یک بار بوی سیر و عمری درد ماندگار

به گزارش پایگاه خبری ججین به نقل از ایرنا این دو زن ، گرفتار یک بمباران عادی نبودند که فقط خانه شان ویران شود و یا بوی سیری حس کنند؛ بلکه آنان به همراه هزاران زن و مرد دیگر درغرب کشور به دردهایی مشترک گرفتارند که تا ابد در وجودشان ماندنی است.
سرفه پیاپی، امانش را بریده است؛ بخاطر عوارض بمباران شیمیایی، ریه و پوستش درگیر شده است؛ آن زمان فقط ۱۳ سال داشت و اکنون زنی ۴۲ ساله است که حدود ۲۹ سال است با عوارض شیمیایی دست و پنجه نرم می کند و زندگیش را با هزاران سختی سپری می کند.
شهلا، اهل سردشت است. روز هفتم تیرماه سال ۱۳۶۶ بود که بمب، مستقیم به خانه آنها اصابت کرد و به یکباره ۱۰ تن از اعضای خانواده و نیز عمویش را از دست داد.
شهلا به مادرجوانش فکر می کند که آن زمان باردار بود و فقط دو هفته باقی مانده بود تا نوزادی به دنیا بیاورد؛ اما متاسفانه در این حادثه اسفناک مادر را از دست داد ؛ آنهم روز بعد از این فاجعه در حالی که جنینی در شکمش بود.
مادر رفت، اما شهلا و کسانی که زنده ماندند ، همه از ۱۰ تا ۷۰ درصد شیمیایی شدند و این است ،هدیه بمباران شیمیایی سردشت.
این بازمانده بمباران شیمیایی سردشت فکر نمی کرد که تا الان و بعد از حدود ۲۹سال با عوارض این بمباران ، همچنان دست و پنجه نرم کند؛ می گوید: «روز اول هیچکدام از ما مشکلی نداشتیم اما بوی ماده شیمیایی که در خانه ما پیچیده شده بود خیلی بد بود؛چون فضای خانه بوی بسیار نامطبوعی داشت، به همراه پدر، برادر و خانواده عمویم به سمت تپه ای به نام «ماراغان» در سردشت رفتیم که اکنون این تپه به شهرک جانبازان تبدیل شده است.»
« روز بعد از این فاجعه، نوه عمویم بدنش قرمز شد و بعد همه، حالت تهوع های شدید گرفتیم و به مرور، پوستمان قرمز شد.»
«آن زمان سردشت بیمارستان خاصی نداشت و همه با هم به مهاباد رفتیم و با هزار جور مشقت و سختی و بخاطر وضعیت جسمانی که داشتیم به بیمارستانی در مهاباد رسیدیم و مسئولان بیمارستان به ما گفتند باید دوش بگیریم. آنوقت ، دوش گرفتن همان و نابینایی موقت همان؛ دیگر، چشمانمان نمی دید. دو هفته آنجا بودیم.»
شهلا ، موقع صحبت کردن ، آنقدر پشت سر هم سرفه می کند که حرف هایش در لابلای سرفه ها نامشخص و نامفهوم می شود؛ ‌بعد از لحظه ای که آرام تر می شود دوباره به صحبت کردن ادامه می دهد و می گوید:« برای ادامه درمان باید به تبریز می رفتیم، ادامه درمان مان را در آنجا انجام دادیم، ‌البته از هفتم تا ۲۵ تیرماه، پسرعمویم به اسپانیا و پدرم به اتریش برای مداوا اعزام شدند که در این میان پسرعمویم تاب ماندن نداشت و شهید شد.
وی از دردهایی که دخترعمویش با عوارض شیمیایی تحمل می کند نیز می گوید که بیشتر روزهای سپری شده این ۲۹ سال را در بیمارستان گذرانده است ؛ او اکنون جانباز ۷۰ درصدی است.
شهلا هم خانه نشین شده است . او خود را بیشتر به یک زندانی تشبیه می کند؛ هر چند که از سال ۷۲ که ازدواج کرده است و ساکن تهران است، اما به گفته خودش به علت عوارض شدید شیمیایی نمی تواند حتی فعالیت های روزانه ای برای سرگرمی داشته باشد.
