معرفی گسل مسبب زلزله ۵.۲ ریشتری تهران و البرز/بررسی وضعیت آسیب زمین‌لرزه ۲۹ آذر

به گزارش پایگاه خبری “ججین“ به نقل از خبرگزاری ایسنا، به دنبال زمین‌لرزه‌ ملارد-مشکین‌دشت با بزرگای ۵.۲ ریشتر که شامگاه چهارشنبه ۲۹ آذرماه مناطق وسیعی از تهران و البرز و دیگر استان‌های همجوار را لرزاند، از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی اکیپ تخصصی به منطقه اعزام شدند.

این تیم تحقیقاتی مطالعات خود را در دو حوزه “بررسی جنبه‌های زمین‌شناسی ساختمانی و “تکتونیکی مرتبط با  گسل مسبب و یافتن شواهد رو زمینی” و “مطالعه شواهد غیرمستقیم تاثیر زمین‌لرزه بر منابع آب‌های زیرزمینی و غیره” متمرکز بوده است.

پژوهش مقدماتی بررسی‌های زمین‌شناسی زمین‌لرزه در گستره “مه‌لرزه‌ای” زمین‌لرزه ۲۹ آذر ماه ۱۳۹۶ ملارد از سوی دکتر شهریار سلیمانی آزاد، علیرضا شهیدی، رضا سلامتی، فریبرز قریب، رضا شهبازی، نویری و نیره صبور منتشر شد که به این شرح است:

بر اساس این گزارش در ساعت ۲۳ و ۲۷ دقیقه چهارشنبه ۲۹ آذر ۹۶  زمین‌لرزه‌ای به بزرگای ۵.۲ در عمق حدود ۱۰ کیلومتری زمین مرز استان البرز و تهران را لرزاند. رومرکز زمین‌لرزه در طول جغرافیایی ۵۰.۹۶  و عرض جغرافیایی ۳۵.۶۹ در ۱۶ کیلومتری کرج و ۳۹ کیلومتری تهران واقع شده است.

بررسی‌های اولیه حاکی از آن است که گسل ماهدشت-جنوب کرج گسله مسبب زمین‌لرزه بوده است.

نقشه گسله‌های گستره کرج و پهنه مه‌لرزه‌ای زمین‌لرزه ۲۹ آذر ۱۳۹۶

پهنه گسلی ماهدشت- جنوب کرج

این گسل نخستین بار توسط سلیمانی و حسینی (۱۳۷۷) و با بهره‌گیری از داده‌های جدید خورد لرزه‌خیزی، پژوهش‌های ریخت‌زمین ‌ساختی و بررسی‌های ژئوالکتریکی معرفی شد.

پهنه گسلی ماهدشت- جنوب کرج دارای درازای دست کم ۳۰ کیلومتر، راستای شرقی، شمال شرقی، غربی- جنوب غربی و شیب تند عمدتا رو به جنوب- جنوب شرقی است.

با این وجود ویژگی‌های ریخت‌شناختی “پرتگاه گسل” بخش شرقی این پهنه گسلی نشانگر هندسه‌ای متفاوت است، به طوری که در گستره مشکین آباد ریخت شناسی “پرتگاه گسل” گویای صفحه‌ای با شیب تند و رو به شمال است. تفاوت در جهت شیب صفحات گسلی پرشیب و از این رو تفاوت در بلوک گسلی فرسایش یافته را می‌توان از ویژگی‌های هندسی-کینماتیکی پهنه‌های راستالغز برشمرد.

سازوکار گسله ماهدشت- جنوب کرج فشاری همراه با مولفه راستالغز است و می‌توان این گسله را ادامه شرقی گسله جنوب اشتهارد از پهنه گسلی ایپک برشمرد.

بر روی عکس‌های هوایی اثرات دگرشکلی سطحی ادامه خاوری این گسله را می‌توان در بادزن آبرفتی رودخانه کرج به صورت نردبانی دنبال کرد. قطعه قطعه بودن گسله ماهدشت- جنوب کرج در یک سامانه نردبانی و عدم تظاهر سطحی کاملا یکپارچه آن در کنار شیب بسیار کم نهشته‌های کواترنری متاثر از جنبش‌های گسله یادشده، می‌تواند گویای چیرگی مولفه حرکتی راستالغز نسبت به مولفه شیب لغز بر روی این سامانه گسلی باشد.

با این وجود، شکل‌گیری نسل جوان‌تری از بادزن‌های آبرفتی کوچکتر بر روی بخش میانی بادزن آبرفتی کرج را می‌توان نشانه‌ای از وجود مولفه شیب لغز بر روی گسله ماهدشت-جنوب کرج برشمرد که مسبب ایجاد تغییر در گرادیان هیدرولیکی سطحی بوده است.

در این گستره، به سبب عملکرد مولفه شیب لغز بر روی این پهنه گسلی بلوک شمالی فرایش (بالا آمدگی) یافته است که اثر آن را می‌توان در فروکاوی بیشتر آبراهه‌ها بر روی آن مشاهده کرد.

