وقتی رسیدن به پول به ژانرکُشی می‌انجامد/ سینما در دست مافیای پخش

به گزارش پایگاه خبری “ججین“ به نقل از خبرگزاری مهر، چند سالی است که دیگر سینمای ایران آثاری در ژانرهای مختلف را به خود نمی‌بیند و همین امر باعث حذف تنوع در تولیدات سینمایی و بی توجهی به سلیقه بخشی از مخاطبان شده است. در حال حاضر بیشتر تولیدات سینمای ایران یا کمدی هستند یا درام اجتماعی و مخاطبان چندان حق انتخابی برای تماشای آثار ندارند.

روند مرگ ژانرها روز به روز بیشتر به نفع سینمای کمدی پیش می رود و تهیه کنندگان، پخش کنندگان و سینماداران نیز به بهانه فروش بهتر کمدی ها اقبال بیشتری به فیلم های کمدی دارند و همین امر کلیت تولید در سینمای ایران را از توازن خارج کرده و مسئولان و برنامه ریزان دولتی سینما نیز با بی توجهی به این امر راه را برای این سیاست غلط گشوده تر می کنند. در حالیکه شوراهای پروانه ساخت و نمایش زیرمجموعه سازمان سینمایی هستند و آنها هستند که میزان و شکل تولید و اکران را تعیین می کنند، عزمی در آنها برای توجه به همه گونه های سینمایی اعم از فانتزی، وحشت، اکشن، جنایی و …وجود ندارد و حتی گونه سینمای جنگ که در ایران با نام «دفاع مقدس» شناخته می شود نیز با همه حمایت هایی که از آن می شود چندان رونقی ندارد و اگر چند نهاد و سازمان خاص بیرون از دولت نباشند باید در انتظار مرگ این ژانر نیز باشیم.

عده ای از سینماگران معتقدند که محدودیت ها و ممیزی های وزارت ارشاد، سینما را به این وضعیت کشانده است و محدودیت ها باعث می شود سینماگران از ساخت آثار در ژانرهای متفاوت هراس داشته باشند، اما این قصه به همین جا ختم نمی شود چراکه برخی این شرایط را ماحصل مافیای اکران و زد و بندهای پخش کنندگان و تهیه کنندگان می دانند. از نظر آنها مافیای اکران باعث می شود تنها آثار برخی از افراد خاص رنگ پرده را به خود ببینند؛ آثاری که به دلیل دوستی این افراد با هم و فارغ از کیفیت حق اکران پیدا می کنند.

درباره این موضوع با پنج نفر از تهیه کنندگان و کارگردانانی که در ژانرهای مختلف به تولید محتوا پرداخته اند به گفتگو نشستیم.

محمدحسین فرحبخش کارگردان و تهیه کننده سینما که بیشتر به ساخت آثار کمدی شناخته می شود، نیما فراهی کارگردان که سابقه فیلم در ژانر وحشت را دارد، ابراهیم ایرج زاد کارگردان سینمای اجتماعی، نادره ترکمانی سازنده آثار کودک و مهرداد خوشبخت کارگردان و تدوینگر فیلم های پلیسی به ارایه نقطه نظرات خود درباره از بین رفتن ژانرها در سینمای ایران پرداختند که شرح صحبت هایشان را در زیر می خوانید:

محمدحسین فرحبخش که بیش از ۵۰ فیلم را تهیه کنندگی کرده است عنوان کرد: در حال حاضر مردم ما با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کنند که همین موضوع روی سلیقه آنها تاثیر گذاشته و آثار کمدی را بیشتر طلب می کنند، از سوی دیگر مافیای پخش علت این  ماجراست و چند شرکت پخش با سرکردگی یک نفر هر کاری دلشان می خواهد انجام می دهند و سینما را در دست گرفته‌اند.

