ماجرای از دست دادن ببر مازندران و شیر ژیان تا نابودی تالاب‌ انزلی و میانکاله

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از ایبنا، نشست نقد و بررسی کتاب «حقوق بشر و محیط‌ زیست؛ دورنمای فلسفی، نظری و حقوقی» (۲۸ تیرماه) با حضور دکتر اسماعیل کهرم، بوم‌شناس، فعال محیط زیست،‌ مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی، دکتر فرهاد دبیری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی و دکتر رضا امینی، مترجم کتاب در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

شکاربان ایرانی هستم
کهرم با اشاره به کشته شدن ۱۱۹ حافظ محیط زیست اظهار کرد: خود را شکار‌بان ایرانی می‌دانم. کتاب «حقوق بشر و محیط‌ زیست؛ دورنمای فلسفی، نظری و حقوقی» آرزوی دیرین من‌ یعنی تحصیل در رشته فلسفه را بیدار کرد.

وی افزود: یادداشت مترجم بسیار رساست و معتقدم که ترجمه پُل انتقال دانش و هم‌سطح تالیف است. مترجم زمینه‌های برگزاری کنفرانس استکهلم را بررسی و به تخریب‌های محیط زیست اشاره می‌کند. جنگ‌ها، تلفات، خصومت‌ دولت‌ها و ملت‌ها همچنین نکات مثبت مانند پیشرفت‌های پزشکی را وقتی کنار هم قرار می‌دهد جهان را متوجه وخامت اوضاع محیط زیست می‌کند.

کهرم ادامه داد: سال ۱۳۵۱ تالاب‌هایی مانند انزلی و میانکاله در حال نابودی بودند و نفت، شادگان را گرفته بود. ببر مازندران و  شیر ژیان را از دست دادیم. ایران سریع این مساله را فهمید و سازمان حفاظت محیط زیست را ایجاد کرد. برگزاری کنفرانس استکهلم در ایجاد این سازمان موثر است؛ به‌عبارت دیگر هرچند که ایده در کشور‌‌های غربی مطرح شده بود اما به کشور‌های جهان سوم گسترش پیدا کرد.

این صاحب‌نظر حوزه محیط زیست گفت: نویسنده به علت‌‌یابی بروز مشکلات زیست محیطی می‌پردازد. پاسخ می‌دهد که انسان چگونه در جریان انقلاب صنعتی در انگلستان به‌عنوان مکانیزم تلقی و از درجه الهی به‌عنوان موجود مکانیکی تعریف می‌شود. توسعه پایدار در کتاب تشریح و بررسی و کاوش حقوق‌های نو‌ظهور در نظام بین‌المللی حقوق بشر نیز به‌عنوان هدف تعیین شده است.

کهرم افزود: سال ۱۹۷۲ عامل محیط زیست مطرح شد اما اگر درباره سفید‌رود بیشتر دقت و قدرت رسوب‌گذاری آن تعیین می‌شد عمق این سد به نصف کاهش پیدا نمی‌کرد.

چالش‌های محیط زیست مقوله‌ای جدید نیست
دبیری گفت: چالش‌های محیط زیست از یک منظر به‌عنوان مقوله‌ای نوین شناخته می‌شود؛ اما با یاد‌آوری حرکت «بهار خاموش» این چالش چندان هم جدید نیست. رابطه عمیق بین انسان و طبیعت از دیر‌باز در قابل بومی آمریکا تا عقاید عرفای ایران وجود داشته است.

وی با اشاره به برگزاری کنفرانس استکهلم در سال ۱۹۷۲ افزود: آیا حرکت جهانی برای برگزاری این کنفرانس برپایه اعتراض به نظام‌های سرمایه‌داری و امپریالیستی شکل گرفت؟ یا به واقع عکس‌‌العمل طبیعی بعد از جنگ جهانی بود؟

این کارشناس حوزه محیط زیست ضمن مرور چند کنفرانس بین‌المللی مطرح در حوزه محیط زیست ادامه داد: حقوق محیط زیست بی‌تردید توسعه پیدا کرده است. هیچ یک از کنفرانس‌های بین‌المللی معادل کنفرانس‌های محیط زیست، معاهده و اهمیت نداشته است. شکل‌‌گیری انجمن‌ها و توجه بیشتر به حقوق‌ نرم از‌ جمله تحولات در این عرصه است.