وی، اکنون دو پسر دارد و باید پا به پای بچه هایش باشد اما به دلیل مشکلاتی که دارد نمی تواند آنان را برای تفریح و شادمانی در خارج از منزل همراهی کند.
همه چیز برای این زن سردشتی مشکل زاست ؛ هم گرما و هم سرما. او در این خصوص اظهار می دارد: «اگر در هوای سرد، بیرون بروم ، بیمار می شوم و خیلی وقت ها حتی محوطه خانه مان را هم نمی توانم ببینم وقتی بیرون می روم خیلی برایم سخت است و حتما بستری می شوم.»
شاید مشکلات شهلا که در مرکز ایران ساکن است نسبت به همشهری هایش کمتر باشد و دلیلش هم این است که سردشت با این همه جانباز شیمیایی، بیمارستان و متخصص ریه خاصی را ندارد و آنهایی که در سردشت بسر می برند باید به شهرهای دیگر برای گرفتن خدمات درمانی بروند.
او ادامه می دهد: این در حالی است اکنون که من در تهران هستم به محض بروز مشکل، سریعا به بیمارستان و پزشک متخصص ریه مراجعه می کنم.
او ، جانباز ۴۰ درصدی است اما از نظر این بازمانده بمباران شیمیایی این میزان درصد، خیلی کم است . خودش می گوید که با پارتی بازی می تواند این درصد را بیشتر کند؛ چرا که از نظر برخی پزشکان ، چون بمب، خانه پدری شهلا افتاده است می بایست درصد جانبازی او هم کمتر از ۵۰ درصد نباشد این در حالی است که شهلا ، ۴۰ و پدرش، فقط ۳۰ درصد جانبازی دارند.
شهلا که سال ۶۶ شیمیایی شده در سال ۷۶ پرونده جانبازی تشکیل داده است در خصوص چرایی این تشکیل پرونده دیر هنگام، چنین پاسخ می دهد:« چون خیلی اذیت می کردند.اکنون نیز تمام داروهایم را خودم تهیه می کنم و تاکنون هیچ دارویی از بنیاد شهید نگرفته ام. واکسن آنلفوانزا می زنم ؛ این واکسن را فقط یکسال از بنیاد شهید دریافت کردم اما سال های بعد، خودم باید برای دریافت این واکسن اقدام می کردم. »
او ادامه می دهد: «از سال ۷۹ مستمری بگیر بنیاد شهید شدم چون همسرم کارمند بانک است، دفترچه بانک آنها را دارم و دفترچه بنیاد شهید را ندارم فقط کارت جانبازی را دارم؛ من اصلا از خدمات بنیاد شهید استفاده نمی کنم، چون خدمات بانک، راحت تر است و در بیمارستان های دیگر غیر از بیمارستان های وابسته به بنیادشهید بستری می شوم؛ چون گفتند باید یک دفترچه داشته باشم. »
این بانوی جانباز از بیمارستان ساسان متنفر است و می گوید: آن یکی دو باری که آنجا بستری شدم برای هفت پشتم بس است چون به جانبازان یک جور خاص نگاه می کنند.
او از خدمات بنیادشهید هم راضی نیست و اظهار می دارد: هیچ خدمتی به ما نمی دهند حتی داروهایی را که می گیریم خیلی گران است که بخشی از آن را بیمه پرداخت می کند و بخش دیگر از آنها را آزاد، دریافت می کنم.
وی انتظارش از بنیاد شهید را اینگونه بیان می کند: این همه خواهش می کنم کجا را بگیرم آدم هیچی نگوید بهتر است، اما انتظار داریم بیشتر به جانبازان شیمیایی رسیدگی کنند چون برای امثال من که توان بیرون رفتن از خانه را ندارند باید امکاناتی در اختیارشان قرار گیرد تا بتوانند راحت تر زندگی کنند.
«فرزندان من چه گناهی دارند که باید من را در این شرایط بسیار سخت تحمل کنند پس باید امکاناتی فراهم شود تا آنان از موقعیت خودشان استفاده کنند.کار ما فقط نیازمند پارتی است اگر پارتی نداشته باشیم نمی توانیم از هیچ امکاناتی استفاده کنیم.»
شهلا افسوس می خورد از این نگاه های خاص به جانبازان ، نگاه هایی که جانبازان را افرادی محتاج تلقی می کنند.

