معضلی به نام اعتیاد و همگانی شدن برخورد با آن

بر همین اساس زمزمه های اجتماعی کردن مبارزه با اعتیاد فراگیر شد؛ موضوعی که «عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور برآن پیوسته تاکید داشته و گفت: هنوز اشکالات و نقص هایی در مساله مقابله با مواد مخدر در کشور وجود دارد که باید با حمایت دولت، توصیه های رهبر معظم انقلاب و نیز کمک مردم تلاش کنیم تا شان ملت حفظ شود و اشکالات موجود در حوزه اعتیاد برطرف شود.
رحمانی فضلی اعلام کرد: در حیطه درمان در کنار مراکز معتادان متجاهر، مراکز ماده ۱۵ سهم بسیار زیادی دارند و بیش از ۸۰ درصد درمان توسط سمن های مردمی اداره می شود.
این مبارزه بیش از اینکه نیازمند برگزاری جلسه های خشک و بی نتیجه و صرفا ارائه آمار و ارقام در قالب همایش های مختلف مبارزه با موادمخدر باشد، نیازمند حضور مردم در پای کار است.
«حسین دژاکام» بنیان‌گذار و تئوریسین جمعیت احیای انسانی «کنگره۶۰ » در گفت وگو ایرنا، ضمن بیان چرایی روی آوردن افراد به مواد مخدر و پیامدهای آن، راهکارهای اجتماعی شدن مقابله با مواد مخدر را تشریح کرد.

متن کامل این گفت وگو با شرح زیر است:

 شما به عنوان نویسنده آثار بنیادی در زمینه اعتیاد وکاشف روش درمان تدریجی- پله‌ای اعتیاد، چرایی روی آوردن افراد به مواد مخدر را چه می دانید؟
**دژاکام: مهمترین مساله جذابیت مواد مخدر ناشی از عملکرد خوشایند اما موقت آن است به این معنا که چون مشکل های افراد را در کوتاه مدت برطرف می کند، کشش و گرایش افراد به سمت مواد را برمی انگیزد. به عنوان مثال، راننده ای که شب ها همسفر جاده شده است، برای بیدار ماندن و رسیدن به خط پایان و پیروزی مواد مخدر مصرف می کند. دوپینگی که دانشجو را شب های امتحان تا صبح بیدار نگه می دارد غافل از این که این در باغ سبز، افراد را به گودال های هولناک پرتاب می کند.
پس این تصور که هر کسی معتاد می شود از روی ناآگاهی و جهل به این مواد کشیده شده است، را باید فراموش کرد.

شما کشش انسان ها به جذابیت مواد را مطرح کردید. به نظر شما، مساله وجود این مواد و ارزان بودن آن در جامعه، این کشش را تسریع نکرده است؟
**دژاکام: حذف کردن یا بودن مواد مخدر دلیل بر مصرف آن نیست و نمی توان گفت باید مواد مخدر نباشد تا انسان ها مصرف نکنند. در جامعه ای که چاقوکشی زیاد است نمی توان چاقو ها را جمع کرد چرا که نه تنها مساله دعوا حل نمی شود بلکه وسایل دیگری جایگزین می شود.
در یکی از کشورهای بلوک شرق ، مواد مخدر را حذف کردند، آن جا بود که بار این مصرف بر روی الکل ریخته شد. حتی بعد از مدتی مشاهده شد که روکش صندلی اتوبوس پاره می شد، تحقیق ها نشان داد که از پلاستیک ها و چسب آن به عنوان مواد مخدر استفاده می کردند.
در تمام کشورهای جهان، با وجود آن که زندان ها، دیوارهای مرتفع، دوربین و بازرسی های مجهز جهت کنترل زندانیان دارند، باز مواد مخدر وارد زندان می شود، پس با این مرزهای هزار هزار کیلومتری و شهرهای بزرگ چگونه می توان از ورود مواد به کشور جلوگیری کرد. ما باید فرهنگ و آگاهی در جامعه بگسترانیم که انسان ها بر اساس آن به تفکر و تعقلی برسند و مصرف کننده نباشند.

آمارها حکایت از وجود ۲.۵ میلیون مصرف کننده مواد مخدر درکشور می دهند.برنامه ها و عملکردهای دولتی هم نتوانسته راهکار جدی برای مبارزه با مواد مخدر باشد. به نظر شما، تا چه میزان می توان با اجتماعی شدن به مقابله با اعتیاد رفت؟
**دژاکام: اجتماعی شدن، مبحثی است که در بسیاری از کشورهای جهان کارایی خود را نشان داده و موفقیت آمیز به درمان اعتیاد کمک کرده است. موضوعی است که چند وقت پیش در همایشی در تهران مطرح شد و دولتمردان در کنار سازمان های مردم نهاد در آن، به بحث و گفت وگو پرداختند.
اما نباید فراموش کرد که برای اجتماعی شدن مقابله با مواد مخدر، نخست باید به شناخت اعتیاد پرداخت. ممکن است که گفته شود اعتیاد را همه می شناسند اما من معتقدم اینطور نیست. در وهله نخست باید مسوولان و متخصصان اعتیاد، بر این امر شناخت کافی داشته و گروه بندی های آن را بدانند تا بتوانند برای مقابله با آن برنامه بریزند. دومین گروه مردم هستند و سومین رده، افراد مصرف کننده مواد و خانواده های آنان هستند که باید به شناخت کافی برسند. باید بدانند که اعتیاد یک کلمه عام است که شامل سه دسته یا گروه معتادان شاغل، معتادان بیکار و معتادان آخرخطی (متجاهر) می شود و نمی توان همه را بر یک مبنا قضاوت کرد.

