کسی که در خانواده بزرگ نشود نمی تواند عزت واقعی را تجربه کند

به گزارش پایگاه خبری “ججین”  به نقل از خبرگزاری مهر،متن زیر مشروح خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ به امامت حجت الاسلام ترابی است که در ادامه می خوانید؛

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه و لا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه. وصلّی الله علی سیدّنا ونبینا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. عبادالله، أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه. قال الله الحکیم فی محکم کتابه.

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم:   «وَاجْعَل لی لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ»

در خطبه­ های گذشته از آثار و برکات خانواده و همسرداری سخن گفتیم و دانستیم هر انسان عادی در کنار نیازهای مادی، ۲۰ نیاز عاطفیهم دارد که خانواده بهترین محمل برای به دست آوردن حمایت­های عاطفی در این موارد است. تا کنون درباره­ی هفده مورد از نیازهای عاطفی سخن گفتیم که عبارت بودند از: نیاز به «محبّت»، «احترام»، «قبول عذر»، «امنیت»، «قدردانی و تشکّر»، « ابراز وجود»، «تعریف و تحسین»، «تأیید و پذیرفته شدن»، «خوب درک شدن»، «محفوظ ماندن حریم خصوصی»، «تعلّق و همبستگی اجتماعی»، «نیاز به احساس پاک بودن»،  «احساس قدرت و توانایی» و «مورد اعتماد و اطمینان بودن، «احساس توانگری و دارا بودن»، «نیاز به نظم و انضباط» و «نیاز به نام نیک». و امروز بإذن الله به هجدهمین نیاز عاطفی انسان و نقش مثبتی که خانواده در این­باره می­تواند ایفا کند می­پردازیم. موضع بحث نیاز به «کرامت و عزّت نفس» است.

مطلب اوّل: (معنا، اهمیت و فائده­)

واژه عزت در اصل از عَزاز (بر وزن اساس) به معنی زمین محکم و نفوذناپذیر گرفته شده که حالت درونی نفس که مانع مغلوب شدن انسان می شود (حالت شکست ناپذیری) به آن تشبیه شده است. لذا عزت یعنی ارزشمندی، شرافت و مناعت و علوّ مقام و احساس ارزشمند بودن و برخوردار بودن از جایگاهی والا. و به کسی که دارای چنین فضیلتی باشد عزیز می­گویند. نیاز به عزت و عزیز بودن یکی از نیازهای عاطفی انسان است که بر اساس آن انسان نیاز دارد نزد خود و دیگران با کرامت باشد و ارزشمند تلقی گردد.

درباره عزت نفس کتابهای زیادی نوشته شده و دانشمندان روان شناس درباره فوائد عزت نفس تحقیقات زیادی کرده اند و آثار مثبت ناشی از آن و آثار منفی فقدان آن را دنبال کرده اند و بر این نکته صحه گذاشته اند که عزت نفس در درون انسان او را از چنان نیروی روانی و معنوی برخوردار می سازد که به همه افکار و فعالیت هایش جهت مثبت می دهد. روایات اهل البیت علیهم السلام نیز گویای این واقعیت است:

ـ امام صادق علیه السلام فرمود: «هیچ کس به خوی ناپسند و زشت تکبر مبتلا نمی شود، مگر به سبب خواری و ذلتی که در درون خود احساس می کند.» تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۴۸۹

ـ امام علی علیه السلام می فرماید: من کرمت علیه نفسه هانت علیه شهوته شهواته؛ کسی که نفس خویش را ارجمند دارد  شهواتش را خوار شمارد. (نهج البلاغه، کلمات قصار، ش ۴۴۹)

مطلب دوم: عزت عام و خاص انسان در قرآن کریم

قرآن کریم منشأ عزت واقعی را خداوند سبحان معرفی فرموده که خودش عزتمند علی الاطلاق است:

ـ ایبتغون عندهم العزّه فان العزه لله جمیعا؛ آیا نزد کافران عزت می طلبند عزت همه نزد خداست. (النساء ۹۳)