** بوی سیر می آمد
خانه شهلا با بمب شیمیایی فروریخت اما پروانه که کمی آنسوتر بود فقط بوی سیر را حس کرد . او نمی دانست این سیر اثر بمبی شبیه همان بمبی است که خانه شهلا را خراب کرد.
پروانه گنجی دیگر جانباز شیمیایی متولد ۱۳۵۶ است که در کرمانشاه و قصر شیرین، شیمیایی شده است؛ همراه او سه خواهر، دو برادر و مادر هم جانباز شیمیایی هستند که اکنون هر کدام ، ۱۰ درصد جانبازی دارند و یکی از برادرانش هم که شهید شده است .
وی زمان شیمیایی شدنشان را سال ۶۷ عنوان می کند و می افزاید: تا جایی که می دانم کلاس اول راهنمایی بودم آن زمان ۱۱ سال داشتم و اکنون پاهایم و صورتم هم بخاطر عوارض شیمیایی لکه دار شده و پزشک معالجم گفته است این لکه ها به خاطر عوارض شیمیایی است.
پروانه ، خواهری دارد و هفت ، هشت سالی می شود که بخاطر عوارض شیمیایی، دچار مشکلات روحی شده است.
وی نحوه شیمیایی شدن خود و خانواده اش را اینگونه بیان می کند: در آن زمان در منطقه ای زیارتی به نام «بابا یادگار» بودیم که یکدفعه احساس کردیم بوی سیر می آید؛ غافل از اینکه این بو، مربوط به حملات شیمیایی بوده است و متاسفانه شماری از کسانی که در آن منطقه زیارتی بودند شهید شدند؛ ما هم که زنده ماندیم به دردهایی در ناحیه قلب، پوست، صورت و پا دچار شدیم و بسیاری از عوارض شیمیایی نیز به منجر به بروز مشکل عصبی برای ما شد و تا الان ادامه دارد.
وی از گران بودن داروهای موردنیاز برای درمان دردهایش انتقاد می کند و می افزاید: اینقدر داروهایم گران است که پزشک معالج پوست من در هر بار مراجعه، داروهایی تجویز می کند که بیش از ۲۰۰ هزار تومان هزینه به من تحمیل می کند به همین خاطر به دلیل هزینه بالا، درمان را قطع کرده ام.
وی از خدمات بنیادشهید به ویژه در بخش درصد جانبازی،‌پرداخت نکردن حقوق و رسیدگی نکردن به وضعیت جسمانی و روحی شان انتقاد می کند و می گوید: تنها خدمتی که به ما می دهند استفاده از بیمارستان های ساسان و خاتم الانبیاء است که همه خدمات رایگان است اما این بیمارستان ها خدمات مربوط به پوست را اصلا قبول ندارد.
وی از بنیادشهید و امور ایثارگران می خواهد برای جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر، حداقل درصد جانبازی را افزایش دهند و برای جبران بخشی از مشکلات نیز به او ، حقوقی هرچند ناچیز پرداخت کنند.
وی به برخی از مشکلات زندگی اش نیز اشاره می کند اینکه به دلیل اعتیاد همسرش ، طلاق گرفته است و اکنون دخترش تحت پوشش کمیته امداد است.پروانه نمی تواند مخارج زندگی را تامین کند و به گفته خودش تن به ازدواج دوم داده است .
هزینه های بالای زندگی، خواهر پروانه را هم دچار مشکل کرده است و تحت پوشش بهزیستی است و ماهانه ۴۰ هزار تومان به او می دهد.
بمباران شیمیایی سردشت بمبارانی بود که نیروی هوایی عراق از هفتم تیر۱۳۶۶ با استفاده از بمب ‌های شیمیایی در چهار نقطه پرازدحام شهر سردشت (از توابع استان آذربایجان غربی) انجام شد، در این حمله ۱۱۰ تن از ساکنان غیرنظامی شهر کشته شدند و هشت هزار تن دیگر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفتند و مسموم شدند.
طبق آمارهای رسمی از شهر ۱۲ هزار نفری سردشت، هشت هزار تن ، مصدوم شدند که این آمار شامل مصدومان خفیف نیز می شد و حداقل چهار هزار و ۵۰۰ تن از مصدومان نیاز به درمان داشتند که سه هزار تن آنها در شهر سردشت به صورت سرپایی درمان شدند و سپس در روستاهای مجاور مدتی را سپری کردند تا آلودگی شهر کاملا رفع شد و مابقی مصدومان که یک هزار و ۵۰۰ تن بودند حال وخیم تری داشتند.