منظور از معتادان آخر خطی چیست و چند درصد آمار معتادان را تشکیل می دهند؟
**دژاکام: منظور از معتادان آخر خطی، تکدی گران، کارتن خواب ها و متجاهران هستند که نزدیک به ۲ درصد آمار معتادان را تشکیل می دهند. در حالی که همه مانورهایی که در سطح شهر انجام می شود، این تصور را به ذهن متبادر می کند که معتادان، همین افراد سیاه و چرکین کنار خیابان ها و بلوارها هستند که به کمپ فرستاده می شوند. گویی این ۲ درصد، الگویی از افراد معتاد جامعه هستند که تمام مسولان و نیروها، برای جمع آوری این افراد جمع شده و از آن ۹۸ درصد غاقل مانده اند.
به عنوان نمونه آماری، در موسسه کنگره ۶۰ که سازمانی غیردولتی است از میان ۱۱ هزار معتاد ورودی امسال، ۹۴ درصد افراد مراجعه کننده به این کنگره شاغل بودند و تنها ۶ درصد غیر شاغل بودند.

چه توصیه ای برای بهینه سازی بسترهای اجتماعی برای درمان اعتیاد دارید؟
**دژاکام: خیلی خوب است که برای اجتماعی شدن با گروه های مختلف بحث و گفت و گو و مشورت کنیم اما نباید فراموش کرد که اعتیاد در بستر مناسب خود رشد می کند و باید جلوی گسترش این بستر را گرفت. این کار هم با فراهم شدن بستر خوب برای سلامتی، فراغت و انگیزه و امید به آینده جوانان شدنی است.
کاری که رسانه ها، خبرگزاری ها، نشریات و صدا و سیما نقش مهمی در عملی شدن آن دارند. می توانند با دعوت از سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه درمان اعتیاد، از معایب و نافرجامی های اعتیاد بگویند و مردم را نسبت به این مساله آگاه کنند.

مستحضر هستید که رسانه ای شدن این مطالب زیاد بوده و فیلم و کلیپ های بسیاری در این زمینه ساخته شده است. اما کارآمد نبود. دلیل این امر را چه می دانید؟
**دژاکام: با کلیپ که نمی شود به مبارزه با مواد مخدر رفت. کلیپی که سرشار از ناامیدی و سیاهنمایی است و اعتیاد را خانه خراب کنی می داند که در کوره پزخانه ها و اطراف خطوط راه آهن موج می زند. باید برنامه های تخصصی همراه با کارشناسان این مسایل تهیه شود؛ بنده به عنوان یک متخصص می گویم در چند سال اخیر، کدام رسانه با من مصاحبه کرده یا از مشاوره های من استفاده کرده است.
نکته دیگر این که رسانه ها، باید به سراغ بزرگنمایی افرادی بروند که پس از قطع مصرف، به مقام ها و موفقیت های بزرگ زندگی خود رسیده اند. به عنوان نمونه، ورزشکاران قطع مصرف در کنگره ۶۰، در مسابقه های راگبی ملی کشور مقام نخست را کسب کرده اند. کدام رسانه به سراغ این افراد آمد تا رمز موفقیتشان را جویا شود و الگوسازی برای جوانان ما بسازد. آیا برای اجتماعی شدن، به نمایش درآوردن کسب مقام ورزشکارانی که از اعتیاد رها شده اند و به پاکی رسیده اند لازم نیست؟

سازمان های مردم نهاد، ۸۰ درصد درمان معتادان مواد مخدر را برعهده دارند. برای بهتر اجرا شدن برنامه های حمایتی سازمان های مردم نهاد چه راهکاری پیشنهاد می کنید؟
**دژاکام: برای بهینه شدن روند عملکرد سازمان های مردم نهاد باید اجازه داد تا کارشناسان این موسسه ها به بیان مواضع و پیشنهادهای خود بپردازند.وقتی همایشی برای سازمان های غیر دولتی تشکیل می شود، درست است که در انتها، بیانیه ای صادر می شود، اما بهتر است در این همایش یکی از اعضای این سازمان ها هم سخنران باشند. باید مسوولان بنشینند و سخنان و راهکارهای سازمان های غیر دولتی را بشنوند تا در مورد آن برنامه بریزند و مورد نقد و بررسی قرار دهند.

 خانواده به عنوان یکی از عوامل اجتماعی، چه نقشی در پیشگیری اعتیاد دارد؟
**دژاکام: به طور یقین، خانواده نقش بسیار سازنده و موثری در درمان اعتیاد و پیشگیری از رسیدن آسیب های اعتیاد به سایر اعضای خانواده دارد.گفته می شود در خانواده هایی که طلاق، مشاجره و درگیری وجود دارد، اعتیاد موج می زند اما با گشتی در جامعه شاهد هستیم که روابط اعضای خانواده گرم و صمیمی است اما بچه ها مصرف کننده مواد مخدر شده اند و بر عکس. مهم این نیست که خانواده ها با هم درگیری لفظی دارند، مهم این است که خانواده ها دور هم نشست و برخاست کنند و بر سر یک سفره غذا بخورند و احساس دلگرمی کنند.
وقتی خانواده ای درجه یک هیچ آگاهی نسبت به هم ندارند و از نظر عاطفی از هم دور هستند، بچه ها به طور مسلم به فضای بیرون از خانواده کشیده و درگیر اعتیاد می شوند. باید آگاهی و اطلاعات دقیق را به خانواده ها منتقل کرد تا بتوانند کمبودهای روحی و عاطفی را به نوعی جبران کنند. برای فراغت فرزندان برنامه بریزند، آنان را از رفتن به اماکن ورزشی به دلیل هزینه آور بودن منع نکنند چرا که همین امر، فرزندان را به سوی مواد مخدر و دورهمی های خطرناک سوق می دهد.