اند.
ابتکارات تألیف بحار الانوار به همین اندازه محدود نمى‌شود؛ نوعى تفسیر موضوعى برای قرآن با بیش از ۹۰۰ موضوع اصلى و ۴۰۰ موضوع فرعى و سبک تبویب آن که گونه‌ای از فهرست موضوعى برای احادیث شیعى است، نیز قابل توجه است .فهرست‌بندی و تبویب مجلسى از نقاط قوت و قابل تأمل در تألیف بحار الانوار است؛ وی در«فصل رابع» مقدمه‌ی کتابش، فهرست مجلدات ۲۵ گانه‌ی خود را عنوان مى‌کند. این فهرست از لحاظ رده بندی و محتوای عناوین معرف مناسبى برای کار اوست. خود مؤلف عناوین «العدل و المعاد»، «ضبط تواریخ انبیاء و ائمه (ع)» و «السماء و العالم» را که مشتمل بر احوال عناصر و موالید و … است، از ابتکارات منحصر به فرد کتاب خود که پیشینیان به آن نپرداخته‌اند، مى‌داند. .
تنوع موضوعی در بحارالانوار:
تنوع موضوعى از سویى و هدف اصلى مؤلف برای حفظ میراث شیعه از سویى دیگر، او را واداشته تا از منابع بسیار و متنوعى استفاده کند که به یقین از حیث آمار کم‌نظیرترین مجموعه‌ی حدیثى تألیف شده است. بجز این آمار، تنوع فراوانى هم در موضوعات منابع دیده‌مى‌شود. هر چند منابع او بیش از همه جنبه‌ی حدیثى و فقهى دارند، اما موضوعات تفسیری، تاریخى، کلامى و ادبى، لغت، سیاست مدن، اخلاق و حتى علوم طبیعى، پزشکى، نجوم و ریاضى، جغرافیا و … نیز در منابع او یافت مى‌شود. کوشش فراوان او برای جمع آوری منابع زبان‌زد شده است. بنا به روایتى برای به دست آوردن کتاب مدینه‌ی العلم ابن بابویه که تصور مى‌شد در یمن وجود دارد، گروهى را با هدایای فراوان به سراغ حاکم آنجا مى‌فرستد تا کتاب را به دست.
امتیازات و نوع آوری های مجلسی در بحارالانوار:
در بدو نظر به آثار علامه مجلسی ممکن است شخص تصور کند که علامه مجلسی شخصیتی متعصب است اما این نگاه به زودی با اندک ژرفنگری در آثارش از میان خواهد رفت. برای اینکه ادعای فوق را ثابت کنیم توجه خوانندگان را به نکات زیر جلب میکنیم.
۱٫ جمع روایات گوناگون
مسلماً علامه مجلسی با اشرافی که به منابع روایی عصر خود داشت، روایات زیادی درگستره موضوعی بسیار متنوع جمع آوری کردهاست.
۲٫ توجه جدی به درایت احادیث
اگر بگوییم بزرگترین هنر علامه مجلسی، فهم و درک حدیث بود تا جمع حدیث، سخن درستی گفته ایم. زیرا وی با تسلط کافی به جوانب مختلف فهم حدیث، آنها را موردبررسی قرار داده است.
۳٫ نظریه پردازی و نقادی
واقعیت آن است که برخی از افراد در تالیفات خود از علم مطبوع (عقل) خود بهره ای نمیگیرند. از اینرو این دسته از افراد به عوض آنکه عالم و پژوهشگر باشند بیشتر حافظ علوم دیگران انداما علامه مجلسی با وجود آن که علوم و نظرات را به غایت در ذهن داشت دراغلب موارد نظریات مستقلی ارایه کرده و نظریات دیگران را به نقد کشیده است.
۴٫ عدم تعصب در استفاده از منابع اهل سنت
علامه مجلسی در حوزه حدیث و روایت آن اندازه تسلط داشت که نه تنها منابع روایی شیعه بلکه منابع حدیثی اهل سنت را نیز مدنظر قرار میداد. از این رو برای اثبات نظر که مطرح میکرد از روایات شیعیان و سنیها استفاده میکرد تا بحث خود را بصورتی کامل و تام بپروراند.
۵٫ توجه به ارزش تاثیرگذار ادبیات در فهم حدیث
بدون تردید کسی که در ادبیات عرب گامی برنداشته باشد هرگز نخواهد توانست به عمق معنایی حدیث پی ببرد، زیرا کاربرد هر یک از معانی مختلف واژه ها تاثیر بسزایی در فهم معنایی آن خواهد گذاشت. به علاوه نحوه قرائت و ترکیب جمله میتواند تغییراتی در معنا و مفهوم آن به عمل آورد. با وجود وسعت بسیار بحارالانوار، مجلسی هرگز از این مساله هم غفلت نکرده است.
برچسب ها :بحارالانوار ، تشیع ، ججین ، علامه مجلسی
- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