یک سالگی مناقشه قره‌باغ: بازیگر اصلی همچنان روسیه است

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از ایلنا، «افشار سلیمانی» سفیر پیشین ایران در آذربایجان با اشاره به سالگرد جنگ قره‌باغ در تشریح آخرین وضعیت این پرونده در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: در یک سال اخیر و به خصوص پس از نوامبر ۲۰۲۰ که بیانیه آتش‌بس سه‌جانبه از سوی آذربایجان، ارمنستان و روسیه صادر شد تا زمانی که دیدار سه‌جانبه در ژانویه سال جاری میلادی صورت گرفت، شاهد تغییر و تحولات زیادی در پرونده قره‌باغ بودیم. بسیاری از ناظران و تحلیلگران در همان موقع اعلام کردند که معادله قره‌باغ تمام شده اما در همان موقع صراحتاً اعلام کردم که حضور روسیه باعث ادامه همان روند خواهد شد و تلویحاً مسکو به گونه‌ای عمل می‌کند که بتواند میدان‌دار اصلی این پرونده باشد؛ چراکه روس‌ها علناً در جایی ایستادند که نه ارمنستان می‌توانست کاری کند و نه آذربایجان قادر به تحرک ملموسی بود. شاهد بودیم که طی این یک سال وضعیت نقاطی مانند خوجالی، آق‌دره، عسگران و غیره بلاتکلیف ماندند و این اساساً بازی روس‌ها بود تا بتوانند سناریوی خود را پیش ببرد.

وی ادامه داد: قبل از این درگیری‌ها صحبت از این بود که قره‌باغ کوهستانی به مرکزیت آرتساخ، یک جمهوری خودخوانده است و در این میان گروه مینسک هم چندین بار به این پرونده ورود کرد و در نهایت شاهد بودیم که در مادرید یک طرح صلح را تثبیت کردند، اما باز هم اتفاق خاصی برای پرونده قره‌باغ رخ نداد. از گذشته منطقه جمهوری قره‌باغ ذیل شوروی سابق تعریف می‌شد و آذربایجان هم اعلام کرده بود که این منطقه می‌تواند خودمختاری خود را حفظ کند اما کمی بعد حرف خود را تغییر داد و اعلام کردند که قره‌باغ کوهستانی اساساً وجود ندارد. باکو مجدداً اعلام کرد که شهرهای ارمنی‌نشین می‌توانند جزء خاک آذربایجان به حساب بیایند و ارامنه ساکن آن را تبعه این کشور خواندند و حتی اعلام کردند که این طیف می‌توانند یکسری از آزادی‌های فرهنگی و مذهبی مختص به خود را داشته باشند. تمام این مسائل از بطن درگیری‌های سال گذشته بیرون آمد و بازهم می‌بینیم که روس‌ها در آنجا حاکم هستند اما ارتش ارمنستان هیچ توانی برای خودنمایی ندارد.

این کارشناس ارشد مسائل قفقاز تصریح کرد: از سوی دیگر غربی‌ها و در رأس آنها، آمریکا و فرانسه حامی ارمنستان بودند اما به هر ترتیب روسیه که در ظاهر عضو گروه مینسک بود خودش به صورت انفرادی وارد معرکه شد؛ چراکه این بحران از روز اول توسط روسیه به راه انداخته شد و حتی هدایت و خاتمه دادن به آن هم برعهده مسکو بود. در طول این مدت آذربایجان و ترکیه مناسبات خودشان را تعریض کردند و حتی اعلام شد که این دو کشور به دنبال مشخص کردن مرزها در کریدور زنگزور هستند. این مسأله باز هم به منافع روسیه برمی‌گردد. اگر این مسیر همانند لاچین مورد تأیید مسکو قرار بگیرد و منافع روس‌ها را تامین کند، بدون تردید آنها چراغ سبز نشان خواهند داد و از هیچ‌کس هم اجازه نخواهند گرفت. اینکه دیده می‌شود پرونده قره‌باغ در طول یک سال گذشته همچنان حل و فصل نشده باعث ایجاد پرسش‌های گوناگون شده است؛ چراکه ارمنستان هم در این میان منافع مشخصی دارد.

