نگاهی به رمان شازده احتجاب

به گزارش پایگاه خبری “ججین“،رمان کم حجم هوشنگ گلشیری لابه‌لای صفحات خود تصویری عینی از اشرافیت رو به زوال ایران اوایل قرن بیستم ارائه می دهد. این رمان کوتاه که اولین بار در سال ۱۹۶۹ منتشر شد، تماما در یک شب رخ می دهد، ولی سفر ذهنی که در ذهن راوی صورت می گیرد تمام زندگی شاهزاده که شخصیت اصلی کتاب است را در بر می گیرد.

عکس تیره رنگی که برای جلد کتاب انتخاب شده (منظور نسخه انگلیسی کتاب است)، حال و هوای این سفر ذهنی به درون خاطرات را نشان می دهد. مقدمه ای که جیمز بوکن به ترجمه انگلیسی کتاب اضافه کرده خواننده را به درک بهتری از روایت پیچیده گلشیری می رساند.

شاهزاده کتاب که به علت تغییرات اجتماعی و ناراحتی های شخصی نتوانسته به جایگاهی در خور برسد و در جوار پدر و پدربزرگ خون ریز و شریرش بزرگ شده، رو به زوال است. او به خاطر مرض سل در آستانه مرگ است و شجره نامه خانوادگی آن ها در آستانه نابودی. شکنجه و شاید بتوان گفت تنها مفری که پیش روی شاهزاده قرار گرفته، یادآوری اعضا خانواده است. او تک تک آن ها را به صورت اشباحی در کنار خود حس می کند. بیماری شاهزاده منجر به یادآوری خاطرات زیادی می شود. خاطراتی نامنسجم و مغشوش که به واسطه عکس هایی که شاهزاده در اتاق نشیمن می بیند، سر باز می کنند. در همین اتاق است که شاهزاده در گذشته و هستی حالا دیگر بی اهمیتش غوطه ور می شود.

روش فوق العاده ای که گلشیری برای ترسیم خاطره به عنوان یک میراث خانوادگی استفاده کرده باعث می شود که این رمان کوتاه ارزش خواندن داشته باشد. عکس هایی که شاهزاده در اختیار دارد، آسیب دیده اند. هم به خاطر گذر زمان و هم به خاطر ناتوانی تنها خدمتکار باقی مانده خانه در نگهداری از آن ها، خدمتکاری که درگیر کارهای خانه است و در این حین، شاهزاده با اصرار از او می خواهد که در نقش همسر مرده اش بازی کند. این رابطه مثلثی عجیب بین شاهزاده، همسر و خدمتکار محلی شان به یک زیرمتن نامانوس برای این سفر تبدیل می شود. شاهزاده بارها متوجه می شود که اعضا خانواده اش گرد و خاک روی خود را می تکانند و برمی خیزند تا او را سرزنش کرده و به او یادآوری کنند که چه کارهای اشتباهی در حقشان انجام داده است.

اجداد شاهزاده، حتی بعد از مرگ هم به او ظلم می کنند. آن ها بابت این که شاهزاده نتوانسته جایگاه اشرافی خانواده را در میان اکثریت مذهبی نوظهور حاضر در طبقه حاکم حفظ کند، او را سرزش می کنند.

گلشیری به شکلی هنرمندانه از یک عکس عبور می کند و به خاطره ای دیگر می رسد و طوری آن ها را با هم ترکیب می کند که ابتدای یک خاطره و انتهای یک خاطره دیگر در هم ادغام می شوند. این مهارت او هم یکی از دلایل اصلی مطالعه کتاب است و هم شاید عاملی باشد که بعضی از خوانندگان را فراری دهد. او با این ترفند رویدادهایی غیرخطی و غیرقابل پیگیری ارائه می دهد، گلشیری می خواهد خواننده متوجه شود که تمام میدان دید کتاب شامل یک شب از زندگی یک شاهزاده در حال مرگ می شود.

شازده احتجاب تصویری خارق العاده از زندگی در ایران، قبل و بعد از روی قدرت آمدن گروه های مذهبی در اوایل قرن بیستم ارائه می دهد. تصویری که شاید در اثر رویاهای التهاب آور بیماری سل مخدوش شده است.

لارا کیلین

منبع: Pop Matters