روستا‌ییان دهدز در حسرت آب/ اتفاقات غیزانیه در جغرافیایی دیگر تکرار می‌شود؟

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، دبه در دست و تشتی از ظرف بر روی سر آماده می‌شوند تا راهی پر پیچ و خم را لابه لای سنگلاخ‌ها بگذرانند تا به آب برسند و وسایل خود را شسشتو دهند.

لچکی بر سر، آستین‌ها تا زده تا بالای آرنج دست (احتمالا به دلیل آن که لباس محلی آن‌ها بیش از حد مزاحم کارشان نباشد) و مجبورند در تابستان داغ خوزستان از مسیری سخت و دشوار عبور کرده تا بتوانند آب مورد نیاز خویش را تامین کنند. این کار هر روز برخی زنان ساکن روستا‌های دهدز است.

ماجرای تشنه بر لب چشمه، حکایت مردم این ناحیه در بیش از ۷۰ روستای آن است که در نبود مدیریت و سوء مدیریت، اهالی منطقه در سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کنند و حتی از حق طبیعی خود یعنی آب آشامیدنی هم محروم هستند؛ بخش دهدز از توابع شهرستان ایذه و در نزدیکی بزرگترین بند‌های آبی ایران، دریاچه سد کارون ۳ و سد کارون ۴ قرار دارد.

اما مردم از عطش و بی آبی خود ناله می‌کنند؛ شاید ناله‌ها و مویه‌های بی صدای آن‌ها از سر بی رمقی و تشنگی باشد که بر آن‌ها اینچنین بی رحمانه و در محاصره ۲ سد بزرگ روا داشته شده، قدیمی‌ها از چشمه‌های جوشانی حکایت می‌کنند که زمانی در سراسر دهدز یافت می‌شد، اما حالا بسیاری از آن‌ها خشکیده اند؛ آنها متهم را وزارت نیرو ‌می‌دانند.

خشکیدن چشمه‌های دهدز

اندکی بالاتر از شهر دهدز به سمت شمالغرب، روستای قلعه سرد وجود دارد که دارای ده‌ها اقامتگاه بومگردی و باغ‌های سرسبز است، اگر در فصل بهار به این منطقه سفر کنید در بدو ورود با طبیعتی زیبا و هوای پاک و دلنشین مواجه می‌شوید، اما محلی‌ها می‌گویند در گذشته زیبا‌تر از این‌ها بود و آینده هم با توجه به نبود آب مبهم است.

در نزدیکی روستای قلعه سرد چشمه‌ای با نام «پُشت چنار» وجود دارد، لوله‌ای کوچک، شاید با قطر یک اینچ و کمی بیشتر؛ آب را از سرچشمه به سمت حوضچه‌ای هدایت می‌کند، اطراف حوض نیز تعدادی درخت و سبزه خود نمایی می‌کنند، پیرمردی در کنار این حوض کوچک نشسته و با حسرت نگاه می‌کند، مشخص است از موضوعی نگران و ناراحت است، به سمت او می‌روم تا جویای حالش بشوم.

فعالان محلی و اهالی دهدز: وزارت نیرو متهم است

در ابتدا سلامی می‌کند و احوالی می‌پرسد، پس از آن کم کم درد و دل را شروع کرده و از دورانی نه چندان دور حکایت می‌کند که منطقه‌ای سرسبز با وفور نعمت آب وجود داشت، اما پس از ساخت سد کارون ۳ و ۴ چشمه‌ها نیز خشکیدند.

او می‌گوید: چشمه پشت چنار قدمتی بالغ بر ۳ هزار سال دارد و زمانی حقابه باغات قلعه سرد را تامین می‌کرد و حدود ۳۰ سال پیش پس از وقوع انقلاب اسلامی آب آن برای مصارف شرب مردم لوله کشی شد، ولی هم اکنون تا خشک شدن کامل راهی ندارد.