این افراد در نهایت به خارج از سردشت اعزام شدند و ۶۰۰ تن از این گروه به تهران و مابقی به چند شهر شمال غربی کشور اعزام شدند، البته تعدادی از هموطنان، شهید شدند و بسیاری هفته های زیادی را در بیمارستان گذراندند و اکنون نیز از عوارض شدید ریوی و چشمی و پوستی رنج می برند.
کل آمار شهدا در بمباران سردشت، ۱۳۰ تن بود که ۲۰ تن آنها در سردشت در همان دقایق و ساعات نخستین پس از بمباران شهید شدند ،۱۰ تن در حین انتقال از سردشت به شهادت رسیدند و ۱۰۰ تن طی مدت هفت تا ۳۰ روز پس از حادثه به تدریج در بخش های مراقبت ویژه بیمارستان های مختلف کشور به شهادت رسیدند.
به همین منظور و با توجه به مشکلاتی که از سوی جانبازان زن شیمیایی مطرح شد، ‌با چند تن از مسئولان و کارشناسان بنیادشهید برای رسیدگی بهتر به وضعیت آنها مصاحبه شد.

** هر جانبازی اعتراض دارد به معاونت درمان بنیاد مراجعه کند
ایرج عربی، مدیرکل درمان بنیاد شهید و امور ایثارگران تعداد جانبازان شیمیایی کشور را ۶۹ هزار تن عنوان می کند و می افزاید: یک هزار و ۲۳۰ تن از این شمار را زنانی می دهند که در شرایط شدید مشکلات اعصاب و روان بسر می برند.
عربی با بیان اینکه حدود سه تا چهار هزار تن از جانبازان شیمیایی، زنان هستند، اظهار می کند که برای بانوان شیمیایی دو تا سه کمیسیون خاص داریم و اغلب پزشکان آنان نیز از بانوان هستند و از تمام خدمات ارایه شده به دیگر جانبازان به بانوان هم ارائه می شود.
عربی با بیان اینکه بانوان جانباز، جزیی از جامعه جانبازی ما هستند و نمی توانیم جانباز شیمیایی را ۴۰ درصد و یک خانم با همان شرایط را ۷۰ درصد جانبازی بدهیم، می گوید:البته برای بانوان نگاه مثبت تری داریم چون بسیاری از آنها از ناحیه صورت که بخشی از زیبایی است دچار مشکل شده اند و به طور یقین جانبازی بانوان درصد های بالاتری دارد.
وی خاطرنشان می کند: البته در شرایط رفاهی بیشتر می توان به این افراد خدمات ارائه داد و در واقع با میزان۴۰ درصدی باید امکانات ویژه به آنها داده شود و این مسائل را می توان تامین کرد.
وی در عین حال ادامه می دهد: هرکدام از جانبازان که نسبت به درصد جانبازی خود اعتراض دارند می توانند به دفتر معاونت درمان بنیادشهید مراجعه کنند و اگر تعداد آنها به حدنصاب برسد کمیسیون خاص برای آنها برگزار خواهد شد و اگر تعداد کم باشد در کمیسیون عالی با حضور پزشکان خانم به اعتراض آنان رسیدگی می شود.
وی خاطرنشان می کند که در کمیسیون عالی، پزشکانی مجرب تر و آموزش دیده تر حضور دارند و جانباز را دعوت می کنیم تا درصد جانبازی آنها بررسی شود چون در این کمیسیون ویزیت مجدد می شوند.
مدیرکل درمان بنیادشهید و امور ایثارگران می گوید:‌ جانبازان شیمیایی یک طیف شناخته شده اند و اینکه می گویند بیرون نمی توانند بروند یک مقدار دور از ذهن است و چون شیمیایی محدویت ایجاد می کند ولی اینجوری نیست که دیگر نتوانند بیرون از خانه بیایند، البته باید امکانات ویژه در اختیار این افراد قرار گیرد.
