علیقلی اردلان وزیر امورخارجه شد

به گزارش پایگاه خبری ججین ، علیقلی اردلان در ۵ بهمن ۱۲۷۸ در تهران تولد یافت. پدرش حاج ابوالحسن فخرالملک از خانواده‌های قدیمی کردستان و از رجال عصر ناصری و مظفری و مادرش، عباسه، معروف به حاجیه والیه، دختر شاهزاده عبدالصمد میرزا عزالدوله، فرزند محمد شاه قاجار، بود.۱

اردلان پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی و متوسطه، وارد مدرسه علوم سیاسی تهران شد و در ۱۳۰۱ موفق به گرفتن دیپلم شد. در همین سال برای ادامه تحصیل به آلمان عزیمت کرد و در رشته اقتصاد و حقوق به تحصیل پرداخت و با درجه دکتری در آن رشته تحصیلات خود را به پایان رسانید. وی به‌هنگام تحصیل در آلمان چندی آتاشه (وابسته) افتخاری سفارت ایران در برلن و مدتی ثبّات سفارت بود. وی در مدت اقامت در آلمان، با عده‌ای از دانشجویان ایرانی مقیم برلن، مجله فرنگستان را منتشر کرد.۲
اردلان در ۱۳۰۷ به ایران بازگشت و در وزارت امور خارجه به عنوان مترجم استخدام شد. در آن ایام، داور در راس وزارت دادگستری، جوانان تحصیلکرده و اروپا رفته را به وزارت دادگستری انتقال می‌داد، از این‌رو دکتر اردلان پس از چند ماه خدمت در وزارت امور خارجه، به دادگستری انتقال یافت و اولین شغل وی معاونت پارکه بدایت تهران بود و بعد معاون پارکه دیوان جزای عمال دولت گردید و پس از یک‌سال خدمت در دادگستری، شغل قضائی را مطابق میل خود ندید و در پایان سال ۱۳۰۹ش ، مجددا به وزارت امور خارجه بازگشت و در اداره اقتصادیات مشغول به کار شد.

او در ۱۳۱۰ با سمت نایب سوم به سفارت ایران در واشنگتن رفت و در همانجا نایب دوم شد. در سال ۱۳۱۲ به ایران بازگشت و به وزارت دارائی انتقال یافت ولی در آن وزارت‌خانه دوام زیادی نکرد و مجددا به وزارت امور خارجه بازگشت و مدیر شعبه تحریرات در اداره اطلاعات شد. در سال ۱۳۱۵ش با سمت دبیر دوم سفارت به پاریس رفت و سپس دبیر اول و رایزن سفارت پاریس شد و چندی هم کاردار سفارت در پاریش بود. در سال ۱۳۲۰ به تهران انتقال یافت و متصدی ریاست اداره سجل و احوال شخصیه شد. پس از آن تصدی ریاست اداره سوم را عهده‌دار شد.

در سال ۱۳۲۲ش با سمت رایزن در سفارت ترکیه به آنکارا رفت و چندی هم کاردار موقت شد و سرانجام در ۱۳۲۷ش به معاونت سیاسی وزارت امور خارجه منصوب شد. در کابینه هفتم محمد ساعد از ۵ اسفند ۱۳۲۸ تا زمان ورود حسین علاء ، کفالت آن وزارت‌خانه را عهده‌دار گردید.۳

در مرداد ماه ۱۳۲۹ به سمت رئیس هیئت نمایندگی دائمی ایران در سازمان ملل متحد، با مقام سفیر کبیری به آمریکا رفت و قریب چهار سال در سمت مزبور وظایف خود را انجام می‌داد. پس از پایان این ماموریت، دکتر اردلان به ایران بازگشت و عضویت شورای عالی سیاسی را عهده‌دار شد و پس از مدت کوتاهی در کابینه حسین علاء وزیر مشاور شد و بعد به وزارت صنایع و معاون منصوب شد.

سرانجام در دی ماه ۱۳۳۴ به وزارت امور خارجه معرفی شد و این سمت را در کابینه علاء تا فروردین ۱۳۳۶ حفظ کرد و در کابینه دکتر منوچهر اقبال همچنان وزیر امور خارجه شد. تا اینکه در فروردین ۱۳۳۷ به سمت سفیر کبیر ایران در آمریکا انتخاب شد و به واشنگتن رفت. اما این دوره از تصدی وی چندان نپائید، زیرا به علت سخنان انتقادآمیزش درباره دیدار رسمی شاه از امریکا و نیز به علت آن‌که نتوانسته بود مانع انتشار مطالبی در مطبوعات امریکا راجع به ثروت‌اندوزی‌ها و دیگر کارهای غیرقانونی اعضای خانواده سلطنتی ایران شود، شاه را از خود ناراضی ساخت و در بهمن ۱۳۳۸، به ماموریت سفارت او در امریکا پایان داده شد.

اردلان قریب سه سال دوران بازنشستگی خود را طی‌ می‌کند تا بالاخره با شفاعت حسین علاء، در سال ۱۳۴۰ش به سفارت ایران در شوروی منصوب می‌شود. این ماموریت یک‌سال و نیم بیشتر به طول نمی‌انجامد. از آنجا به سفارت ایران در آلمان غربی می‌رود و در ۱۳۴۴ش ماموریتش پایان می‌یابد.

