شیطان وجود ندارد/ چگونه یک فیلم بدون مجوز ساخته می‌شود

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری ایرنا، «اخیراً فیلم «شیطان وجود ندارد» ساخته محمد رسول اُف در بخش اصلی جشنواره فیلم برلین پذیرفته شده و رسم مألوف جشنواره‌ها بر این است که کارگردانان آثار، به هنگام نمایش فیلم‌هایشان در هر رویداد سینمایی حضور داشته باشند و عدم حضورشان به دلایل سیاسی و ممنوعیت‌های قضایی، تصویری نامطلوب از کشور متبوعشان ایجاد خواهد کرد.»

به دنبال ممنوع‌الخروجی رسول‌اف بود که خانه سینما، به رئیس قوه قضاییه نامه نوشت و با بیان این مطلب از حجت‌الاسلام رئیسی خواست امکان حضور محمد رسول اُف در جشنواره ۲۰۲۰ فیلم برلین فراهم شود؛ نامه‌ای که در آن نوشته شد: « … به لحاظ مصالح ملی و ارائه تصویری واقعی از فضای فرهنگی کشورمان، مقرر فرمایید نسبت به صدور مجوز حضور ایشان در جشنواره مذکور مساعدت مقتضی مبذول شود.»

جای خالی رسول اُف در جشنواره‌ها

اما با همه تلاش‌ها رسول‌اُف از حضور در جشنواره برلین و دریافت جایزه، بازماند چراکه تابستان پیش به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام، از سوی دادگاه انقلاب به یک سال حبس و دو سال ممنوعیت خروج از کشور و منع شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی محکوم شده بود.

محمد رسول اُف کارگردان سینما که تاکنون جوایز داخلی و خارجی بسیاری را دریافت کرده است، پیش از این نیز، در هفتادمین جشنواره کن، جایزه اصلی بخش نوعی نگاه را برای فیلم «لرد» از آن خود کرده بود.

اما خوب است بدانید آثاری که نام برده شد تنها فیلم‌های بدون مجوز ساخت نیستند که در کشور ساخته و راهی جشنواره‌های خارجی شده‌ و جوایزی را هم دریافت کرده‌اند.

جعفر پناهی، آثار بدون مجوز و صید جوایز

«تاکسی» اثر مستندگونه جعفر پناهی است که برای اولین بار در بخش رقابتی شصت و پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم برلین به نمایش درآمد و توانست خرس طلای این دوره از جشنواره را از آن خود کند. این فیلم بدون مجوز و با امکانات محدودی ساخته شد. کل فضای فیلم در یک تاکسی روایت می‌شد که خود جعفر پناهی راننده آن است. پناهی به دلیل ممنوع‌الخروج بودن نتوانست در این جشنواره حضور یابد و جایزه وی توسط خواهرزاده‌اش دریافت شد.

«سه رخ» نام اثر دیگری به نویسندگی و کارگردانی پناهی است که البته دست خالی هفتاد و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم کن را ترک نکرد و توانست نخل طلای بهترین فیلمنامه را به ارمغان آورد.

اثری بدون مجوز و زیرزمینی

«کسی از گربه‌های ایرانی خبر ندارد» ساخته بهمن قبادی فیلم دیگری است که بدون مجوز و زیرزمینی در کشور ساخته شد. این فیلم که در مراسم افتتاحیه بخش «نوعی نگاه» شصت و دومین جشنواره کن به نمایش درآمد، توانست جایزه ویژه این بخش را به خود اختصاص دهد و مورد استقبال منتقدان و تماشاگران جشنواره هم قرار گیرد.

«عصبانی نیستم» میانه راه مجوز گرفت!

سیدمحمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد دولت دهم در سال ۹۶ و در گفت‌وگویی با باشگاه خبرنگاران درباره فیلم عصبانی نیستم بیان کرد: «عصبانی نیستم بدون مجوز شروع به ساخت کرد و بعد از پیگیری‌های ما، آنها برای مجوز اقدام کردند. همچنین در آن دوران، طبیعی بود که چنین فیلمی اجازه اکران پیدا نکند؛» وی در ادامه عنوان کرد: «ابتدا کار را ساختند و بعد دوستان ما به آنها پیغام دادند، شما باید در نهایت مجوز بگیرید. طبق روال فیلمی که مجوز ندارد، نمی‌تواند اکران شود. مگر اینکه برخی بخواهند راه خودشان را طی کنند و ارتباطی خارج از کشور داشته باشند و برای آنها فیلم بسازند.» این فیلم به کارگردانی رضا درمیشیان پس از چهار سال توقیف، سرانجام اکران شد.