وی با تاکید بر اینکه این پخش کننده‌ها هر فیلمی دلشان بخواهد اکران می کنند و اگر فیلمی را دوست نداشته باشند به راحتی آن را کنار می‌گذارند و برای سینمای مستقل تعیین تکلیف می کنند، گفت: این چند شرکت‌ با کمک ارگان‌های نیمه دولتی اهداف خود را پیش می برند و در چنین وضعیتی ساخت فیلم کمدی با ریسک کمتری مواجه است چون مردم از چنین فیلم هایی استقبال می کنند اما اگر کارگردانان به سمت ساخت فیلم در ژانرهای مختلف بروند و عین حال در باند مافیا نباشند ممکن است اکران بد به آثار آنها داده شود و ورشکست شوند پس علت این موضوع را می توان در نداشتن ساختار پخش بسامان در سینما دانست.

تهیه‌کننده «دشمن زن» به کارگردانی کریم امینی پیشنهاد کرد: مسئولان باید قانونی با عنوان قانون ضدانحصار تدوین کنند تا دیگر مافیای پخش دیگر نتواند تمام قدرت را در دست بگیرد که در این صورت به مرور به سینماگرانی که دوست دارند در ژانرهای مختلف فیلم بسازند میدان داده می شود و جرات می کنند فیلم های متنوع تری بسازند البته همانطور که گفتم این امر در صورتی است که وزارت ارشاد بتواند این مافیای اکران را کنترل کند.

فرحبخش در پایان با بیان اینکه فیلمسازان و تهیه کنندگان به دلیل کم خطر بودن و کم ضرر بودن فیلم کمدی سراغ ساخت چنین آثاری می روند، اظهار کرد: اگر این انحصار شکسته شود مطمئن باشید فیلمسازان دل و جرات بیشتری پیدا می کنند و به سراغ دیگر ژانرها می روند بنابراین مبارزه با انحصار بهترین روش برای احیای دیگر ژانرهاست ما باید به این موضوع هم توجه داشته باشیم که وقتی ساخت آثار در یک ژانر زیاد تکرار شود آن آثار لوس می شوند.

نیما فراهی کارگردان جوان سینما که اولین فیلم سینمایی اش را با عنوان «زار» در ژانر وحشت ساخته است ضمن انتقاد به عملکرد وزارت ارشاد توصیه کرد برای بهبود شرایط موجود سوبسید سینما افزایش پیدا کند تا کارگردانان از تجربه ساخت فیلم در ژانرهای مختلف هراسی نداشته باشد.

وی نیز مانند فرحبخش به نظام پخش و توزیع بیمار اشاره کرده و گفت: مقصر این بیماری عوامل سیاسی است و نه سینماگران. به دلیل حمایت نکردن دولت از سینما، سینمادار مجبور است فیلمی اکران کند که بازیگر مطرح داشته باشد زیرا در حال حاضر آثار بازیگران مطرح به فروش خوبی می رسد. بازیگران مطرح نیز حاضر نیستند ریسک کنند و در فیلم های تجربی به ایفای نقش بپردازند و دیگر کسی روی فیلمی که بازیگر مطرح نداشته باشد سرمایه‌گذاری نمی کند از همین رو کارگردان و تهیه‌کننده خودشان باید منابع مالی آن را تامین کنند اما نکته ای که وجود دارد این است که تهیه کننده آنچنان سود مالی از فیلم نمی برد بنابراین چندان به فیلم توجه نمی کند به همین ترتیب حتی پخش کننده هم پای کار چنین آثاری نمی آید چراکه پخش کننده بر اساس یک سری مناسبات کاری با تهیه‌کننده به پخش اثر او می پردازد برای مثال سینما کورش در طی سال می تواند تعداد زیادی از فیلم ها را به نمایش بگذارد اما متولیان این سینما ترجیح می‌دهند این آثار مربوط به دوستانشان و یا دفتر پخش خودشان باشد در چنین شرایطی کسی که دوست دارد در ژانری متفاوت کار کند هرگز نمی تواند با چنین مافیایی مقابله کند.

این کارگردان افزود: همین موضوع باعث می شود افراد سراغ ژانرهای تکراری بروند. یک تازه کار هرگز نمی تواند بازیگر مطرح برای حضور در فیلمش پیدا کند پس ساده ترین راه برایش رفتن به سمت ساخت آثار کمدی است، البته بسیاری از سینماگران هم برای تحمل ضرر کمتر سراغ ژانر کمدی می روند. باز هم می گویم مقصر این شرایط وزارت ارشاد است چراکه اگر دولت حمایت کند و سوبسید سینما را افزایش دهد تهیه کنندگان لازم نیست فقط روی سرمایه خود ریسک کنند و بدین ترتیب ساخت فیلم های متفاوت هم رونق می گیرد.

