نفت در آذربایجان شرقی از ادعا تا واقعیت

جواد رحمتی، معاون عمرانی کنونی استاندار آذربایجان شرقی، زمانی که سرپرست استانداری آذربایجان شرقی بود با مدیر اکتشافات شرکت ملی نفت ایران دیدار کرد. او در این دیدار ادعا کرد که بر اساس مطالعات اولیه، وجود نفت در این استان تایید شده است و انتظار می‌رود هرچه زودتر عملیات اجرایی پیرامون آن انجام شود.

عقیده او بر این است که تحقق عملیات اکتشاف نفت، می‌تواند اقتصاد، اشتغال و تولید این استان را به شکوفایی برساند و درحالت کلی اوضاع را بهتر کند.

استان آذربایجان شرقی یکی از استان‌های کاملا صنعتی ایران به شمار می‌آید. اقتصاد مردم این استان بیش‌تر از آنکه به کشاورزی متکی باشد، به کارخانجات صنعتی بزرگ وابسته است. صنایع مختلفی از قبیل صنایع شیمیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات، محصولات کانی غیرفلزی، مواد غذایی، آشامیدنی و قطعات خودرو، نساجی، پوشاک، چرم و کفش در شهر تبریز که مرکز آذربایجان شرقی است، مشغول فعالیت هستند.

حال آیا واقعیت داشتن وجود نفت در این استان، و عملیاتی کردن آن، ممکن است تحولاتی مثبت در اقتصاد استان به وجود بیاورد؟

اقتصاد ایران سال‌هاست که بوی نفت می‌دهد. نفت‌هایی که از جنوب کشور و از میدان‌هایی چون اهواز، گچساران، آزادگان، مارون و… استخراج می‌شود اما خود این مناطق درحال حاضر از محروم‌ترین نقاط ایران به شمار می‌آیند.

درحالی که اهواز روزانه ۷۵۰هزار بشکه نفت تولید می‌کند، مردم این شهر و استان خوزستان از ابتدایی‌ترین نیازها همچون آب آشامیدنی سالم بی‌بهره هستند.

از طرفی دیگر سال‌هاست که ایران نفت خود را به صورت خام و بدون هیچ‌ ارزش‌افزوده‌ای به کشورهای خارجی صادر می‌کند. به عبارتی دیگر اقتصاد ایران به نفت وابسته است اما به تازگی که آمریکا تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کرده، انتظار می‌رود میزان صادرات نفت خام کاهش یافته و تمرکز بر اقتصاد مقاومتی، آنچه رهبر معظم انقلاب سال‌هاست برآن تاکید می‌کنند، بیش‌تر شود.

به‌طور کلی منطقه آذربایجان، منطقه‌ای پرپتانسیل از نظر وجود نفت و گاز نیست

سید صالح هندی، مدیر امور اکتشافات شرکت ملی نفت ایران هم تایید می‌کند که احتمال وجود هیدروکربن در شهرستان‌های بستان‌آباد و میانه استان آذربایجان شرقی هم وجود دارد.

او می‌گوید: مطالعات اولیه نشان می‌دهد در این دو شهرستان امکان وجود نفت و گاز وجود دارد و به همین خاطر اقدامات لازم را برای انجام عملیات اکتشافی و آغاز مطالعات در این منطقه انجام می‌دهیم.

اما هندی در عین حال یادآور می‌شود که به‌طور کلی منطقه آذربایجان، منطقه‌ای پرپتانسیل از نظر وجود مقادیر نفت و گاز نیست.

در همین حال که کارشناسان استخراج نفت از دریاهایی به عمق ۸۰۰متر را بدون صرفه اقتصادی عنوان می‌کنند، ارتفاع تبریز از سطح دریا که از نزدیک‌ترین شهرها به بستان‌آباد و میانه است ۱۳۰۰ الی ۱۵۰۰متر استاما مسئله مهم این است که بر فرض، اگر نفت در آذربایجان شرقی وجود داشته باشد، آیا استخراج آن صرفه اقتصادی خواهد داشت؟

رویترز دوسال پیش در مقاله‌ای به نقل از مدیران ارشد نفتی جهان، نوشت که استخراج نفت در خلیج مکزیک آمریکا، دریای شمال، علی‌الخصوص منطقۀ نروژ، و برزیل می‌تواند صرفه اقتصادی داشته باشد و استخراج نفت از آب‌های عمیق جهان، به مراتب هزینه‌های بیش‌تری تحمیل می‌کند.