این مرد اهل یکی از روستا‌های دهدز با گلایه از مسئولان خواهش دارد تا فکری به حال این منطقه گردشگری شود که در صورت وقوع بحران آبی در آن با رکود اقتصادی و کاهش گردشگران نیز مواجه می‌شود. عمده درآمد مردم روستا‌های دهدز که در چند کیلومتری سد‌های کارون ۳ و ۴ قرار دارند از گردشگرانی است که برای تازه کردن هوا دل به طبیعت بکر منطقه دهدز می‌سپارند، سد‌هایی که حالا فعالان محیط زیست محلی معتقدند عامل به وجود آمدن تنش‌های آبی در روستا‌های دهدز هستند.

سد سازی، دهدز را در آستانه بحران قرار داد

هژیر کیانی، فعال محیط زیست اهل دهدز در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه تا سال ۱۳۸۳ بسیاری از این روستا‌ها آب داشتند و کشاورزی، دامداری و گردشگری در این منطقه رونق فراوانی داشت، گفت: بعد از آبگیری سد کارون ۳، اهالی ۶۳ روستا مجبور شدند خانه و کاشانه خود را رها کنند و بیش از ۱۰ هزار تَن از مسکن خود کوچانده شدند.

او افزود: عده‌ای از مردم به شهرک‌هایی در دهدز یا روستا‌های اطراف کوچانده شدند و برخی دیگر نیز به استان‌های دیگر از جمله چهار محال و بختیاری و اصفهان مهاجرت کردند که بزرگترین کوچ اجباری تاریخ سد سازی ایران در این منطقه شکل گرفت و دلیل آن نیز انجام نشدن مطالعات اصولی، جبران نشدن منابع از دست رفته، سرپناه مردم و اشتغال و زیر ساخت‌های آن از سوی وزارت نیرو است، زیرا با سد سازی نه تنها منطقه توسعه نیافت، بلکه در آستانه بحران نیز قرار دارد.

برای پیگیری این مسئله و چگونگی طی شدن اقدامات اصولی و مطالعات در زمینه ساخت سد کارون ۳ و تشکیل دریاچه آن با وزارت نیرو تماس گرفتیم، صدیقه ببران روابط عمومی وزارت نیرو در پاسخ پیامکی به ما از طریق یک پیام رسان، مسئولیت را بر عهده شرکت مدیریت منابع آب دانست، اما این شرکت علی رغم تماس‌های مکرر ما پاسخگو نبود.

از سوی دیگر مردم منطقه دهدز نه تنها از وجود سد‌ها بهره‌ای برای رفع مشکلات آبی نبردند، بلکه با حفر چاه بر تنش‌های آبی نیز افزوده شد.

کیانی با اشاره به تنش‌های آبی در دهدز بیان کرد: از زمان ساخت سد کارون ۳ تا کنون مردم به اندازه یک لیتر بر ثانیه از این آب برای مصارف شرب و بهداشت استفاده نکردند، علاوه بر این جیره بندی آب سبب شده مردم به حفر چاه روی آورند.

به گفته هژیر کیانی برخی از چشمه‌ها با سد سازی به زیر آب رفتند و همین مسئله موجب مهاجرت مردم به پیرامون دهدز و سکونت آن‌ها در این شهر شد؛ بنابراین برای تامین آب شرب موج مهاجران، مسئولان راه حل را حفر چاه یافتند و این اقدام فشار مضاعفی بر آب‌های زیر زمینی وارد کرد که در نتیجه باعث خشکیدن تعدادی از چشمه‌ها شد.

تنش آبی در ۱۰۰ متری یکی از بزرگترین سدهای ایران

نزدیک‌ترین روستا به سد کارون ۳، کهرلا قرار دارد که فاصله آن تا دریاچه سد حدودا ۱۰۰ متر است، در حالی که آب آشامیدنی آن از چاه‌های دهدز و با فاصله ۱۴ کیلومتر تامین می‌شود و به صورت جیره بندی و در ساعات خاصی از شبانه روز آب از لوله‌ها جاری می‌شود. این چند حلقه چاه که متعلق به شرکت «نفت و مخابرات خطوط لوله‌ی ایران (منطقه اصفهان)» هستند حالا تهی از آب شده و این شرکت که چندین دهه است در زمینه استخراج سوخت سی ان جی در این ناحیه فعالیت دارد، اما به مسئولیت‌های اجتماعی خود عمل نمی‌کنند.