ـ من کان یرید العزه فلله العزه جمیعا؛  هر کس عزت می خواهد، عزت یکسره از آن خداست.» (الفاطر ۱)

ـ سبحان ربک رب العزه عما یصفون؛ منزه است پروردگار تو، پروردگار عزیز از آنچه وصف می کنند. (الصافات ۸۱)

و سپس خداوند عزیز، در یک سطح عمومی، کرامت و عزت را به همه انسان ها هدیه فرموده است:

ـ لقد کرمنا بنی آدم و حملناه فی البر والبحر.

و در سطح خاص آن را به اولیائش ارزانی می دارد:

ـ یُعِزَّ من یشاء

به تبع قرآن کریم، در روایات اسلامی تأکید شده است که مؤمن نباید وسایل و زمینه های ذلت خویش را فراهم سازد؛ چون خداوند خواسته او عزیز و سربلند باشد و برای حفظ این عزت بکوشد.

ـ امام حسین(ع): یا مَن خَصَّ نَفسَهُ بِالسُّمُوِّ والرِّفعَهِ ، وأولِیاؤهُ بِعِزِّهِ یعتَزّونَ…

دعای عرفه

ـ امام صادق(ع): إنَّ اللّه َ فَوَّضَ إلَی المُؤمِنِ اُمورَهُ کُلَّها، ولَم یفَوِّضْ إلَیهِ أن یکونَ ذَلیلاً، أمَا تَسمَعُ اللّه َ تَعالی یقولُ: ﴿وَلِلَّهِ الْعِزَّهُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَلَکِنَّ الْمُنَافِقِینَ لَا یعْلَمُونَ﴾  (المنافقون: ۸). فالمُؤمِنُ یکونُ عَزیزا ولا یکونُ ذَلیلاً، إنَّ المُؤمِنَ أعَزُّ مِنَ الجَبَلِ؛ لأِنَّ الجَبَلَ یستَقَلُّ مِنهُ بِالمَعاوِلِ، والمُؤمِنُ لا یستَقَلُّ مِن دینِهِ بِشَیءٍ؛ «مؤمن عزیز است و ذلیل نخواهد بود. مؤمن، از کوه محکم تر و پرصلابت تر است؛ چرا که کوه را ممکن است با کلنگ ها سوراخ کرد، ولی هرگز چیزی از دین مؤمن کنده نمی شود.» تفسیر نمونه، ص ۴۱۹

مطلب سوم: عوامل و موانع عزّت نفس

در آموزه های قرآن کریم و اهل البیت علیهم السلام در مورد عزت بر فراهم بودن استعداد و ظرفیت درونی انسان و نیز وجود زمینه بیرونی آن تأکید شده است و بر ضرورت عزیز بودن انسان تکیه شده است. از همین رو به عوامل مختلفی اشاره شده که موجب تحقّق عزت، بقا و حفظ آن، و یا سبب ارتقاء و افزایش آن هستند که به برخی از آنها به ویژه با نظر به خانه و خانواده اشاره می کنیم:

۱ـ عوامل تحقّق:

گفتیم منشأ عزت خدای سبحان است که در آفرینش انسان این ظرفیت قبول و تحقق عزت را فراهم ساخته است. از مهمترین عوامل در به فعلیت رساندن این استعداد عبارت است از آموزش عزت مداری و خصوصا تربیت خانوادگی عزت بخش. که به زودی بر آن اشاره خواهیم کرد: نمونه هایی از پرورش و ارتقاء عزت در خانواده.