«حقوق بشر و محیط‌ زیست» خالی از اضافات است
امینی با اشاره به لزوم توجه بیشتر به مباحث فلسفی، حقوقی و نظری در حوزه محیط زیست گفت: مباحث کتاب «حقوق بشر و محیط‌ زیست؛ دورنمای فلسفی، نظری و حقوقی» از نیاز‌های کشور در حوزه محیط زیست است. محتوای بسیاری از کتاب‌های دانشگاهی خالی از ابعاد نظری و فلسفی است بنابراین یکی از اهداف ترجمه این کتاب جبران این کمبود بود.

وی افزود: کشوری که به دنبال توسعه است باید از منابع به روز و تجارب بین‌المللی استفاده کند. ترجمه علاوه بر انتقال علم موجب تقویت زبان فارسی می‌شود. کتاب از زاویه نظری و فلسفی بر اخلاق زیستی تاکید دارد.

امینی با اشاره به ویژگی پیوستگی مطالب کتاب ادامه داد: نظم از ویژگی‌های این کتاب و از اضافات خالی است. نویسنده کتاب در تدوین کتاب نگاه میان‌رشته‌ای دارد و در رشته‌‌های حقوق بین‌الملل، محیط زیست و همچنین روابط بین‌المل متخصص است. کتاب در دو بخش تدوین و در مقدمه به مسائلی از‌ جمله مشکلات کره زمین اشاره شده است. نکته قابل تامل در مقدمه پرداختن به موضوع توان ترمیمی زمین است. تاکید می‌شود که باید از ابزار‌های مختلف برای تخریب بیشتر استفاده کنیم. نویسنده به مقوله محیط زیست از منظر حقوقی نگاه کرده که در واقع فراتر از دیوار حاکمیت دولت‌هاست.

وی گفت: نویسنده از دو زاویه «انسان محوری» و «محیط زیست محوری» به حفاظت محیط زیست نگاه کرده است. انسان در بهره‌گیری از طبیعت در اولویت است اما در محور دوم با دو رویکرد بنیادین و رادیکال تاکید می‌شود، موجودات دیگر نیز مهم هستند. اهمیت توسعه پایدار در این کتاب مبنا و نظریه نویسنده نیز بر همین اصل قرار دارد. خالق اثر در دومین فصل کتاب به موضوعاتی مانند وضعیت کنونی محیط زیست در جهان و جنس و ریشه این مشکلات پرداخته است.

این مترجم با اشاره به دیدگاه نویسنده کتاب درباره ریشه‌های مشکلات محیط زیستی اظهار کرد: انقلاب کشاورزی همچنین انقلاب علمی از‌جمله مهم‌ترین دلایل و ریشه‌های مشکلات زیست محیطی هستند. منافع انسان غربی در انقلاب علمی به رسمیت شناخته می‌شود؛ به‌عنوان مثال بیکن گفته: «باید با طبیعت خشن برخورد کنیم تا راز‌‌هایش را آشکار کند.»

توجه به حقوق محیط زیست در کنار حقوق سه گانه
امینی در بیان دلایل دیگر مشکلات زیست محیطی ادامه داد: رشد جمعیت همچنین فقر در شکل‌گیری مشکلات زیست محیطی نقش دارند. فقر در این عرصه معلول و علت است به‌عبارت دیگر مسائل زیست محیطی از یک سو باعث فقر می‌شود و از سوی دیگر فقر زمینه‌‌ساز بروز مشکلات محیط زیست می‌شود.

وی درباره آغاز توجه بشر به محیط زیست افزود: در اواخر سده ۱۹ میلادی شاهد ظهور انجمن‌های حفاظت از محیط زیست با فعالیت‌هایی مانند حمایت از برخی‌ گونه‌های پرندگان هستیم. تعدادی از دادگاه‌های آمریکای نیز در جهت حفاظت از محیط زیست رای صادر کردند. اندیشه‌هایی مبنی بر دفاع از حقوق حیوانات نیز در این زمان شکل می‌گیرد. حفظ طبیعت برای استفاده انسان یا با توجه به ارزش ذاتی آن از‌جمله پرسش‌های اصلی در این زمان است.

این کارشناس حوزه محیط زیست ادامه داد: نویسنده در بخش دوم کتاب برمبنای نظریات حقوق بشر سه نسل این نظریات شامل «حقوق مدنی و سیاسی»،‌ «حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» و «حقوق جمعی و گروهی» را تحلیل کرده است. بسیاری معتقدند که باید حقوق زیست محیطی را به این تقسیم‌بندی افزود. بی‌توجهی به هر یک از ارکان سه‌گانه دموکراسی، توسعه و محیطزیست موجب آسیب به جهان می‌شود.