در همین حال که کارشناسان استخراج نفت از دریاهایی به عمق ۸۰۰متر را بدون صرفه اقتصادی عنوان می‌کنند، ارتفاع تبریز از سطح دریا که از نزدیک‌ترین شهرها به بستان‌آباد و میانه است ۱۳۰۰ الی ۱۵۰۰متر است.

زمین‌شناسی نفت، علمی است که خاصیت و ویژگی‌های زمین را در رابطه با استخراج نفت و محاسبه صرفه اقتصادی آن بررسی می‌کند.  این علم است که می‌گوید چه مقدار از میزان تولید نفت می‌تواند در یک منطقه صرفه اقتصادی داشته باشد.

حتی بهره‌برداری از نفت دشت مغان به علت تراوایی بسیار کم مخزن، اقتصادی نیست

میدان نفت دشت مغان در استان اردبیل، از نزدیک‌ترین میدان‌های نفت به آذربایجان شرقی است. این میدان نفت، در شمال غرب کشور، در استان اردبیل، در منطقه‌ای با وسعت ۵٫۶ کیلومتر مربع و در حوضه دشت مغان، مستقر می‌باشد. ضخامت رسوبات در این حوزه بیش از ۸ کیلومتر بوده و غنی از طبقات شیلی- رسی است.

سرمایه‌گذاری مرحله اول شامل اکتشاف و عملیات اکتشافی آن را جمعاً معادل ۱۴۱ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار تعیین شده بود. بر این اساس، از مبلغ سرمایه‌گذاری مرحله اول، حداقل مبلغ ۴۰ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار سرمایه‌گذاری به عنوان «تعهدات مرحله اکتشاف» شامل جمع‌آوری، پردازش و تفسیر اطلاعات لرزه‌نگاری دو بعدی و حفر سه حلقه چاه اکتشافی در بلوک مذکور و مابقی برای عملیات تکمیلی اکتشاف شامل جمع‌آوری، آمایش، تفسیر لرزه‌نگاری و لرزه‌نگاری سه بعدی و حفاری یک حلقه چاه توصیفی با تأیید شرکت ملی نفت ایران انجام می‌گیرد.

با اینکه تولید این میدان نفت را ۴۰۰۰میلیون دلار بشکه نفت اعلام می‌کنند، اما یک زمین‌شناس نفت می‌گوید: بهره‌برداری از نفت دشت مغان به علت تراوایی بسیار کم مخزن، اقتصادی نیست.

محسن علی‌لو توضیح می‌دهد: واقعیت این است که اکتشاف و استخراج نفت هزینه‌های گزافی را تحمیل می‌کند، بر همین اساس تنها سرمایه‌گذاری در مخازنی که میزان تراوایی زیادی دارند، منطقی است.

صادرات غیر نفتی استان آذربایجان شرقی ، به اقتصاد مقاومتی نزدیک‌تر است

گرچه توجه به داشته‌های طبیعی، معادن و ذخایر کشور، یک ضرورت است اما مسئله این است که چقدر می‌توان به ذخایر محدود دل‌خوش کرد؟

درحالی که برخی مسئولان بر ضرورت کشف و استخراج نفت آذربایجان شرقی تاکید می‌کنند، صادرات غیرنفتی این استان در سال گذشته از مرز ۲میلیارد دلار گذشت. و این به تعبیر مقام معظم رهبری، یک گام مثبت به سوی اقتصاد مقاومتی است.

سوال مهم اینجاست که اگر به‌جای ۲۰درصد، ۵۰درصد اقتصاد ایران به صادرات غیرنفتی وابسته بود، تحریم‌های آمریکا می‌توانست در بازار ایران تشنج ایجاد کند؟ باز واژه تحریم به همین‌اندازه ترسناک بود؟