فراهی در پایان صحبت هایش با بیان اینکه سه سال از ساخت «زار» در ژانر وحشت می‌گذرد اما این فیلم هنوز رنگ اکران را ندیده است، درباره تولید زیاد آثار کمدی در این سال ها گفت: این موضوع قبل از هر چیزی به سلیقه مردم ضربه می زند و باید مسئولان امر فکری به حال این وضعیت کنند.

نادره ترکمانی کارگردان سینمای کودک که پیش از این فیلم سینمایی تماما عروسکی «گورداله» را ساخته است نیز با بیان اینکه سینما بازخورد شرایط روز جامعه است، گفت باید به مردم حق داد تا تنها نسبت به فیلم های کمدی اقبال نشان دهند چراکه آنها نمی خواهند در سینما هم موضوعات تلخ ببینند.

وی با تاکید بر اینکه ما هیچوقت فیلم هایی از ژانرهای مختلف روی پرده نداشته ایم و همیشه درگیر ۲ جریان فیلم های به شدت جدی، تلخ و مستندگونه یا فیلم هایی که تلاش کرده اند به هر نحوی مخاطب را بخنداند، بوده ایم گفت: ما در این چهل سال به ندرت با تنوع ژانرها در سینما مواجه بوده ایم تا بر اساس آن مردم به راحتی بتوانند فیلمی را انتخاب کنند. کلیت فیلم های روی پرده متناسب با موقعیت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه تعریف می شوند که امر طبیعی است زیرا سینما وابسته به لایه های مختلف جامعه است بنابراین اگر قرار باشد سینماگران تنها به بیان آنچه که مدنظر خودشان است بپردازند و مخاطب با این موضوعات ارتباط برقرار نکند، سازندگان چنین آثاری با شکست رو به رو می شوند.

ترکمانی افزود: در شرایط فعلی مردم دوست دارند وقت فراغت خود را با فیلم های کمدی بگذرانند. در حال حاضر تعداد زیادی فیلم کمدی روی پرده است و مورد استقبال هم قرار می گیرد که اشکال ندارد اما اشکال از آنجایی است که تعدادی از تهیه‌کنندگان و کارگردانان در تلاشند با ساخت یک اثر سینمایی به هر نحوی  مردم را بخندانند و این اثر برایشان بازگشت سرمایه داشته باشند.

این کارگردان با بیان اینکه هرچند این روزها تعداد آثار کمدی بالاست اما می شود در قالب های مختلف فیلم ساخت که مورد توجه هم قرار بگیرند، اظهار کرد: به نظرم شجاعت تهیه کنندگان مقداری کم شده است و فکر می کنند اگر فیلم جدی بسازند ممکن است مخاطب نداشته باشد. درباره آثار کودک هم باید بگویم که مدت هاست شرایط اکران چنین فیلم هایی سخت شده است از همین رو باید یک پخش کننده جدی برای سینمای کودک وجود داشته باشد که شیوه های تبلیغ درست برای کودکان را بشناسد و اجرا کند چراکه در حال حاضر سینماداران تنها فیلم بفروش می خواهند و اگر فیلم با استانداردهای ذهنی سینمادار از نظر فروش تطابق نداشته باشد، تلاشی برای اکران خوب آن اثر نمی کنند. این موارد همه عواملی هستند که باعث می شوند یک تهیه کننده به سختی به سمت ساخت آثار کودک، پلیسی، وحشت و… بروند.

کارگردان «چهل کچل» عنوان کرد: این روزها به دلیل شرایط حاکم بر سینما خیلی از کارگردانانی که آثار شاخص غیرکمدی داشته اند هم به سمت ساخت آثار کمدی می روند ولی در عین حال می توان فیلم های خوبی ساخت که جنبه خرمندی سینما نیز زیر سوال نرود.

