پلاسکو و عبرت هایی که نگرفتیم/ گزارش های بی سرانجام یک حادثه ملی

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر، ۳۰ دی ماه سال ۹۵ ساختمان پلاسکو فروریخت ساختمان ۵۴ ساله ای که نمادی از آغاز دورانی از مدرن شدن، شهرسازی و معماری و حتی استواری سازه های مدرن در ایران بود. یک سال از این حادثه گذشته است اما عبرت هایی که باید از این اتفاق بزرگ می گرفتیم، نگرفتیم. گزارش های زیادی پس از این حادثه تهیه شد اما هیچ کدام از دستاوردهای این گزارش ها عملیاتی نشده است.

حمزه شکیب مسئول تیم کمیته تخصصی بررسی فنی مدیریتی و حقوقی حادثه پلاسکو و اقبال شاکری که در زمان وقوع این حادثه رئیس کمیته عمران شورای شهر بود در نشستی این حادثه را بازخوانی کرده و در خصوص برنامه هایی که باید در آینده برای پیشگیری از وقوع چنین حادثه هایی انجام دهیم سخن گفتند.

*اقبال شاکری استاد دانشگاه و عضو سابق شورای شهر تهران: ۳۰ دی ماه ۹۵ در مسیر یک بازدید بودم که اطلاع دادند پلاسکو آتش گرفته به سمت ساختمان پلاسکو حرکت کردم که دوباره در این فاصله گفته شد که آتش مهار شده است، بنابراین تصمیم گرفتم بعد از انجام بازدید به پلاسکو بروم اما در این مدت دوباره اعلام شد آتش در پلاسکو شدت گرفته و پلاسکو فروریخته است. بنابراین با فاصله به محل حادثه رسیدم. در طول مدتی که آواربرداری کامل شود در جریان عملیات امداد و نجات بودم و تا زمان عادی شدن وضعیت دو جلسه شورای شهر تهران در این مکان برگزار شد. حادثه تلخی بود که با شهادت آتش نشان های فداکارمان به پایان رسید.

اگر آتش سوزی زودتر گزارش می شد

شاکری با اشاره به تلفنی که آتش سوزی در پلاسکو را اطلاع رسانی کرده بود گفت: این تلفن را بارها شنیدیم به نظر می آید زمانی به آتش نشانی تماس گرفته شده که حریق گسترش پیدا کرده است و اگر این تماس زودتر گرفته می شد شاید دامنه آن این قدر گسترش پیدا نمی کرد. دو کارگری که به علت استفاده ناصحیح از برق و بارگذاری بالا بر روی سیستم برقی سبب آتش سوزی شده، ابتدا تلاش کردند خودشان آتش را خاموش کنند این را از لحن تلفن زنندگان که اعلام می کردند «تو را به حضرت ابوالفضل کاری بکنید همه جا آتش گرفته است» می توان فهمید.

وی افزود: اقدامات اولیه برای مهار آتش انجام شده اما به دلیل اینکه بهره بردار سقف های کاذبی برای انبار در واحدها زده بود که آتش از حد سقف ها دوباره گسترش پیدا کرده و آتش نشان ها از عمق این سقف های کاذب اطلاعی نداشتند به اطفای حریق دست می زدند اما متأسفانه فرصت خروج پیدا نمی کنند و سبب می شود چنین حادثه سنگینی در کشور رقم بخورد.

بهترین عملکرد را در حادثه پلاسکو، آتش نشانی داشت

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بهترین عملکرد را در این بحران سازمان آتش نشانی داشت، اظهار داشت: قبل از ایجاد این حادثه، ده ها بار از سوی آتش نشانی در خصوص ایمنی به این سازمان تذکرهای لازم داده شده بود و شاید به جز سهل انگاری آن دو کارگر، بی توجهی ارگان ها و سازمان های مرتبط و مالک ساختمان به موضوع عمومی در ایجاد این حادثه نقش داشت که باید از آن درس بگیریم و در پیشگیری تأکید بیشتری داشته باشیم و عدم ایمنی ساختمان های بزرگ را کنترل کنیم.

پلاسکو نماد ساختمان های بلندمرتبه در پایتخت

*حمزه شکیب استاد دانشگاه و مسئول کمیته تخصصی گزارش پلاسکو: طراحی و ساخت ساختمان پلاسکو در دهه ۴۰ شمسی انجام شد و براساس سیستم سازه ای تیوب احداث شده که سیستمی بود که در دنیا تازه ابداع شده بود و به فاصله کمی، این ساختمان با همین سیستم در تهران احداث شد و بیشتر کارایی تجاری-  اداری داشت.

