ماجرای قدیمی‌ترین و اولین عکس ثبت شده در تاریخ از کربلای معلی

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر، جدیدترین پژوهش گروه مردمی بهشت بقیع در میز عکاسی، در خصوص قدیمی ترین و اولین عکس ثبت شده در تاریخ از کربلای معلی و حرم حضرت سید الشهدا علیه السلام و حرم حضرت عباس بن علی علیه السلام به نتایج قابل توجهی رسیده است، این مطلب کوتاه خلاصه‌ای از این تحقیقات است که برای مدت زیادی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلودیون یا شیشه تر نام یک روش عکاسی در قدیم بوده که از حدود سال ۱۲۲۹ شمسی در ایران رواج پیدا کرد، در این روش عکس‌هایی با کیفیت بالا با استفاده از شیشه‌های آغشته به محلول کلودیون تهیه می‌شود، این ماده شیمیایی حساس به نور بوده و در آن زمان بهترین روش برای عکاسی بود که البته مشکلاتی را هم به همراه داشت و بعدها شیشه خشک و یا کلودیون خشک جایگزین آن شد و مشکلات بسیار کمتری داشت. این روش عکاسی هنوز هم در وجهه هنری آن انجام می‌شود و یک روش خاطره انگیز است.

تقریباً در بیشتر عصر زمامداری ناصرالدین شاه قاجار روش کلودیون، یک روش همه گیر در عکاسی بود، خود شاه قاجاری دلبسته عکاسی بود و در پیشرفت این هنر نقش بسزایی داشت.

مدت‌ها بود که در فضای مجازی عکسی از حرم امام حسین علیه السلام به عنوان قدیمی ترین عکس معرفی می‌شد و شرح‌های مختلفی در مورد داده می‌شد، مثلاً اینکه این عکس بعد از حمله وهابی‌های تکفیری به کربلای معلی گرفته شده و هنوز حرم بازسازی نشده است، این توضیحات غیر تخصصی در حالی بیان می‌شود که اساساً نویسنده آن توجهی به تاریخ پیدایش هنر عکاسی ندارد و مطلع نیست که در آن زمان هنوز چیزی به نام دوربین عکاسی اختراع نشده بود. پس از حرم با این مشخصات کجاست؟ پاسخ آن به خوبی روشن است، این حرم جناب حر بن یزید ریاحی است که معروف است ایشان اولین شهید از شهدای کربلاست.

اما در خصوص بررسی اولین عکس ثبت شده در تاریخ از شهر کربلا و حرم حضرت سید الشهدا علیه السلام، باید به آرشیوهای بزرگ عکس‌های تاریخی مراجعه کرد که دسترسی به اغلب آنها یا غیر ممکن و یا بسیار سخت است.

یکی از قدیمی ترین تصاویر ثبت شده از کربلا توسط خانم گرترود بل تهیه شده است. گرترود با باستان شناس، کاوشگر، محقق و البته جاسوس انگلیسی است که در زمان حضور خود در عراق و در سال ۱۲۸۸ شمسی این عکس را تهیه کرده است. در بیشتر منابع ثبت شده این تصویر و سری تصاویر دیگر آن را به عنوان یکی از قدیمی ترین و تاریخی‌ترین تصاویر کشور عراق و کربلا معرفی می‌کنند. در حالی که در ادامه بیان خواهد شد که این چنین است و اولین عکس توسط یک ایرانی ثبت شده است.

عکس گرترود بل برای ۱۱۴ سال قبل است اما ۱۱۸ سال قبل یعنی حدود چهار سال قبل از حضور گرترود در کربلا، ابوالقاسم ابن محمد تقی نوری عکاس اختصاصی دربار مظفر الدین شاه به دستور شاه به عتبات عالیات عرش درجات سفر کرد و تصاویر منحصر به فردی را تهیه نمود، او در سال ۱۲۸۴ شمسی عکسی را از مقابل باب القبله آستان حسینی گرفت که بسیار زیبا و قابل تحسین است، در این تصویر هنوز گل دسته سوم حسینی در حیاط آستان برقرار ایستاده است.

این گل دسته که به مناره العبد معروف بود در سال ۱۳۱۴ شمسی به دستور یاسین هاشمی نخست وزیر وقت عراق تخریب شد برای علت تخریب دلایل مختلفی بیان شد و تا کنون پژوهش مستقلی در این خصوص انجام نشده ولی کسب درآمد و مسائل مالی و دسترسی به خزائن دفن شده در پی این مناره قابل توجه است.

اما قبل از حضور ابوالقاسم نوری در کربلا، آقا رضا عکاس باشی معروف به اقبال السلطنه در سال ۱۲۴۹ شمسی جزو ملتزمین رکاب ناصر الدین شاه در سفر به عتبات عالیات بود، او به همراه شاه و تعداد حدود ۲۰۰ نفر از درباریان به کربلا و دیگر شهرهای مقدس سفر کردند و در این سفر بود که آقا رضا عکاس خانه زاد تصاویر بسیار زیاد و زیبایی را تهیه کرد. این عکس تصویری است که آقا رضا از حرم حضرت سید الشهدا علیه السلام در ۱۵۳ سال قبل گرفته است.

اما شاید گمان برده شود این عکس، قدیمی ترین عکس از حرم باشد، ولی این طور نیست، حدود یک سال قبل از این سفر، ناصرالدین شاه برای برنامه ریزی سفر عتبات خود و شناخت بهتر مسیر حرکت و جایگاه‌ها و اماکن مختلف سفر به آقا رضا دستور داد به یکی از شاگردان خود در عکاس خانه همایونی مأموریت بدهد تا به عتبات سفر کند و در طول تمام سفر عکس‌هایی را تهیه نماید و در آخر این عکس‌ها را در قالب یک آلبوم به شاه تقدیم نماید.

این گونه بود که قرعه به نام عباسعلی بیگ افتاد، عباسعلی بیگ شاگرد عکاس خانه و از شاگردان زبده آقا رضا بود که بعدها اولین عکاس خانه عمومی توسط او تأسیس شد.

عباسعلی بیگ در ۲۰ آذر ۱۲۴۸ شمسی به کربلا رفت و این عکس زیبا را تهیه کرد. این عکس قدیمی ترین و تاریخی‌ترین عکس ثبت شده از حرم مطهر ابا عبدالله الحسین علیه السلام می‌باشد که توسط یک ایرانی تهیه شده است. عباسعلی بیگ با هنرنمایی خاصی حرم حضرت عباس بن علی علیه السلام را دورنمای قاب خود و در کنار حرم حضرت سید الشهدا علیه السلام جای داده است و این اولین کلودیون از کربلاست.

همچنین تا کنون تصویر حرم جناب حر بن یزید ریاحی که به اشتباه به عنوان قدیمی ترین تصویر حرم امام حسین معرفی شده است‌.