وی در پایان صحبت هایش درباره سینمای کودک عنوان کرد: آثار کودک از جهات مختلف ضربه می خورند برای مثال سینمادار دوست دارد یک چهره در این فیلم ها حضور داشته باشد تا با آنها مانور تبلیغاتی بدهد چنانچه برای فیلم دوم من با عنوان «گورداله» هم همین اتفاق افتاد. این فیلم تمام عروسکی بود و با وجود اینکه جوایز بسیاری گرفته بود به دلیل اینکه در آن بازیگر مطرحی برای تبلیغ وجود نداشت، سینماداران از اکران آن سر باز می زدند. باید نگرش ها تغییر کند چراکه در حال حاضر سینماداران برای سینما تعیین تکلیف می کنند که چه فیلمی اکران شود و چه فیلمی نشود به همین دلیل باید این سیاست ها تغییر کند.

ابراهیم ایرج زاد که اولین تجربه اش در عرصه فیلمسازی فیلم سینمایی «تابستان داغ» با رویکرد اجتماعی بود، علت اصلی از بین رفتن ژانرها در سینمای ایران را وجود محدودیت ها و ممیزی هایی می داند که باعث می شود سینماگران به سمت ساخت آثار متنوع نروند. این کارگردان عنوان می کند که دایره بسته ارشاد باعث می شود آثار مختلف خلق نشوند.

کارگردان «تابستان داغ» در توضیح نظریاتش عنوان کرد: در سینمای ما همواره ۲ ژانر در حال تکرار است به این صورت که گاهی ژانر درام روی بورس می آید و به موضوعات کلیشه ای می رسد و بعد از مدتی مخاطب را زده می کند سپس آثار سینمایی به موضوعات کمدی میل پیدا می کنند و فضای سینما را آثار کمدی در دست می گیرند و بعد از مدتی دوباره داستان تکرار می شود و آثار سینمایی به سمت موضوعات اجتماعی می روند. آنچه نمود بیرونی دارد این است که همیشه صحبت از ۲ ژانر می شود؛ درام اجتماعی و کمدی بنابراین اصلا بحث بر سر این نیست که چرا مردم نسبت به ژانر کمدی اقبال نشان می دهند یا دیگر آثار این روزها زیاد نمی فروشند بلکه بحث سر این است که در سینمای ایران به دلیل محدودیت ها و معذوریت هایی که وجود دارد اصولاً دست سینماگران برای پرداختن و ورود به ژانرهای مختلف بسته است.

وی افزود: ما اگر در هر ژانر دیگری هم فیلم بسازیم کاراکترها به سمت کلیشه ها می روند برای مثال در ژانر پلیسی وقتی فرض ما این است که اساسا پلیس بد نداریم پس اصلا چیزی با عنوان ژانر پلیسی نمی تواند خلق شود چون همه چیز از ابتدا برای مخاطب حل شده است. همین شرایط باعث می شود ژانر سیاسی و دادگاهی هم نداشته باشیم.

ایرج زاد با بیان اینکه دایره برای خلق اثری که تاثیر درستی بر مخاطب بگذارد و او را به تماشای اثر کنجکاو کند خیلی بسته است، اظهار کرد: در سینمای ایران محدودیت ها باعث می شود که سینماگران سراغ ژانرهای مختلف نروند به همین دلیل این روزها فیلم های کمدی‌ای می بینیم که به سطح نازلی رسیده اند. همین محدودیت ها باعث می شود ما در سینمای اجتماعی، کاراکترها را تبدیل به یک آدم معمولی کنیم و از یک جایی به بعد داستان ها تکراری می شوند. باید آسیب شناسی کرد که آیا می شود به سمت ساخت آثار متفاوت تری رفت و آیا وزارت ارشاد و سازمان سینمایی این دایره تنگ ممیزی ها و معذوریت ها را بازتر می کند؟

این کارگردان بیان کرد: مثال ساده ای که در این باره وجود دارد این است که شما اگر یک فیلمنامه پلیسی داشته باشید به غیر از اینکه باید مراحل اخذ پروانه ساخت را طی کنید باید یک نسخه از فیلمنامه تان را هم به ناجی هنر بدهید تا ناجی هنر، پلیس موجود در فیلمنامه شما را تایید کند که این باعث می شود فیلم های این چنینی خوب از آب درنیایند. وقتی به سینمای جهان نگاه می کنید متوجه می شود پلیس شخصیتی غیرقابل پیش‌بینی دارد اما در سینمای ایران انبوهی از فیلم ها را می بینیم که پلیس هایش تصمیمات کلیشه ای می گیرند.