پلاسکو را می توان نماد ساختمان های بلندمرتبه در تهران دانست. این ساختمان که دارای کاربری اداری- تجاری بود به مرور زمان تغییر وضعیت داده و تبدیل به کارگاه های تولیدی شده بود. وقتی کمیته عمران شورای شهر تهران مأموریت بررسی این حادثه را به ما داد کمیته ملی نیز از سوی رئیس جمهور برای بررسی این حادثه تشکیل شده بود. کمیته دولتی برای بررسی این حادثه از سبک سوال و جواب استفاده کرده و کمیته تخصصی تمرکز خود را بر روی بحث های علمی گذاشت.

۶ گروه تخصصی متشکل از۱۰ نفر تشکیل شد تا ابعاد مختلف حادثه را بررسی کنیم. حدود ۶۰ نفر درگیر بررسی این حادثه شدند و نکته قابل توجه این بود که ما زمان زیادی برای بررسی نداشتیم زیرا همه شهروندان تهرانی منتظر این پرسش بودند که در پلاسکو چه اتفاقی افتاده و ما شبانه روز ابعاد فنی- مدیریتی و حقوقی حادثه را بررسی می کردیم که نتیجه گزارش، اردیبهشت ماه منتشر شد. همچنین گزارش جامع و تخصصی نیز در ۵۰۰ صفحه آماده شد، گزارش کامل نیز با اسناد حدود دوهزار صفحه است.

از نگهداری نامناسب ساختمان تا سیستم خودابداعی سرمایشی-گرمایشی

*حمزه شکیب: یکی از علت های این حادثه نگهداری نامناسب ساختمان بود که با گذشت زمان تأسیسات آن فرسوده و ناایمن شده بود و دیگر سیستم گرمایشی- سرمایشی آن جواب نمی داد و افرادی که سرقفلی ها را در اختیار داشتند خودشان از سیستم برق برای گرما و سرما استفاده می کردند.

همچنین به دلیل عمق فضای بالاسری، سقف های کاذبی با عمق ۸۰ سانتی متر تا یک متر را برای فضای انباری به صورت غیر فنی اختصاص داده بودند که می توانست منشأ هر گونه خطر و بحران باشد که پیش از این نیز اتفاقات مشابه افتاده و مهار شده بود. اما همه چیز در این ساختمان مستعد این بود که اتفاق ناگواری در آن رخ دهد.

بی توجهی به مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان

یکی از مباحثی که در نگهداری ساختمان های موجود باید مورد توجه قرار بگیرد مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمانی است که قبل از سال ۹۲ کارگروه تخصصی برای تدوین آئین نامه های آن تشکیل شد اما متأسفانه ساز و کار عملیاتی شدن این مبحث انجام نشد و هنوز هم بلاتکلیف است.

یکی از معضلات جدی ما در فرآیند نظارت قانونی بر ساخت و سازها این است که از نقطه صفر تا زمان بهره برداری ضوابط کنترلی داریم اما در زمان بهره برداری هیچ سیستمی برای کنترل ساختمان های مورد بهره برداری وجود ندارد و ساختمان ها به صورت سنتی نگهداری می شوند در حالی که باید ساکنان این ساختمان ها به افراد متخصص مأموریت دهند که ساختمان ها را از لحاظ برق، مکانیک، سازه مورد بازبینی قرار دهند. افرادی که در سازمان نظام مهندسی عضویت داشته و حرفه ای هستند.

لزوم بازرسی ادواری ساختمان ها

*حمزه شکیب: باید ساز و کاری تعریف شود که ساختمانهای موجود بر اساس ضوابط توسط افراد متخصص و ساختمانهایی که در ماده ۲۲ آیین نامه ملی ساختمان مشخص شده اند توسط شرکتهای تخصصی و با ضوابط مشخص، مورد بازرسی های ادواری از لحاظ ایمنی قرار گیرند. قانون روی کاغذ اجرایی نمی شود باید ساز و کاری اندیشید تا قوانین اجرایی شود و به دنبال عملیاتی کردن ضوابط برویم. یک سال از حادثه تلخ پلاسکو گذشت. از این اتفاق درس بگیریم به جای آنکه به دنبال پیدا کردن مقصر باشیم که چه کسی چه اندازه در ایجاد این حادثه سهم داشته به دنبال حل مشکلاتی باشیم که در ایجاد چنین حادثه هایی نقش داشته اند. از خودمان بپرسیم از ۳۰ دی ماه ۹۵ تا به امروز چه کرده ایم.