وی به برخی خدمات بهداشتی و درمانی که به جانبازان شیمیایی ارائه می شود نیز اشاره می کند و می گوید: حتی اگر موهای آنها کم پشت شده باشد به آنها گلاه گیس داده می شود اگر پوست آنها مشکل دارد باید کرم های ویژه به آنها داده شود. جانبازان شیمیایی از یکسری خدمات به نسبت گروه های جانبازی استفاده می کنند که مسکن، خودرو و یکسری خدمات پروتز، عصا، واکر و ویلچر از جمله این خدمات است.
مدیرکل درمان بنیاد شهید و امور ایثارگران به تدوین پروتکل ویژه برای جانبازان شیمیایی برای ارائه خدمات به آنان و همچنین راه اندازی مرکز جانبازان شیمیایی در آینده نزدیک در بیمارستان خاتم الانبیا اشاره می کند و اظهار می دارد: اقدامات خوبی برای ارائه خدمات به جانبازان شیمیایی در کشور در حال انجام است که ۲ اقدام یادشده می تواند در ارائه خدمات مطلوب تر به آنها تاثیرگذار باشد. اکنون پروتکل یا راهنمای بالینی چشم برای جانبازان شیمیایی در کشور در مرکز شیمیایی بنیاد شهید تدوین و این پروتکل به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال شده است.
وی تصریح می کند:به محض اینکه وزارت بهداشت این پروتکل را تصویب کند، برای ابلاغ آن به مراکز درمانی و بیمارستانی اقدام خواهیم کرد تا براساس این پروتکل به جانباز شیمیایی چشمی در کشور خدمات ارائه شود.
عربی با بیان اینکه تدوین این پروتکل ها برای نخستین بار در کشور انجام شده است، ادامه می دهد: این پروتکل به گونه ای تدوین شده است که تمام خدماتی که یک جانباز شیمیایی چشمی نیاز دارد در آن پیش بینی شده است و دیگر برای ارائه خدمات به این افراد نیازی نیست که خدمات غیر از موارد مطرح شده در این پروتکل ارائه شود.
به گفته این مقام مسئول در بنیاد شهید پروتکل مورد نظر، توسط کارشناسان و پزشکان متخصص و فوق تخصص تنظیم و به طور دقیق نیازهای جانبازان شیمیایی در هر گروه چشمی، اعصاب و روان و یا شیمیایی دیده شده است.
مدیرکل درمان بنیادشهید و امور ایثارگران تصریح می کند : در مورد گروه های مختلف جانبازان شیمیایی و اعصاب و روان نیز برنامه های درمانی تدوین می شود تا هنگام مراجعه به مراکز درمانی و بیمارستانی خدماتی که در این پروتکل قید شده است به این جانبازان ارائه شود چرا که در برخی موارد مشاهده می شود خدمات ارائه شده، باعث بروز مشکلاتی برای این قشر می شود.
عربی ادامه می دهد: همچنین برای جانبازانی که دچار حمله قلبی یا تنگی نفس می شوند برنامه هایی نوشته می شود تا کادر درمانی و پزشکان از طریق پروتکل خدمات موردنیاز آنان را ارائه دهند.
عربی به تدوین برنامه و پروتکل برای نیازهای کمک تنفسی جانبازان نیز اشاره می کند و می افزاید: همه این اقدامات برای این است که جانبازان کشور دچار مشکلات اداری برای دریافت خدمات نشوند.
مدیرکل درمان بنیاد شهید و امور ایثارگران به آمار حدود ۶۹ هزار نفری تعداد مجروحان شیمیایی در کشور اشاره می کند و اینکه برای ارائه خدمات به این افراد از پزشکان فوق تخصص خارجی جهت درمان آنها دعوت می شود و تاکنون اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است.
وی درباره مرکز مصدومان شیمیایی در اداره کل درمانی بنیادشهید هم می گوید: قرار است این مرکز که در گذشته در بیمارستان بقیه الله مستقر بود و به دلیل مشکل مکانی غیرفعال شده بود به زودی احیا شود؛اکنون برای این مرکز مشکل مکانی وجود دارد که به زودی در بیمارستان خاتم الانبیاء راه اندازی می شود تا تمام خدمات به بیماران شیمیایی ارائه شود.
وی با بیان اینکه خدمات کامل در این مرکز ارائه می شود، می گوید: اعتبارات موردنیاز برای مرکز مصدومان شیمیایی، پیش بینی و مکان آن مشخص شده است و با توجه به اینکه تجهیزات لازم را دارد به زودی راه اندازی خواهد شد.