سلیمانی افزود: اگر ارمنستان و آذربایجان با یکدیگر به توافق برسند و اوضاع آرام شود و در ادامه آن ترکیه هم به منافعی که مد نظرش بوده دست پیدا کند، بدون تردید روس‌ها هم منافع خود را در تهدید می‌بینند. اگر اتصالات زمینی اعم از جاده و راه‌آهن تکمیل و اجرایی شود، بدون تردید مشکلاتی در این میان به وجود می‌آید. از این منظر معتقدم که باید روابط به گونه‌ای تنظیم شود که کار به تهدید یا قدرت‌نمایی نظامی نکشد و در نهایت وضعیت با مذاکره و دوستی آرام شود. معتقدم تهران هم نباید همانند پرونده خزر تمام تخم‌مرغ‌هایش را در سبد روسیه بگذارد ولی به هر ترتیب حالا باید اعتمادسازی اصلی صورت بگیرد و از سوی دیگر نکته این است که تحلیل‌هایی که در مورد وضعیت فعلی ارائه می‌شوند، باید با حساسیت و تخصص بالاتر روی خروجی رسانه‌ها قرار بگیرد.

این تحلیلگر مسائل سیاسی گفت: متأسفانه برخی از تحلیلگران هنوز نمی‌دانند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است؛ به گونه‌ای که ما اصلا جاده‌ای به سمت اروپا از ارمنستان نداشتیم و تمام تردد از گرجستان به اروپا بوده است. متأسفانه برخی‌ هنوز به نقشه آذربایجان و ارمنستان نگاه نکرده‌اند اما دست به قلم می‌شوند و تحلیل‌های اشتباه می‌نویسند. بر این اساس معتقدم بحث قره‌باغ و حواشی‌اش که حالا پای ایران را هم به آن باز کرده باید با چشمان باز رصد شود و از تحلیل‌های گزافه خودداری کنیم. معتقدم توافق صلح بین آذربایجان و ارمنستان منوط به درخواست و اراده روسیه خواهد بود. گروه مینسک چند دهه در این منطقه تردد داشته و هنوز به جایی نرسیده، ولی روسیه سعی می‌کند تا یک بالانس به نفع خود در این میان به وجود بیاورد. مسأله دیگر، مناسبات و بده بستان‌های پشت پرده ترکیه و روسیه است.

سلیمانی افزود: این در حالی است که آنکارا با آمریکایی‌ها وارد تنش شده و اگر این روند ادامه داشته باشد، روسیه در این بین سعی می‌کند تا منافع بیشتری کسب کند و حتی احتمال توافق روسیه و ترکیه در مورد قره‌باغ وجود دارد. توجه داشته باشید که انفعال فرانسه با آمریکا به نفع روس‌ها خواهد بود و این بدان معناست که مسکو از اختلاف میان آمریکا و فرانسه و همچنین ترکیه با آمریکا به نفع خود استفاده می‌کند. توجه داشته باشید تا زمانی که ارمنستان با ترکیه و آذربایجان هماهنگ نشود و صلح نکند، باز هم روس‌ها برنده این معادله خواهند بود و داستان همانند یک سال گذشته ادامه خواهد داشت. در این میان معتقدم که تهران باید به سمت اعتمادسازی پیش برود و به سمت گفت‌وگو خیز بردارد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: ترکیه و آذربایجان به خوبی می‌دانند که نباید با تهران درگیر شوند اما نکته اینجاست که باکو در حال منحرف کردن تهران است. همانند سال‌های گذشته بر این عقیده هستم که بهترین راه حل و فصل این منازعه، تشکیل پیمان ۳+۳ است. به این معنا که کشورهای آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به عنوان دولت‌های حاضر در قفقاز جنوبی به علاوه سه کشور همسایه و تاثیرگذار آنها یعنی روسیه، ترکیه و ایران یک پیمان را به امضا برسانند که این پیمان بتواند متضمن درست پیش رفتن روند صلح باشد. در این پیمان مسائل اقتصادی، انرژی، سیاسی، امنیتی، حمل و نقل و غیره مورد بحث قرار خواهد گرفت و می‌تواند تنش فعلی را کاهش دهد، وگرنه ادامه تنش و تشدید آن نمی‌تواند مشکلی را حل کند.