برای ایمنی هزار ساختمان بالای ۱۲ طبقه چه کرده ایم؟

نزدیک به هزار ساختمان بالای ۱۲ طبقه در شهر داریم. ما برای ایمنی این ساختمان ها چه کرده ایم؟ اینکه قبل از حادثه بدانیم نقشه این ساختمان ها چیست. سناریوهای مختلفی که می توان در صورت بحران به این ساختمان ها امدادرسانی کرد باید از قبل مشخص باشد. همچنین باید این ساختمان ها از لحاظ آسیب پذیر بودن اولویت بندی شود.

باید افقی برای ایمن سازی تمامی ساختمان های ناایمن شهر تعریف کنیم و توان پیشگیری را در خودمان بالا ببریم این اتفاق ها در تمام دنیا می افتد. اخیرا در انگلیس و امریکا مشابه این حادثه ها اتفاق افتاده است اما آنها با برنامه ورود می کنند و درگیر هیجانی کردن افکار عمومی و منحرف ساختن حوادث نمی روند. یک سال را از دست داده ایم. می توان تیمی را مشخص کرد که این تیم به دور از رفاقت، فامیل بازی و آشنایی باشد. تیمی از نخبگان که بتوانند برای پیشگیری برنامه ریزی کنند. ما از لحاظ علمی توان و دانشش را داریم باید بر بحث ایمنی و پیشگیری از حوادث سرمایه گذاری کنیم.

مثلث ناامنی بر پایتخت

*اقبال شاکری: بلاتکلیفی شهرداری، بی‌حالی وزارت راه و سودجویی مالکان مثلث ناامنی ساختمان ها را تشکیل داده اند. وزارت راه و شهرسازی هنوز مبحث ۲۲ ملی ساختمان را در دستورالعمل هایش را تدوین نکرده است. در خصوص ۲۰۰ ساختمان بلندمرتبه در تهران هیچ گونه اطلاعاتی در دست نیست که این ساختمان ها ۳۰ سال پیش ساخته شده اند.

در هنگام حادثه باید مدت ها به دنبال اسناد این ساختمان ها باشیم تا بتوانیم در هنگام بحران سناریوی حل آن را تدوین کنیم. متأسفانه لوایح ایمنی و بحران ما مدت هاست در مجلس بلاتکلیف است و مدیریت بحران کشور در بی قانونی و تمدید قانون قبلی به کار خود ادامه می دهد در حالی که قانون قبلی جوابگو نبوده است.

در هنگام بحران با روش پینگ پنگی و پاس دادن مسئولیت به همدیگر مشکلات را حل می کنیم و عملاً در بلاتکلیفی و خلأ قانونی در موضوع بحران به سر می بریم. دادستان به عنوان مدعی العموم می تواند به موضوع ساختمان های ناایمن ورود پیدا کند.

هنوز از بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها ابهام زدایی نشده است

*اقبال شاکری: طی این یک سال گذشته هنوز در خصوص بند ۱۴ ماده ۵۵ که در زمان حادثه پلاسکو مورد اختلاف نظر بود ابهام زدایی نشده، تجهیزات آتش نشانی که در این حادثه خسارت دیده به گفته یکی از اعضای کنونی شورای شهر هنوز تامین نشده است. به نظر می آید باید در حوزه نگهداری ساختمان های قدیمی تامین تجهیزات آتش نشانی و ورود دادستانی به موضوع پلمب ساختمان های عمومی خطرآفرین کار جدی تری کرد.