** همه جانبازان شیمیایی از حمایت بنیاد بهره مند هستند
محسن انصاری ، قائم مقام بنیادشهید و امور ایثارگران نیز می گوید: جانبازان شیمیایی و کسانی که در حملات شیمیایی مصدوم شدند همه از حمایت های بنیادشهید بهره مند هستند، البته شمار بانوان نسبت به مردان خیلی کمتر است؛خدمات مختلفی به آنها داده می شود و تمام این افراد بیمه پایه و تکمیلی هستند و تمام داروهای خودشان را براساس پروتکل دارویی که با وزارت بهداشت داریم، دریافت می کنند.
وی خاطرنشان می کند: همچنین اگر نیاز به بستری داشته باشند بیمارستان ساسان یک بیمارستان تخصصی شیمیایی است و در دنیا حرف اول را در مسائل درمانی مصدومان و جانبازان شیمیایی می زند.
انصاری در عین حال این نکته را هم یاد آور می شود: افرادی در زمان حاضر در کشور بسر می برند که مصدوم شیمیایی شده اند اما خودشان اطلاع ندارند و اینها با آزمایش های ریوی، چشمی و پوستی می توانند از شیمیایی بودنشان آگاه شوند.
قائم مقام بنیادشهید درباره اعتراض برخی از بانوان برای افزایش درصد جانبازی خود نیز اضافه می کند: این بانوان برای درصد جانبازی می توانند پس از گذشت دو سال از تعیین درصد جانبازی، اطلاعات جدید خودشان را به کمیسیون پزشکی بنیادشهید ارائه دهند و پس از دریافت مدارک مجددا در کمیسیون پزشکی بنیادشهید درصد جانبازی این افراد مورد بررسی قرار می گیرد.

**همه خدمات را به بانوان جانباز ارایه می دهیم
حجت الاسلام و المسلمین سیدحسن موذنی، معاون امور اجتماعی و فرهنگی بنیادشهید و امور ایثارگران در این خصوص می گوید که بنیاد شهید ، تمام خدمات را به جامعه ایثارگران از جمله بانوان ایثارگر ارایه می دهد.
موذنی می افزاید: همانطور که برای تمامی خانواده های شهدا و ایثارگران خدمات مطلوبی ارائه می شود برای زنان شیمیایی نیز خدمات مناسبی داده می شود؛ هیچ مشکلی در حوزه تحصیل و اردوهای زیارتی و سیاحتی آنان ، وجود ندارد و هر خدمتی که به خانواده های شهدا، جانبازان و ایثارگران داده می شود، زنان شیمیایی نیز می توانند از این خدمات بهره مند شوند.
موذنی در پاسخ به این سوال که برخی از بانوان شیمیایی در دریافت خدمات فرهنگی با مشکل مواجه اند، نیز اظهار می کند: ما تبعیضی در ارائه خدمات به جامعه هدف نداریم و همان خدماتی که به خانواده های معظم شهدا یا جانبازان، ایثارگران و آزادگان داده می شود به زنان شیمیایی نیز ارائه می شود.
وی تصریح می کند: اینکه ممکن است خدمات کم باشد، قبول داریم اما هیچ تفاوتی برای ارائه خدمات نداریم. جانبازان اگر در استانی و یا مرکز درمانی ضعفی وجود دارد می توانند به صورت موردی به ما انعکاس دهند تا رسیدگی کنیم.
معاون امور اجتماعی و فرهنگی بنیادشهید می گوید: ما تمام مشکلات این افراد را به استان ها ارایه می دهیم و در برخی استان های مرزی بخشنامه ویژه داریم که باید این مشکلات انعکاس داده شود تا مسئولان به آنها رسیدگی کنند.
براساس آمار بنیادشهید، در زمان حاضر آمار جانبازان زیر ۲۵ درصد ۳۳۱ هزار و ۵۵۵ تن، جانبازان ۲۵ درصد و بالاتر ۲۳۳ هزار و ۲۶۷ تن، جانبازان ۵۰ تا ۶۹ درصد ۲۵ هزار و ۴۸۱ و جانبازان بالای ۷۰ درصد حدود ۹ هزار و ۶۸۸ است؛ ضمن اینکه حدود هفت هزار جانباز اعصاب و روان شدید در کشور بسر می برند.