اورنگی مدیر عامل شرکت خطوط لوله و مخابرات اصفهان پیشتر با اشاره به تحریم‌های بین المللی گفته بود: این شرکت مسئولیت انتقال سوخت به طول یک هزار کیلومتر را بر عهده دارد، در حالی که برای عمل به مسئولیت‌های اجتماعی در همه این مناطق نیاز به بودجه فراوان است و با شرایط تحریم نیز همخوانی ندارد. علاوه بر این بر اساس دستور العمل‌های وزارت نفت ما اجازه ورود به این مسئله و لوله کشی آب را نداریم و تنها در زمینه عمل به مسئولیت‌های اجتماعی در حد بضاعت خود می‌توانیم عمل کنیم.

نشت نفت به آب‌های زیر زمینی دهدز/ وزارت نفت به مسئولیت‌های اجتماعی عمل کند

شرکت خطوط لوله و مخابرات اصفهان همچنین متهم است که با حفر چاه غیر اصولی موجب شده تا نفت به آب‌های زیر زمینی بخش دهدز نفوذ کند.

افشین محمدی معاونت بهره برداری و توسعه آب با اشاره به حفر یک چاه جدید از سوی وزارت نفت در منطقه دهدز برای استفاده در تاسیساتش، گفت: این اقدام با هیچ منطقی سازگار نیست؛ این نهاد باید چاه را به آبفا بسپارد و با توجه به اینکه در نشت نفت به آب‌های زیر زمینی مقصر است، به منظور عمل به تعهدات اجتماعی خود شرکت آب و فاضلاب را در لوله کشی و آبرسانی به این منطقه یاری نماید.

اتخاذ راه حل کوتاه مدت برای رفع تنش‌های آبی دهدز

بر اساس گفته‌های پیشین صادق حقیقی پور مدیرعامل آبفای خوزستان طرحی هایی برای رفع تنش‌های آبی در منطقه دهدز وجود دارد، راه حل این مشکل در بلند مدت انتقال آب از سد کارون ۳ برای روستاییان دهدز است و در میان مدت نیز می‌توان آب را از ایستگاهی موسوم به رکعت به طول ۱۴ تا ۲۰ کیلومتر به دهدز رساند و این حداقل انتظاری است که اهالی برای رفع تنش آبی دارند، اگرچه شرکت آب و فاضلاب خوزستان فعلا هیچ کدام از ۲ راهکار ذکر شده را به دلیل نبود اعتبارات میسر نمی‌داند و چاره را در کوتاه مدت می‌داند.

راه حل کوتاه مدت شاید حفر چاه باشد، اما شواهد نشان می‌دهد که این اقدام و استفاده از منابع زیر زمینی نه تنها چاره کار نیست، بلکه در دراز مدت خشکی چشمه‌ها را در پی خواهد داشت، پس گره گشایی از این مشکل تا تخصیص اعتبارات چیست؟

بودجه بدهند ۴۵ روزه عملیات لوله کشی را شروع می‌کنیم

صفاریان مجری طرح انتقال آب از دریاچه سد کارون ۳ در گفتگو با خبرنگار ما راه حل کوتاه مدت به منظور رفع تنش آبی دهدز را انتقال آب برای روستاییان از طریق تانکر‌ها دانست و گفت: اقداماتی از سوی شرکت آبفا و سازمان آب و برق خوزستان به موازات یکدیگر برای تامین بودجه در این زمینه پیگیری می‌شود و در صورتی که اعتبارات در اختیار ما گذاشته شود، طی ۴۵ روز می‌توان کار‌ها را در این زمینه شروع کرد.

او با بیان اینکه تمام مجوزها برای لوله گذاری و برداشت آب نیز آماده است، افزود: در نظر داریم تا آب را از سد کارون ۳ و روستای رکعت برای روستاییان تامین کنیم که مجوز برداشت آب از وزارت نیرو اخذ شده، همچنین جواز عبور لوله‌ها از مناطق نفتی نیز از محل تاسیسات نفتی گرفته شد.