فروکاوی متفاوت به ثبت رسیده در نهشته‌های پلایو- کواترنری رودخانه‌ها به هنگام گذر از پهنه‌های ساختاری نشان از عملکرد فرایش جنبا داشته و تفاوت در میزان این پارامتر در آبرفت‌های هم سن و در فاصله نسبتا یکسان از پیشانی کوهستان گسلی (و یا دیگر پهنه‌های ساختاری جنبا) معنادار بوده و گویای تغییرات آهنگ فرایش است.

از این رو فرایش بیشتر به ثبت رسیده در ریخت ‌ساخت‌های گستره جنوبی کرج (نسبت به گستره‌های غربی‌تری همچون کردان) می‌تواند در پیوند با عملکرد مولفه شاقولی ساختارهایی همچون گسله‌های ماهدشت- جنوب کرج و یا عملکرد مولفه شاقولی مجموع ساختارهای متمرکز در این نقطه صورت پذیرفته باشد.

به طور کلی، بر پایه میزان فروکاوی رودخانه کرج و نهشته‌های کواترنری پسین، آهنگ فرایش گستره یاد شده ۰.۸ تا ۱.۱ میلی‌متر در سال برآورد شده است.

علاوه بر تظاهر سطحی بخشی از گسله ماهدشت- جنوب کرج که بر روی عکس‌های هوایی مقیاس ۱:۵۵۰۰۰ قابل شناسایی است، شواهدی همچون شکل‌گیری نسل جوان‌تری از بادزن‌های آبرفتی کوچکتر در بادزن آبرفتی کرج و نیز تغییرات فروکاوی رودخانه کرج در آبرفت‌های جوان را می‌توان از دیگر علل جنبایی گسله ماهدشت- جنوب کرج برشمرد.

در مجموع، گسترش پهنه گسلی ماهدشت- جنوب کرج را می‌توان از غرب شهر ماهدشت تا مناطق جنوبی و جنوب شرقی شهر کرج بر روی عکس‌های هوایی (که با توجه به زمان عکسبرداری در سال ۱۹۵۵ میلادی، نشانگر دست‌خوردگی کمتری در سطح زمین است) ردیابی کرد. در غرب و شمال ماهدشت و در محل تغییر مسیر رودخانه شور (که به طور کلی از سوی غرب به شرق جاری است) به شمالی- جنوبی، اثر سطحی این گسله کنترل‌کننده موقعیت مکانی تعدادی از آبراهه‌های جوان و جاری در راستای آن است.

آبراهه شکل گرفته در راستای یکی از شاخه­‌های پهنه گسلی ماهدشت- جنوب کرج در شمال باختری ماهدشت. به اختلاف سطح دو سوی آبراهه که می‌­تواند در پیوند با مولفه شاقولی گسلش سطحی باشد، توجه شود

انجام بازدیدهای میدانی نیز گویای وجود اختلاف ارتفاع برآمده از جابه‌جایی سطحی- گسلی احتمالی در دو سوی ساحل چپ و راست برخی از این آبراهه‌ها است، به طوری که سمت جنوبی آنها حدود ۰.۵ متر و گاه بیشتر بلندتر از سوی مقابل آنها است.

به سوی شرق، اثرات سطحی جنبایی این پهنه گسلی را در جنوب مجتمع مسکونی در حال احداث مسکن مهر البرز و در بریدگی جاده دسترسی به این کارگاه ساختمانی می‌توان مشاهده کرد.

در ساختگاه یاد شده پهنه‌ای گسلی پر شیب (۸۰ درجه به سوی SE) و جنبا در مرز میان مارن سنگ‌های میوسن (در شمال) و نهشته‌های کواترنری پسین (در جنوب) رخنمون یافته که خش لغزهای شکل گرفته بر روی آن گویای چیرگی مولفه راستالغز چپ‌بر است.

نظر به همخوانی موقعیت رومرکز این زمین‌لرزه با موقعیت گسله جنبا و لرزه‌ای ماهدشت- جنوب کرج، بازدید میدانی جهت چک کردن شواهد سطحی و تعیین گستره مه‌لرزه‌ای انجام شد. مشاهدات این اکیپ حاکی از همخوانی شواهد سطحی با موقعیت پهنه مه‌لرزه‌ای در محل افراز گسله ماهدشت- جنوب کرج دارد.

ریزش نمای برخی از خانه‌ها در مسکن مهر واقع در جنوب مهرشهر بر روی گسل ماهدشت- جنوب کرج

شکسته شدن شیشه‌ها در ساختمان‌ها بر اثر زمین‌لرزه ۲۹ آذر ماه، شمال ماهدشت

خسارات غیرسازه‌ای در برخی از خانه‌های مسکن مهر در جنوب مهرشهر بر اثر رخداد زمین‌لرزه

ترک‌ در دیوارهای داخلی خانه‌ها در مسکن مهر مهرشهر، واقع بر روی افراز گسله ماهدشت- جنوب کرج