وی در دوره بازنشستگی، در ۲۵ مهر ۱۳۴۶ ریاست موسسه عالی مطبوعات را برعهده گرفت. سپس تا سال ۱۳۵۴ش ، ریاست دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی را برعهده داشت و از ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ش، در هیئت امنای آن دانشکده قبول عضویت کرد و در مدت نزدیک به سیزده سال از صحنه سیاست کناره گرفت. با گسترش یافتن انقلاب اسلامی ایران، در چهارم مهر ۱۳۵۷، از طرف محمدرضا پهلوی دعوت به‌کار شد و به جای امیرعباس هویدا عهده‌دار وزارت دربار پهلوی شد.۴

اردلان آخرین وزیر دربار دوره پهلوی بود که چند ساعت پس از تصدی مقام وزرات دست به اصلاحاتی زد: آیین‌نامه رفتار خاندان سلطنتی را اعلام نمود و آنها را از هرگونه اعمال نفوذ و دخالت در معامله و مشارکت در امور مرتبط با دولت، قبول شغلی در شرکتهای دولتی و بانکها و بیمه ممنوع و محروم نمود ولی این اقدامات ظاهری کوچکترین تاثیری در شتاب انقلاب نداشت و مقارن با اوج‌گیری مبارزه مردم با حکومت پهلوی بود.

پس از خروج شاه از ایران و تشکیل شورای سلطنت، که همه وظایف و اختیارات سلطنتی به آن می‌گشت، اردلان به عضویت آن شورا برگزیده شد. وی از آنجا که اعتقاد داشت باید هرچه زودتر به بحران موجود در کشور پایان داد، به شورا پیشنهاد کرد که برای حل بحران، شورای سلطنت با سفیران کشورهای انگلستان و امریکا و حتی شوروی وارد گفت وگو شود. اما این طرح جامه عمل نپوشید و شورا پس از چندی منحل شد.۵

اردلان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از حضور در وزرات دربار خودداری کرد و در پیامی خطاب به کارکنان آن وزارت اعلام کرد که از آن تاریخ سمتی در وزارت دربار ندارد

در ۲۸ اسفند ۱۳۵۷، به حکم کمیته انقلاب اسلامی شمیران دستگیر و به زندان قصر تحویل داده شد و تا بیست و دوم اردیبهشت ۱۳۵۸ در بازداشت ماند. سپس، دادستان انقلاب اسلامی تهران حکم آزادی وی را صادر کرد. سرانجام در ۱۲ مرداد ۱۳۶۵، به علت کهولت سن و ابتلا به بیماری پنومونی، درگذشت و در قبرستان ابن بابویه شهر ری به خاک سپرده شد.

اردلان علاوه بر تصدی مشاغل سیاسی و فرهنگی یاد شده، در موسسات و سازمانهای متعددی از جمله در شورای عالی سازمان ملی پیش‌آهنگی ایران، سازمان جشن هنر، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، هیئت امنای دانشگاه فرح، بنیاد فرهنگی فرح پهلوی، کانون روابط فرهنگی ایران و آلمان، کمیته ایرانی بزرگداشت دویستمین سال انقلاب آمریکا عضویت داشته است.

او به زبان‌های فرانسه، آلمانی و انگلیسی آشنایی داشت. از وی تالیفات متعددی بر جای مانده است که از جمله آنها می‌توان این آثار را نام برد: ابرقدرتی دیگر، کمربند فقر، مقام ایران در اقتصاد جهانی به آلمانی؛ و رساله‌های انتخابات در جمهوری فدرال آلمان، تجزیه آلمان و قضیه برلن، روابط ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی، روابط جمهوری خلق چین و ژاپن، عضویت جمهوری خلق چین در سازمان ملل، کنفرانس امنیت و همکاری اروپا و کنفرانس شمال و جنوب درباره همکاری اقتصاد بین‌المللی و همچنین مقاله ترکیه در دوران بعد از خلافت نام برد.۶
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. باقر عاقلی، خاندانهای حکومتگر ایران قاجاریه- پهلوی، ج ۱، تهران، نشرعلم، ۱۳۸۱، ص ۳۵۸.
2. راهنمای کتاب، سال ۱۰، شماره۲ (تیر ۱۳۴۶)، ص ۲۰۹.
3. دولتهای ایران از میرزا نصرالله خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، تهیه و تنظیم اداره کل آرشیو، اسناد و موزه زیر نظر یعقوب آژند و…]دیگران[، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۸، ص ۲۳۵.
4. عبدالرضا هوشنگ مهدوی، در حاشیه سیاست خارجی: از دوران نهضت ملی تا انقلاب (۱۳۲۷-۱۳۵۹)، تهران، نشر گفتار، ۱۳۷۸، ص ۲۵۷-۲۸۵.
5.فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج ۱، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱، ص ۳۹۵.
6. علیقلی اردلان، ابرقدرتی دیگر، تهران، وحید، ۱۳۶۲، ص ۵-۶‌.