انتقال آب از ایستگاه موسوم به رکعت برای روستا‌های دهدز کمترین کاری است که می‌توان انجام داد تا قفل توسعه نیز در این مناطق شکسته شود، اما حالا مشکل به گفته شرکت آبفا نبود اعتبار است و این در حالی است که فعالین اجتماعی محلی با انتقاد از اقدامات دولت می‌گویند: «چرا باید برای انتقال آب از سرشاخه‌های کارون به طول صد‌ها کیلومتر بودجه اختصاص یابد که در مصارف غیر ضروری از جمله صنعت و کشاورزی گران قیمت کاربرد دارد، اما برای انتقال آب شرب به طول کمتر از ۲۰ کیلومتر بودجه نیست!»

انتظار داریم غرامت منابع از دست رفته در دهدز پرداخت شود

انتظار می‌رود اجرایی شدن طرح انتقال آب از سد کارون ۳ به روستا‌های دهدز ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه داشته باشد. اما علاوه بر این همچنان نیز مردم معتقدند باید غرامت از دست رفتن منابع و منبع درآمدشان که با ساخت سد کارون ۳ از بین رفت پرداخت شود.

مهرنوش زندی یکی از ساکنین روستاهای دهدز در گفتگو با خبرنگار ما در خصوص انتظارات ساکنین این منطقه گفت: ما به عنوان جوامع محلی انتظار داریم که منابع و زیرساخت‌هایی که با سازه سد کارون ۳ از بین رفت، مجدد احیا شود یا دستکم غرامت نابودی آن‌ها پرداخت شود.

او می‌گوید که با ساخت سد کارون ۳، حداقل ۶۳ پارچه روستا و آبادی به زیر آب رفتند و بیش از ۱۱۰ آثار تاریخی از جمل قلعه، گور سنگ ها، جاده باستانی و امامزاده غرق شدند، علاوه بر این غنی‌ترین مراتع منطقه هم از بین رفت و وقتی که خسارت‌ها محاسبه شود، متوجه می‌شویم که ساخت بند آبی در این مکان اصلا به صرفه نبود.

اقدامات نماینده مردم ایذه و باغملک چه بود؟

پس از تماس های متعدد ما با نماینده مردم ایذه و باغملک در مجلس شورای اسلامی برای جویا شدن از اقدامات وی در جهت رفع مشکلات آب شرب مردم منطقه دهدز در پاسخ لیستی از کارهای صورت گرفته را تاکنون منتشر کردند که به شرح زیر است؛

• پیگیری مکاتبه‌ای با مدیر عامل و معاونین شرکت آب و فاضلاب استان
• جلسه حضوری نماینده، بخشدار مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان و رئیس اداره آب شهرستان
• نشست نماینده با معاونت وزیر امور آب کشور و معاون پارلمانی وزارت نیرو
• نامه نگاری بخشداری با اعضای شورای تامین و مسئولین سیاسی و امنیتی استان در خصوص وضعیت بحران آب

اگرچه در ادامه توضیحاتی در خصوص خروجی اقدامات انجام شده ارائه نشده، اما در ادامه این جوابیه از سوی نماینده مردم ایذه و باغملک در مجلس شورای اسلامی کار‌هایی به منظور رفع تنش‌های آبی منطقه دهدز به صورت کوتاه مدت ارائه شده است؛

۱- آبرسانی با ۲۰ تانکر در تابستان که بصورت مستمر در بخش حضور داشته باشند.

۲- انتقال آب از محل رکعت دریاچه سد کارون ۳ به طول ۱۵ کیلومتر که هزینه آن نزدیک به ۲۰۰ میلیارد تومان است.

لزوم درس گرفتن از اتفاقات مشابه در گذشته

شایان ذکر است که پیشتر تنش‌های آبی در بخش غیزانیه اهواز موجب شد مسئولان دست به اقدامات سریع بزنند، اما پس از گذشت مدتی و به گفته اهالی بخش غیزانیه لوله‌های آب در برخی نواحی آن ترکید و آبرسانی با مشکلاتی روبرو شد.

امید است متولیان برای جلوگیری از به وجود آمد اتفاقات مشابه مانند آنچه در غیزانیه رخ داد، هر چه سریع‌تر بودجه را تامین کرده تا پس از کشیده شدن ماجرا به شبکه‌های دولتی خارجی مجبور نشوند در اقدامات عاجل، کیفیت را فدای کمیت کنند.

گزارش از ساسان ناصری زاده