ایرج زاد در پایان صحبت هایش توضیح داد: ۲ سال از ساخت «تابستان داغ» می گذرد و من در پی این هستم که فیلم دومم را بسازم ولی چون می خواهم کار درستی بسازم از همین رو محدودیت ها و شرایط سخت را به لحاظ مالی و کاری تحمل می کنم تا هر قصه ای را نسازم چون کیفیت و نتیجه کار برایم مهم است. هرچند در این مدت پیشنهادهایی در حوزه آثار کمدی شده است اما حاضر به انجام آنها نشدم و چشمم را به بحث مالی آن بستم چون معتقدم باید کار خوب باکیفیت بالا ارایه دهم. درست که این روزها اقبال از سمت تهیه کنندگان به آثار کمدی زیاد است اما فیلمسازان شناسنامه‌دار تن به این ماجرا نخواهند داد.

مهرداد خوشبخت نیز که پیش از این سریال «گشت پلیس» را ساخته بود و در فیلم سینمایی «به وقت شام» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا در مقام تدوینگر حضور داشت نیز گفت که این روزها بسیاری از تهیه کنندگان برای سود بیشتر و ضرر کمتر سراغ ساخت آثار کمدی می روند.

وی افزود: در حالی که هر ژانری در دنیا یک تعریف مشخص دارد اما ما در آثارمان تنها بخشی از آن را به نمایش می گذاریم برای مثال ژانر وحشت را چندان نمی توانیم به نمایش بگذاریم چون نمایش صحنه های خشونت آمیز در ایران ممنوع است بنابراین تنها بخش ترسناک آن را اجرا می کنیم یا نمایش صحنه های عاطفی ملودرام ممنوعیت دارد چراکه ممیزی این اجازه را به سینماگران نمی دهد از این بابت ژانر عملا در ایران معنایی ندارد ولی در سینمای ما قصه های کمدی، ترسناک و … وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر آثار کمدی بسیار باب شده اند زیرا مردم دوست دارند وقتی به سینما می‌روند دیگر به غصه های خود فکر نکنند، بیان کرد: در شرایط فعلی کارکرد فیلم کمدی بسیار بیشتر از یک فیلم ملودرام است هرچند مردم چنین فیلم هایی را نیز دوست دارند برای مثال در شبکه نمایش خانگی می بینیم به سریال های جدی هم توجه می شود با این وجود تهیه کنندگان در سینما سعی می کنند در مسیری حرکت کنند که کمترین خسارت را ببینند.

خوشبخت با بیان اینکه هرچند این روزها کمدی ها فروش بالایی دارند اما خیلی از کمدی ها هم هستند که نمی توانند بفروشند و شکست می خورند، اظهار کرد: درصد ریسک چنین فیلم هایی برای تهیه کننده و سینماداران کمتر و طبیعی است که آنها به این سمت بروند. در این بین سینمادار هم به مخارج خود فکر می کند و دوست دارد بیشتر بلیت بفروشد.

این کارگردان ضمن بیان اینکه سینما جای خود را پیدا و این مشکلات را در خود حل می کند، توضیح داد: سینمای ما مثل تجارت ماست و با وجود اینکه ما شعار صنعت و تجارت آزاد داریم ولی اصلا تجارت ما آزاد نیست بنابراین اگر سینمای ما مثل خیلی از سینماهای دنیا آزاد بود و فقط یک سری خط قرمزهای کلی و ملی داشت بسیاری از این مشکلات حل می شد اما در حال حاضر سینما انحصاری است.

وی در پایان گفت: بسیاری از سینماهای ما دست نهادها و افراد خاص است پس سلیقه آنها بر اکران حاکم می شود و رقابت آزاد شکل نمی گیرد. در این شرایط هرچقدر هم فیلمساز تلاش کند تا فیلم متفاوت و متنوع بسازد نمی تواند و در این بین ساخت فیلم کمدی راه راحت تری است زیرا فیلمساز به راحتی می تواند سرمایه‌گذار را مجاب کند البته ارشاد هم به راحتی به این گونه آثار مجوز می دهد.