راه‌حلی برای فیلم‌های بدون مجوز

اما فارغ از آثار مطرح شده که از لحاظ سینمایی، هنری و کیفی چه ویژگی‌هایی دارند و اینکه کسی در کاربلدی و خلاقیت این کارگردانان هم شکی ندارد؛ همیشه کارگردانانی بوده‌اند که با ساخت فیلم‌هایی که معمولاً به آنها «جشنواره‌ای» می‌گویند، اسم و رسم خود را از جشنواره‌های خارجی کسب می‌کنند و بدون توجه به اخذ مجوز، آثار سینمایی خود را در کشور می‌سازند.

این نوع آثار با توجه به لزوم داشتن مجوز برای فیلمبرداری در برخی اماکن عمومی و شهری، چگونه ساخته می‌شوند؟ آیا تاکنون اعضای شورای پروانه ساخت یا معاونت نظارت و ارزشیابی برای این مسئله راه‌حل‌هایی در نظر گرفته‌اند؟

به حیطه ما ارتباطی ندارد

برای رسیدن به پاسخ این سؤال‌ها با اعضای شورای پروانه ساخت تماس گرفتیم که همه این افراد به‌نوعی پاسخ این سؤال‌ها را مربوط به حیطه خود ندانستند و آنها را از وظایف معاونت نظارت و ارزشیابی سینمایی دانستند.

تنها «حسین کرمی» یکی از این اعضای این شورا، درباره چگونگی ساخت آثار سینمایی بدون مجوز به خبرنگار ایرناپلاس گفت: پیشنهاد من این است که جزئیات و بحث قانونی را از ارشاد و اداره کل مربوطه بپرسید. واقعیت ماجرا این است که این عمل تخلف است. هرگونه تصویربرداری مرتبط با تولید فیلم سینمایی لازمه‌اش اخذ مجوز است. به عبارت دیگر، کارگردان و دیگر عوامل فیلم، برای تولید یک اثر از وزارت ارشاد مجوز می‌گیرند. برای مجوز تصویربرداری به ناجا رجوع می‌کنند و از آنجا مجوز می‌گیرند. در گذشته بسیاری، آثار سینمایی را بدون مجوز می‌ساختند که البته در حال حاضر هم این کار را انجام می‌دهند و عده‌ای هم از این رفتار خلاف حمایت می‌کنند.

این اظهارات کرمی منتقدانی هم در میان اهالی سینما دارد که معتقدند حتی اگر فیلمی قادر به رعایت استانداردهای قانونی در کشور نیست، نباید دست سازنده‌اش را بست و مانع حضورش در عرصه جهانی و جشنواره‌های خارجی شد؛ شاید نامه خانه سینما به رئیس دستگاه قضا را هم بتوان در همین رویکرد برشمرد.

نیاز به دیپلماسی رسانه‌ای و هنری

وی در پاسخ به این پرسش که «آیا تاکنون راهی برای حل این مشکلات یا رایزنی‌هایی با جشنواره‌های خارجی برای حل چنین مشکلاتی داشته‌اند؟»، بیان کرد: این را باید از ارشاد پرسید که وقتی می‌بیند یک فیلمی غیرقانونی تولید شده و مجوزهای قانونی را دریافت نکرده و علی‌رغم حکم قضایی به خارج از کشور رفته است، چرا به آن جشنواره اعلام نمی‌کنند که این فیلم غیرقانونی است؟ البته این کار را باید یک مقام قانونی انجام دهد که مکاتبه و اعلام شکایت کند. در واقع نوعی دیپلماسی رسانه‌ای و هنری لازم است که باید مسئولان سینمایی آن را  انجام دهند.

گزارش از هنگامه ملکی