به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس، امام علی(ع) همراه و مصاحب همیشگی پیامبر(ص) در تمامی حالات و وقایع بوده و روایات فراوانی را از رسول‌الله(ص) شنیده و به آیندگان گزارش کرده است. ایشان در این دوران کمتر از جانب خویش سخن گفته‌اند. افزون بر نقل سخنان و سیره پیامبر مکتوبات حدیثی امام علی(ع) در عصر نبوی نیز جایگاه مهم و ویژه در بحث تاریخ حدیث دارد.

«صحیفه، کتاب و مصحف» سه میراث حدیثی مکتوب امیرالمؤمنین علی(ع) را تشکسل می‌دهند.

* صحیفه امام علی(ع) چیست

صحیفه عنوان مجموعه نوشتار کوچکی بوده است که همراه امام علی (ع) بوده و در غلاف شمشیر ایشان نگهداری می‌شده است. این مجموعه کوچک در منابع حدیثی اهل سنت مورد توجه قرار گرفته و احادیثی از آن نیز در کتاب‌های معتبر آنان نقل شده است.

ابوجحیفه می‌گوید: از علی (ع) پرسیدم: «آیا نزد شما کتابی [غیر از قرآن] هست؟ حضرت فرمود: نزد ما چیزی وجود ندارد، غیر از کتاب خدا و فهم و درکی که یک مسلمان از کتاب خدا دارد و نیز آنچه در این صحیفه وجود دارد. پرسیدم که در این صحیفه چیست؟ فرمود: مطالبی پیرامون مقدار دیه و احکام آزادی  اسرا و اینکه مسلمان به سبب قتل کافر کشته نمی‌شود».

در صحیح مسلم از ابوطفیل نقل شده است:

از علی (ع) سؤال شد: آیا پیامبر به شما مطلبی خاص عنایت فرموده است؟ امام پاسخ دادند: پیامبر چیزی را ویژه ما قرار ندادند که عموم مردم از آن اطلاع نداشته باشند، مگر آنچه در غلاف شمشیرم وجود دارد.

در سنن نسایی نیز حکایتی نقل شده است که امام، این صحیفه را به قیس بن عباد و مالک اشتر ارائه کرده و آنها از متن آن مطلع شده‌اند.

یکی از محققان می‌نویسد: نام این صحیفه ۱۰ مرتبه در صحیح بخاری، ۳ مرتبه در صحیح مسلم و ۵ مرتبه در دیگر کتب مشهور اهل سنت آمده است که ۹ حدیث را حکایت کرده‌اند.

* حجم صحیفه چقدر بود

صحیفه همواره با امام علی (ع) و در غلاف شمشیر ایشان بوده است. از این رو معلوم می‌شود که این صحیفه، کوچک بوده و ظرفیت اندکی داشته است؛ چنان که در تحقیق دکتر رفعت فوزی، که به جمع‌آوری متون احادیث موجود و منتسب به این صحیفه در دامنه کتب اهل سنت پرداخته است، مجموع احادیث غیرتکراری آن به ۷ حدیث می‌رسد.

در بعضی متون شیعی، این صحیفه به پیامبر منسوب است و در غلاف شمشیر ایشان دانسته شده که بعد از رحلت ایشان به امام علی (ع) منتقل شده است.

در انتساب صحیفه به امام علی (ع) اختلافی نیست، اگر چه ظاهر آن است که نویسندگان اهل سنت بر آن بوده‌اند تا به بهانه اثبات صحیفه، هرگونه علم دیگری را که از پیامبر به امام علی (ع) رسیده است یعنی میراث امامت را منکر شوند؛ در حالی که کتاب علی(ع) که مشتمل بر کلیه احکام و تکالیف شرعی است، مهم‌تر از صحیفه امام علی بوده و بزرگترین میراث حدیثی است که به املای رسول خدا (ص) و خط علی (ع) به رشته تحریر در آمده است.

منبع: تاریخ حدیث شیعه به قلم حجت‌الاسلام سیدمحمدکاظم طباطبایی