مثلث نظامی ترکیه در قلب جهان عرب؛آفریقا عمق استراتژیک جدید آنکارا

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر، اهمیت قاره آفریقا برای کشوری مانند ترکیه به دوره کنونی باز نمی گردد بلکه مربوط به دوران عثمانی است؛ دورانی که عثمانی ها برای تصاحب آفریقا با فرانسوی ها، انگلیسی ها و ایتالیایی ها رقابت و درگیری داشتند.

قاره آفریقا همواره به دلیل ذخایر سرشار طبیعی و موقعیت استراتژیکش مورد توجه بسیاری از کشورها از دیرباز تاکنون بوده است. این قاره از شمال به دریای مدیترانه، از شمال شرق به کانال سوئز و دریای سرخ، از شرق به خلیج عدن، از جنوب شرق به اقیانوس هند و از غرب به اقیانوس اطلس محدود می‌شود. آفریقا بر گذرگاه های آبی بین المللی و همچنین تمام گذرگاه ها و تنگه هایی که تجارت جهانی از آنها استفاده می کنند مشرف است. قاره آفریقا علاوه بر داشتن نفت دارای منابع معدنی غنی است. طبق مطالعات انجام شده حجم زیادی از ذخایر سنگ‌های گرانبهای دنیا و ذخایر زمرد در قاره آفریقا قرار دارد و کشورهای این منطقه دارای حجم‌های کلانی از منابع معدنی هستند. ارزشمندترین و درآمدزاترین صادرات قاره آفریقا مواد معدنی و نفت است. کشورهای جنوبی قاره آفریقا نیز دارای ذخایر کلان طلا، مس و الماس هستند و هر ساله از صادرات این منابع درآمد کلانی به‌دست می‌آورند.

تحولات منطقه ای از جمله آنچه که لیبی، یمن، سوریه و همچنین منطقه خلیج فارس شاهد آن بود باعث شد تا آنکارا به این نتیجه برسد که بحرانهای منطقه‌ای با منافع و نفوذ کشورها در ارتباط است. ترکیه معتقد است که درگیری‌های جاری در سوریه و عراق از سوی کشورهای خارجی برنامه ریزی شده و هدف از آن تشکیل کشور کردی و در نهایت هدف قرار دادن آنکارا است. تمرکز سیاست خارجی ترکیه به استفاده از خشونت در واقع تحقق دو هدف اصلی را پیش رو دارد؛ نخست تاکید بر نقش این کشور به عنوان یک قدرت منطقه ای بزرگ که نمی توان آن را در تحولات جاری در خاورمیانه نادیده گرفت و این مسأله سخنان پی در پی اردوغان در خصوص تحولات منطقه و اینکه این تحولات شاخصه های مرحله آتی را تعیین خواهد کرد تفسیر می‌کند. دوم آنکه سوء استفاده از بحران کنونی در منطقه برای نمود پیدا کردن نقش ترکیه از طریق ایجاد ائتلاف ها با نیروهای منطقه‌ای و داخلی با هدف تحقق منافع اقتصادی و افزایش نفوذ این کشور صورت می گیرد چرا که آنکارا معتقد است یکی از قدرتهای مهم در خاورمیانه به شمار می آید.

آنکارا تلاش دارد تا هژمونی خود را به دایره منطقه شاخ آفریقا گسترش دهد و در این راه از حمایت نظامی و ایجاد پایگاه های نظامی در کشور های آفریقایی استفاده می کند. تحلیلگران نسبت به خطرات موجود پایگاه های ترکیه در آفریقا هشدار می دهند چرا که معتقدند این مسأله تهدیدی آشکار علیه امنیت ملی اعراب به شمار می آید. بنا به نظر تحلیلگران، ایجاد پایگاه نظامی در خارطوم تهدیدی آشکار علیه کشور مصر محسوب می شود چرا که روابط میان قاهره و آنکارا شاهد تنش‌های زیادی بوده و مصر و سودان اختلافات زیادی بر سر دو منطقه حلایب و شلاتین دارند.

همانطور که می دانیم اخیراً سودان جزیره‌ای را با نام سواکن برای سرمایه گذاری های اقتصادی به ترکیه تحویل داده است. بندر سواکن قدیمی ترین بندر در خارطوم به شمار می‌آید و در اکثر موارد برای نقل و انتقال مسافران و کالاها به بندر جده استفاده می شود. خارطوم و آنکارا اخیراً توافقنامه های همکاری نظامی و امنیتی امضا کرده‌اند به طوری که چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه اعلام کرده که آنکارا به حمایت خود از سودان در خصوص امنیت دریای سرخ ادامه می‌دهد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه برای نخستین بار در تاریخ این کشور از ایجاد پایگاه نظامی در قطر سخن گفت. در این پایگاه قرار است حدود سه هزار سرباز از یگان‌های دریایی، زمینی و هوایی حضور داشته باشند. همچنین ترکیه یک پایگاه نظامی در سومالی و مشخصاً در خلیج عدن با هدف آموزش بیش از ۱۰ هزار سرباز دایر کرد تا بدین ترتیب پنجمین کشور در جهان باشد که پایگاه‌های نظامی در قاره آفریقا دارد. ترکیه علاوه بر این پایگاه های نظامی در سوریه، عراق، آذربایجان و آلبانی دارد و در نیروهای حافظ صلح در افغانستان، لبنان و دیگر کشورها نیز مشارکت می کند. به این ترتیب این کشور استفاده از سیاست‌های خشن در روابط خارجی خود را در پیش گرفته و تلاش می‌کند تا از تحولات کنونی در منطقه راهی برای افزایش دایره نفوذ در آن پیدا کند به طوری که پیش‌بینی می‌شود سیاست خارجه ترکیه در قبال بحران های منطقه در سال ۲۰۱۸ در این چارچوب تعیین شود.

