یلدا از زبان نجوم

به گزارش پایگاه خبری “ججین“،شب یلدا یا شب چله به عنوان بلندترین شب سال، از گذشته‌های دور در فرهنگ و آیین ایرانیان جایگاهی ویژه داشته است. یلدا با آغاز انقلاب زمستانی همراه است و از فردای آن، طول روزها بیش‌تر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود. ایرانیان باستان، آخرین روز پاییز و روز نخست زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و جشنی برپا می‌کردند.

حکایت یلدا از وضعیت خورشید در آسمان ایجاد می‌شود، جایی که خورشید در حرکت سالیانه خود در اول زمستان در جنوبی‌ترین نقطه شرق طلوع کرده و در جنوبی‌ترین نقطه غرب، غروب می‌کند و با کم شدن زاویه حرکتی خورشید در آسمان در این زمان ما شاهد انقلاب زمستانی و بلندترین شب و کوتاه‌ترین روز سال هستیم.

عضو هیئت علمی مرکز نجوم ادیب اصفهان در گفت وگو با خبرنگار ایسنا-منطقه اصفهان، اظهار کرد: محور زمین نسبت به خورشید کج است. به معنی اینکه اگر ۲ میله فرضی از قطب شمال، مرکز و قطب جنوب خورشید و زمین عبور دهیم، این دو محور باهم موازی نیستند.

عمران مرادی ادامه داد: زمین نسبت به خورشید حدود ۲۳٫۵ درجه کج است، یعنی زمین در هنگام چرخش به دور خورشید، گاهی قطب شمال و نیمکره شمالی به سمت خورشید قرار می‌گیرد که در این زمان در نیمکره شمالی تابستان است و برعکس نیمکره جنوبی که از خورشید دور می‌شود، زمستان را تجربه می‌کند و زمانی که زمین دور می‌زند و سمت دیگر آن به سوی خورشید قرار می‌گیرد و روند فصول در نیمکره های زمین برعکس می‌شود.

وی با بیان اینکه وضعیت خورشید در طول سال در آسمان متفاوت است، تصریح کرد: اگر به خورشید و وضعیتش در آسمان دقت کنیم، در تابستان و هنگام ظهر شرعی، خورشید تقریبا در وسط آسمان قرار دارد و عمود است، اما در شب یلدا و نقطه انقلاب زمستانی هنگام ظهر، خورشید وسط آسمان نیست و به سمت جنوب مایل است.

عضو هیئت علمی مرکز نجوم ادیب اصفهان اظهار کرد: منجمان از قدیم، چهار نقطه در آسمان تعیین کرده‌اند. نقطه نخست، “اعتدال بهاری” است که لحظه تحویل سال است. یعنی زمانی که زمین یک دور کامل زده است. از روز نخست بهار ارتفاع خورشید رفته رفته زیاد می‌شود تا اول تیر که “انقلاب تابستانی” آغاز می‌شود و طولانی‌ترین روز و کوتاه ترین شب سال را شاهد هستیم.

مرادی تصریح کرد: ارتفاع خورشید تا اول مهر کم می‌شود و به “اعتدال پاییزی” می‌رسیم تا آخر پاییز که در شب یلدا “انقلاب زمستانی” آغاز می‌شود. امسال ۱:۲۳ بامداد دی ماه، خورشید در نقطه انقلاب زمستانی قرار می گیرد و در این لحظه شاهد طولانی ترین شب سال هستیم.

این پژوهشگر نجوم اظهار کرد: در دو نقطه با نام “نقاط اعتدالین” نیز یک وضعیت اعتدال رخ می‌دهد، یعنی زمانی‌که در نیمکره شمالی فصل بهار است و نیمکره جنوبی پاییز را تجربه می کند و برعکس.

وی توضیح داد: در زمانی که زمستان در نیمکره شمالی آغاز می‌شود، برای ساکنان نیمکره جنوبی، شروع فصل تابستان است و ساکنان نیمکره جنوبی بلندترین روز و کوتاه‌ترین شب را تجربه خواهند کرد.

این پژوهشگر نجوم با اشاره به وضعیت خورشید در این فصل سال، گفت: درحال حاضر در وضعیتی هستیم که نیمکره شمالی و قطب شمال در جهت مخالف خورشید قرار دارند و تابش خورشید مایل است، بنابراین در نیمکره شمالی، زمستان آغاز می شود.

وی همچنین گفت: باوجود آنکه خورشید در مرکز منظومه خورشیدی قرار دارد و زمین به دور آن می‌چرخد، اما حرکت ظاهری خورشید را بر روی کره آسمان متصور هستیم؛ چراکه با گردش زمین به دور خورشید، گویا خورشید در زمینه‌ صورت‌های فلکی آسمان بر خلاف جهت عقربه‌های ساعت جا به جا می‌شود. اگر آسمان جو وجود نداشت می توانستیم حرکت سالیانه خورشید و اینکه خورشید به صورت آهسته مسیری مشخص را در آسمان طی می‌کند و از ۱۲ صورت فلکی می گذرد را، ببینیم.

مرادی با اشاره به اهمیت شب یلدا،‌ گفت: چهار نقطه منجمان از دیرباز برای ایرانیان حائز اهمیت بوده و با برپایی جشن‌هایی این لحظات را جشن می‌گرفتند که اکنون تنها لحظه انقلاب بهاری و زمستانی برای ما باقی مانده است.

وی افزود: از گذشته‌های دور مرسوم بوده که شب یلدا به منزل یکی از بزرگان فامیل دور هم جمع می‌شدند و با خوردن تنقلات، گفت‌وگوی صمیمانه و کتابخوانی و از جمله شاهنامه‌خوانی و تفال بر دیوان حافظ، کوچکترها از تجارب بزرگترها بهره‌مند می‌شدند و با رسم و رسوم ملی و طریق صحیح زندگی آشنا می‌شدند.