۲ـ عوامل حفظ عزّت:

در این رابطه به عوامل متعددی اشاره شده که جمع آن به کسب فضیلت هایی مانند علم و دانش و کار و روزی حلال و داشتن دوست و همراه و همسر و فرزند و فامیل و مهم تر از همه آراسته شدن نفس به خصلت های نیکوست، همچون حفظ زبان، قناعت، صبر بر مصیبت، احسان و گذشت، راز داری، کظم غیظ، و …

ـ به عنوان نمونه در روایتی از آمده است: هر کس خشم خود را فرو برد، خداوند عزت او را در دنیا و آخرت زیاد می کند. بحارالانوار، ج۱۷، ص۹۴۰

۳ـ عوامل زیاد شدن عزّت:

انجام عبادت و طاعت الهی و کوشش برای وظیفه شرعی و رعایت حلال و حرام و مراقبت بر واجبات و مستحبات به عنوان عامل عزت زا می­باشد.

ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر که می خواهد با عزت ترین مردمان باشد، تقوای الهی پیشه کند.» سیری در تربیت اسلامی، ص۲۱۲

ـ امام علی(ع) در این باره فرموده اند: «هر که اطاعت خدا کند، عزت یابد و قوی شود.» سیری در تربیت اسلامی، ص ۲۲۱

ـ امام علی(ع) فرمود: «ماندگاری عزت را با میراندن طمع بجوی.» میزان الحکمه، ج۸، ص ۴۳۷

ـ در روایتی آمده است که گروهی از انصار به پیامبر(ص) عرض کردند: ای رسول خدا! برای حاجتی نزد شما آمده ایم… حاجت ما این است که در پیشگاه پروردگارت، بهشت را برای ما ضمانت کنی. پیامبر(ص) سرش را به زیر افکند، سپس عصایش را چند بار به زمین زد و سرش را بلند کرد و فرمود: با یک شرط چنین ضمانتی را برای شما می کنم: از هیچ کس (جز خدا) چیزی را تقاضا نکنید.

۴ـ عوامل زوال عزت:

پافشاری و اصرار بر گناه و آلوده بودن به رذایل اخلاقی مانند کینه و حسد و ظلم و ستم به دیگران و ….خصوصا استنکاف از اوامر اولیاء الهی (پیامبر و امام) از جمله عوامل زوال عزّت است.

ـ امام علی علیه السلام: تقوا، عزت می بخشد و تبهکاری، ذلیل می کند»  نهج البلاغه، حکمت ۷۳۱

ـ قرآن کریم در مورد عده ای که از دستورات حضرت موسی سلام الله علی نبینا و آله و علیه السلام سر پیچی کردند می فرماید: «خدا مهر ذلت و فقر را بر پیشانی آن ها زد؛ البقره/۶۱

مطلب چهارم: چگونگی تحقق عزت در خانواده

معلوم شد عزت موهبتی الهی است که خدای سبحان سرمایه اولیه و ظرفیت ارتقاء آن را به انسان بخشیده و به همه انسان ها خصوصا مؤمنین توصیه فرموده که مراقب عزت خود باشند و عزت انسان های دیگر را هم حفظ کنند. در واقع انسان مأمور است زمینه حفظ و ارتقاء عزت خود را فراهم سازد و دیگران را هم عزیز دارد. این وظیفه خصوصا در محیط خانه و خانواده بسیار حائز اهمیت تربیتی بلکه بی بدیل است. خانواده محمل تحقق، حفظ و ارتقاء عزت نفس است و کسی که در خانواده بزرگ نشود نمی تواند عزت واقعی را تجربه کند. خانواده باید انسان هایی عزیز بپروراند.

راجع به حقیقت عزت نفس و روند شکل گیری آن و چگونگی تأمین و برآورده شدن این نیاز سخن فراوان است. گام اول برای این کار القاء عزت به کودک است تا این احساس به درون او منتقل شود و خود را عزیز بیابد. والدینی که بدون توجه به رفتار کودک خود، او را کاملا بپذیرند و به او احترام گذاشته و محبت کنند چنین کودکی به یک جنبه مهم از کارآمد بودن کامل فرد یعنی به عزت نفس بی قید و شر دست می­یابد. شاید به همین جهت است که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم هفت سال نخستین عمر کودک را دوران فرماندهی و امیر بودن کودک خوانده است.