از سوی دیگر به نظر می رسد بحران منطقه خلیج فارس، مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و به قاره آفریقا نیز رسیده است واین مسأله ممکن است به منازعات منطقه‌ای دامن بزند. توافق اخیر ترکیه و سودان به ارزش ۶۵۰ میلیون دلار در واقع نشانه‌ای از کشاندن آفریقا به درگیریهای منطقه خلیج فارس و دیگر منازعات مرتبط با خاورمیانه است. رقابت بر سر افزایش نفوذ در میان کشورهای حوزه خلیج فارس به منطقه شاخ آفریقا که به تنگه باب المندب مشرف بوده کشیده شده است. این تنگه خلیج عدن را به دریای سرخ متصل می کند. امیر قطر طی ماه گذشته به شش کشور در غرب آفریقا سفر کرد تا از حمایت این کشورها در خصوص اختلافاتش با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دست پیدا کند. عربستان و امارات هر دو نسبت به افزایش نفوذ نظامی ترکیه نگران هستند چرا که آنکارا از دوحه در خصوص بحران خلیج فارس حمایت می‌کند و این کشور در قطر پایگاه نظامی دارد. عربستان و امارات که پایگاه‌هایی در سومالی و اریتره دارند نگران آن هستند که توافق میان سودان و ترکیه باعث به وجود آمدن قدرت‌هایی در نزدیکی جده شود.

بررسی پایگاه های ترکیه در منطقه و آفریقا نشان می دهد که این کشور یک مثلث استراتژیک در دریای سرخ و خلیج فارس و همچنین اقیانوس هند ایجاد کرده است. ارتش ترکیه مثلث استراتژیک خود را در این منطقه که در برگیرنده دریای سرخ است از طریق جزیره سواکن و به دنبال آن تأسیس یک پایگاه نظامی در سومالی در سواحل اقیانوس هند و همچنین قطر ایجاد کرده است. جزیره سواکن که به دروازه دریای سرخ معروف است از اهمیت تجاری و اقتصادی بسیار زیادی برخوردار است. بیش از ۴۰ هزار سودانی در این منطقه زندگی می کنند. در دوران امپراتوری عثمانی این جزیره نقطه ای برای دفع خطراتی که از سوی دریای سرخ و حجاز متوجه امپراتوری عثمانی بود به شمار می‌آمد. اخیراً یک شبکه تلویزیونی وابسته به خانواده رجب طیب اردوغان مستندی پخش کرده است که در آن گفته شده نوادگان عثمانی ها از میراث خود دفاع می کنند. در این مستند به اخبار منتشر شده در رسانه های مصری در خصوص اینکه هدف از حضور ترکیه در این جزیره براندازی عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصری است اشاره شده است. در این برنامه کارشناسان تاکید کردند جزیره سواکن ۹۹% تبدیل به یک پایگاه نظامی خواهد شد، بنابراین تمام کشتی هایی که از دریای سرخ عبور می کنند زیر نظر ترکیه خواهند بود.

آفریقا در حال حاضر گزینه استراتژیک مهمی برای ترکیه به شمار می آید چرا که این قاره دارای منابع طبیعی گسترده است. ترکیه حتی تا قبل از سر کار آمدن حزب عدالت و توسعه به ریاست اردوغان به اهمیت بزرگ قاره آفریقا از نظر اقتصادی و استراتژیک پی برده بود چرا که این قاره می‌تواند به محلی برای فعال سازی نقش دیپلماتیک و اقتصادی ترکیه و ایجاد زمینه برای ایفای نقش این کشور در منطقه تبدیل شود. با وجود آنکه ترکیه دستاوردهایی در گسترش روابط با کشورهای آفریقایی محقق کرده اما حضور این کشور در آفریقا در مقایسه با ایران و کشورهای غربی و چین همچنان کمرنگ است که این مسأله می‌تواند چالش‌هایی را در برابر ترکیه در رقابت جهانی بر سر قاره آفریقا ایجاد کند. البته در این زمینه نباید تلاش های رژیم صهیونیستی برای مسلط شدن بر منابع طبیعی و اقتصادی آفریقا و تقویت حضور استراتژیک در این قاره را نادیده گرفت. دومین چالش ترکیه برای گسترش نفوذ در آفریقا جنگ های داخلی در کشورهای این قاره به ویژه در لیبی است که امنیت و ثبات آن را تحت الشعاع قرار می دهد ترکیه باید برای پایان دادن به این درگیری ها به ویژه جنگ داخلی در لیبی که نخستین کشور از لحاظ ذخایر نفتی در آفریقا به شمار می‌آید به کار گیرد.