اطلاعات همه ساختمان های مهم و بلندمرتبه باید در رصدخانه تهران موجود باشد. باید قبل از هر حادثه ای نحوه مهار بحران پیش بینی شده باشد. این آمادگی زمانی ایجاد می شود که اطلاعات همه ساختمان های عمومی و بلند مرتبه در رصدخانه تهران وجود داشته باشد و بر اساس آن اطلاعات سناریوهای برطرف کردن آن بحران نیز پیش بینی شده باشد در حال حاضر

شبکه آب، برق، گاز، مخابرات، نقشه های خود را در اختیار مدیریت شهری قرار نمی دهند. در حالی که نیاز است تمام این اطلاعات برای حل مشکلات احتمالی در اختیار مدیریت شهری باشد تا منشا اقدامات بعدی قرار بگیرد. در زمان حادثه پلاسکو به جز گروه تخصصی آتش نشانی، دادستانی، مجلس، هیات دولت، وزارت راه و … از حادثه پلاسکو گزارش تهیه کردند و نقطه نظرات خود را بیان کردند اما کدام از این نهادها از این حادثه عبرت گرفتند و نتایج این گزارش ها را عملیاتی کردند؟

ساختمان ها باید برند ایمنی داشته باشند

*اقبال شاکری: بازدیدهای دوره ای از ساختمان ها باید اجباری شود و ساختمان ها برند ایمنی داشته باشند و ساختمان های ناایمن اجازه خرید و فروش نداشته باشند ما در چهارراه حافظ و در منطقه ۱۱ و ۱۲ پاساژهای پرخطر داریم که هزاران نفر در واحدهای آن رفت و آمد می کنند اما آن را پلمب نمی کنیم هر چند حرکت خوبی برای پلمب پاساژهای ناایمن آغاز شده که به نظر می آید کمی روند آن کند شده باشد.

اعلام ساختمان های ناایمن عمومی

همانطور که ما مواد خوراکی و بهداشتی غیراستاندارد را اعلام می کنیم باید ساختمان های عمومی ناایمن را هم اعلام علنی کنیم تا مردم خودشان بدانند که اگر وارد این ساختمان ها می شوند ممکن است جانشان در خطر باشد و در خصوص آن تصمیم گیری کنند.

*حمزه شکیب: زمانی که حادثه پلاسکو رخ داد هیچ اطلاعاتی از نقشه آن ثبت نشده بود و ما در خصوص سازه اطلاعاتی نداشتیم اما مدل سازی سازه بر اساس نحوه فروریزش ساختمان کاملا با هم تطبیق داشت و نشان می داد اگر اطلاعات اولیه و نقشه معماری و سازه ای وجود داشت امکان پیش بینی نحوه فروریزش وجود داشت بنابراین باید به سمت این برویم که نقشه ساختمان های بالای ۱۲ طبقه در دفاتر ایستگاه های آتش نشانی وجود داشته باشد تا بر اساس همان نقشه معماری و سازه ای سناریوی بحران پیش بینی شود به طور مثال در ساختمان آلومینیوم تعداد طبقات، مسیر ورودی، المان های سازه ای، سقف ها، مکان های خطرآفرین باید پیش بینی شود و اینکه هر ساختمان چقدر خطر و ریسک پذیری دارد. این علم در کشور ما وجود دارد که تنها باید آن را به کار گیریم.

وقتی برای تهیه گزارش تخصصی توبیخ هم می شویم

*حمزه شکیب: برای حل این مشکلات باید دست به دست هم دهیم و با نگاه کارشناسی و تخصصی معضلات را حل کنیم اما متاسفانه گاهی اوقات برای تهیه گزارش های تخصصی توبیخ هم می شویم. یک سال از حادثه پلاسکو گذشت، کاری نکردیم، اما می توان بدون خط و خطوط های معمول تنها به دنبال حل مشکل مردم بود و از همین امروز برای پیشگیری از حوادث مشابه راهکارهای ایمن سازی ساختمان ها، پیشگیری از بحران های احتمالی را در دستور کار قرار داد.

مهندس آواربردار نداریم

*حمزه شکیب: ما بعد از حوادث بزرگ مهندس آواربردار نداریم در حال حاضر هزاران مهندس بیکار داریم که می توان برای اینگونه فعالیت های تخصصی تربیت شوند و در زمان های نیاز به کل کشور این نیروهای تخصصی را اعزام کنیم. می توان با تهیه نقشه های ایمنی ساختمان ها آتش نشان های ما قبل از ورود به ساختمان با آن سازه آشنایی داشته باشند. ساختمان های ما باید به حداقل های سیستم های ایمنی مجهز باشند متاسفانه ساختمان های بلند ما به رایزر خشک مجهز نیستند در حالی که اینها تجهیزات معمولی در دنیااست.

به جای منحرف کردن حوادث و بردن به حاشیه باید تلاش کنیم با کار تخصصی به طور بنیادین مشکلات را حل کنیم.