نحوه برخورد با دوستان

دوستی برای خدا:دوستی هنگامی ارزش دارد که برای خدا باشد و رفیقی قابل اعتماد است که دوستی او بر پایه معنویت باشد. دوستی‌هایی که به دلیل ثروت ومقام یا نظایر آن به وجود آمده باشد، با از بین رفتن آنها خود به خود از بین خواهد رفت. از این رو، جز با حق طلبان و آخرت گرایان نباید رفاقت کرد و از هم نشینی با کسانی که همت آنها کسب دنیاست و از یاد حق غافل هستند، باید پرهیز کرد. امام علی(ع) در این باره می‌فرماید: «کُلُّ موَدَّهٍ مَبینهٍ عَلَی غَیر ذاتِ ا… ضَلالٌ وَ الْاعتمادُ عَلیها مَحالُ»[۱] هر دوستی و محبتی که پایه‌اش بر چیزی جز ذات مبارک خدای متعال پی‌ریزی شده باشد، گمراهی است و تکیه بر آن محال است.

انتخاب دوست پس از آزمایش:آداب اسلامی حکم می‌کند که انسان مومن در انتخاب دوست، دقیق و سختگیر باشد. اگر بخواهد با کسی طرح دوستی بریزد و رفیق صمیمی شود، عقل و منطق را به کار گیرد و احساسات تند و بی جا را در این امر دخالت ندهد. در ابتدا با او مانوس شود تا از تفکر، اخلاق و زندگی‌اش آگاه شود. سپس در موارد مختلف او را آزمایش کند. پس از آنکه همه شرایط دوستی را در او یافت و صلاحیت او را تایید کرد، با وی دوستی کند. چنین دوستی می‌تواند ثابت و پایدار و بی خطر باشد.امام علی(ع) در این باره می‌فرماید: «لَاتامَنْ صدیقَک حَتّی تَختبَره[۲] از دوست خود ایمن مباش تا او را بیازمایی.

یکسان بودن ظاهر و باطن با دوست:انسان باید همان گونه که به ظاهر با دوست خود به صفا و محبت رفتار می‌کند، در غیاب او و در باطن هم به او محبت داشته باشد تا ظاهر و باطنش موافق باشد. امام علی(ع) می‌فرماید: «اَلصَّدیق مَنْ صَدَقَ غَیْبُهُ»[۳] دوست راستین کسی است که نهانش راست باشد.بی اعتنایی به سخن افراد سخن چین درباره دوستان:بدون تردید، افرادی هستند که از روابط گرم و دوستانه دیگران رنج می‌برند و همواره درصدد ایجاد اختلاف بین آنها هستند. سخنانی دروغ یا راست از این دوست به دیگری می‌گویند تا آنها را از هم آزرده و دلسرد کنند. امام علی(ع) در این باره می‌فرماید: «وَ مَنْ اطاعَ الواشِیَ ضَیَّعَ الصّدیق[۴] هر کس از سخن چین پیروی کند، دوستی را به نابودی می‌کشاند. وظیفه دوستان در مقابل گفتار سخن چینان، تکذیب و بی اعتنایی به سخن آنهاست. بدین وسیله، هم آنها از کار ناپسندشان متنبه می‌شوند و هم انسان، دوست خود را از دست نمی‌دهد.

تذکر عیب‌های دوست:انسان همان‌گونه که برای خود خوبی می‌خواهد، برای دوستش هم باید خوبی بخواهد، ازاین رو، اگر کاستی‌هایی در کار دوست خود دید، باید به او پند دهد. تذکر عیب‌های دوست، نشانه محبت به اوست که عیب دوست را مانند عیب خویش ناپسند می‌پندارد و از آن چشم پوشی نمی‌کند. این تذکر باید مخفیانه باشد، وگرنه نصیحت نیست، بلکه آبرو ریختن است، چنان‌که امام علی(ع) می‌فرماید: «الصِّدیقُ الصِّدقِ مَنْ نَصَحَک فی عَیبِکَ، وَ حَفِظَکَ فی غَیْبِکَ، و آثرَکَ عَلَی نفسِه»[۵]دوست صمیمی کسی است که تو را در مورد عیب هایت نصیحت کند، در غیاب، تو را نگه دارت باشد و تو را بر خود مقدّم دارد.همچنین آن حضرت می‌فرماید: [۶] دوست خطاکار را با نیکی سرزنش کن و شرش را با بخشش دور ساز.