همچنین بر اساس راهنمایی های قرآن و عترت هر یک از همسران نسبت به هم و نسبت به بزرگان فامیل و یا میهمان باید به آنها عزت نهند و در ارتباطات خود مراقب باشند خدشه ای به عزتشان نخورد و در عین حال با عفو و گذشت و بزرگواری عزت خود و خانواده و فامیل را افزایش دهند.

خطبه دوم:

مهمترین مناسبت هفته از نظر اسلامی مسأله میلاد پیامبر بزرگوار اسلام است که به روایت برادران اهل سنت ۱۲ ربیع الاول یعنی همین امروز است و به روایت شیعه اهل البیت علیهم السلام ۱۷ ربیع است که میلاد امام صادق علیه السلام هم هست. امروز کرامت بشر از سوی قدرتهای استکباری و سازمانهای پیدا و پنهان وابسته در معرض تهدید است. هزاران نفر کشته شده اند و میلیونها نفر آوراه کشته اند. فقر و ویرانی در یک طرف دنیا و بی هویتی و پوچی در سوی دیگر غوغا می کند و انسان را به طرف ناکجا آباد سوق می دهد. ای کاش مثل پیامبر رحمتی بود و مثل امام صادقی بود که بیاید و انسان را از این همه ذلت نجات دهد. معتقدیم بشریت و بیش از همه خود مسلمانان امروز محتاج آموختن حکمت های آن پیامبر کرامت و عزت هستند. به جهت بزرگداشت این دو مناسبت پرخیر روایاتی چند از هر دو بزرگوار قراءت می شود:

الف) سخنانی از پیامبر بزرگوار محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله:

۱ـ ناتوان ترین مردم کسی است که از دعا کردن ناتوان باشد.  (۱۶۴۶/۴؛ امالی طوسی: ۸۹)

۲ـ برترین ایمان آن است که بدانی خداوند همه جا با توست (کنزل العمال، ۶۶)

۳ـ هر گاه بنده دروغ بگوید، از بوی گندی که پدید آورده‏است، فرشته به مسافت یک میل از او فاصله گیرد.
(الترغیب والترهیب: ۵۹۷/۳)

۴ـ کیفر زورگویی زودتر از کیفر هر کردار زشت دیگری دامنگیر انسان می‏شود. (کافی: ۳۲۷/۲)

۵ـ پیامبر خدا صلی الله علیه وآله بر دیوانه‏ای گذشت و پرسید: او را چه شده‏ است؟ عرض شد: دیوانه است. فرمود: نه، او آسیب دیده ‏است. دیوانه کسی است که دنیا را بر آخرت برگزیند. (مشکاه الانوار: ۲۷۰)

ب) سخنانی از امام صادق علیه السلام:

۱ـ از دو مسلمان که به هم برخورد می کند آن که دیگری را بیشتر دوست دارد بهتر است. اصول کافی ، ج ۳ ، ص ۱۹۳

۲ـ چ پرهیزگار باش چنانکه گویا خدای را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند. اصول کافی ، ج ۳ ، ص ۱۱۰

۳ـ خداوند متعال فرمود: بنده من با چیزی محبوبتر از انجام واجبات به من دوستی نکند. اصول کافی ، ج ۳ ، ص ۱۲۹

۴ـ سلیمان دیلمی می­گوید : به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: فلانی در عبادت و دیانت و فضیلت چنین و چنان است. فرمود: عقلش چگونه است ؟ گفتم نمی­دانم، فرمود: پاداش به اندازه عقل است. اصول کافی ، ج ۱ ، ص ۱۲

۵ـ عبادت کنندگان سه دسته اند : گروهی خدای متعال را از ترس عبادت کنند و این عبادت بردگان است ، گروهی خدای متعال را به طمع ثواب عبادت کنند و این عبادت مزدوران است . دسته ای خدای متعال را برای دوستیش عبادت کنند و این عبادت آزادگان و بهترین عبادت است . اصول کافی ، ج ۳ ، ص ۱۳۱