شلیک توپ برای اطلاع‌رسانی اوقات شرعی/شب زنده‌داری از افطار تا سحر

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر، اردبیل و آئین هایش در ماه رمضان مملو از ترسیم این لحظات است، مملو از اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی… غروبی که تنها یک ماه در سال جان می گیرند و دلتنگت نمی کنند.

اردبیل مملو از آئین های مذهبی با استعاره ها و نشانه های غنی است، و رمضان نیز از این آئین ها بی نصیب نمانده است. از پیشواز گرفته تا آغاز و در ادامه مناسبت های مقرر شده و انتهای میهمانی و عید بزرگ فطر، همه پر از آئین ها و آداب و رسوم سنتی و کهنی است که با رمضان اردبیل گره خورده است.

این آئین ها تمام ابعاد و لحظات رمضان را در برمی گیرند، غبارروبی مساجد و منازل، خرید اقلام خورد و خوراک، پیشواز رفتن با روزه داری، مراسمات قرآنی، طبخ غذاهای خاص، افطار و سحر و… همه دارای آئین های خاصی است که برخی از آنها مختص رمضان اردبیل و شهروندان آن است.

بیوک جامعی محقق، پژوهشگر و نویسنده آئین های معنوی و تاریخی این منطقه در کتاب «سورها و سوگ‌ها» مروری به میراث سنتی مردم اردبیل از غنای آئین های ماه رمضان در اردبیل سخن گفته است.

آداب رمضان در اردبیل با غبارروبی مساجد به عنوان بزرگترین کانون نشر معارف و احکام الهی در دین اسلام آغاز می شد، چراکه رمضان با تمام شکوه و جلوه معنوی خود در مساجد بیشتر تجلی می یابد.

مردم اردبیل از دو هفته قبل از حلول ماه رمضان با حضور هیئت امنای مساجد و جوانان محلات و خانم های خانه دار در محلات شهر به غبارروبی مساجد خود می پردازند؛ تنظیف و غبارگیری چراغ ها و جزوات قرآن، آماده کردن چایخانه برای مراسم بعد از افطار و شستن و آماده کردن مفروشات مساجد از اهم برنامه های غبارروبی است.

استقبال از رمضان با پیشواز رفتن و روزه داری از دیگر آئین های رایج در اردبیل است، مردم اردبیل بر مبنای یک سنت قدیمی آخرین روز از ماه شعبان را با گرفتن روزه به استقبال ماه خدا می روند و فریضیه روزه داری را شروع می کنند. در بعضی موارد مراسم استقبال از رمضان از بیست و هفتم شعبان به مدت سه روز در اردبیل به اجرا گذاشته می شود.

همچنین قبل از فرا رسیدن ماه رمضان مردم اردبیل و شهرهای استان از یک هفته مانده به حلول ماه رمضان بعضی از اقلام غذایی ضروری از جمله برنج، حبوبات، تهیه آرد برنج برای پخت فرنی، گوشت، ماهی و مرغ و… را فراهم می کنند.

یکی از مباحثی که با ورود به ماه رمضان مطرح می شد بحث اطلاع رسانی از ساعات شرعی بود، در گذشته های نه چندان دور که مردم هیچ گونه وسایل اطلاع رسانی امروزی مثل رادیو و تلویزیون در اختیار نداشتند، حلول ماه رمضان و نیز اطلاع رسانی اوقات شرعی به همت انسان های پاک باخته و مومن و منادیان و مناجاتیان محلات صورت می گرفت.

اما ۷۰ سال پیش اطلاع رسانی حلول ماه رمضان به مردم اردبیل به همت و مساعدت پادگان ارتش که در مرکز شهر و واحد دژبانی آن در جنب باغ ملی قدیم اردبیل مستقر بود، انجام می گرفت.

بطوریکه شب اول رمضان پادگان اردبیل یک عراده توپ در حیاط دژبانی مستقر کرده و موقع اولین سحری سه گلوله توپ را پی در پی شلیک می کرد که صدای مهیب توپ در سکوت مطلق سحرگاهی در پهنه آسمان شهر می پیچید و شروع رمضان را نوید می داد و با این شلیک رمضان در اردبیل شروع می شد و مردم از خوردن و نوشیدن دست می کشیدند و سپس بانگ اذان موذن ها از پشت بام ها به گوش مردم می رسید.

در روزهای بعدی این توپ فقط یک نویت در وقت افطار و یک نوبت در پایان وقت سحری شلیک می کرد. علاوه بر این مردان نیک اندیش و پاک نهادی در محلات شهر بودند که ساعتی به اذان صبح مانده به پشت بام ها رفته و مناجات سحری را با صدای بلند و رسا سر می دادند.

متاسفانه امروزه باغ ملی قدیمی شهر به حیاط ورودی استانداری تبدیل شده و واحد دژبانی به پارکینگ استانداری اختصاص یافته است. باید به این نکته تاکید کرد که با اجرای یک سیاست نسنجیده و تغییر باغ ملی خاطره شهروندان اردبیل به فراموشی سپرده شد.

علاوه بر صدای توپ پادگان ارتش، مردم نیز همدیگر را از ساعات شرعی مطلع می کردند، همسایه ها از دیوار کوتاه حیاط ها به خانه همدیگر سرک می کشیدند تا مبادا همسایه ای در خواب مانده باشد و چراغ نفتی اش در وقت سحری سوسو نزند و اگر چراغی روشن نبود به در خانه خواب ماندگان می رفتند و همسایه های خود را از خواب بیدار می کردند.

غذاهای مرسوم اردبیل در رمضان

سفره های مردم اردبیل در ایام رمضان رنگ و بوی خاصی داشته و پر می شود از اطعامی که برخی از آنها تنها در این ماه سفره ها را رنگین می کنند. رژیم غذایی مردم اردبیل نیز در ایام ماه رمضان تفاوت هایی با روزهای عادی دارد.

روزه مردم اردبیل در وقت شرعی بر سر سفره افطاری با خوردن آب جوش یا خرما و یا نمک شکسته می شود، سپس نوبت چای شیرین است با فطیر یا نان سنگک به همراه پنیر یا سرشیر و یا عسل. اغلب در سفره افطاری ان منطقه کتلت و یا کوکو با سبزی و ترشی به چشم می خورد و یا در پاره ای موارد کباب کوبیده و یا کباب ماهی تابه ای جانشین آنها می شود.

از آش های مرسوم سفره های افطاری آش دوغ و آش رشته و در پاره ای موارد «آش گیلدیک» است، اگر سفره افطاری پیش مهمان پهن شود در کنار غذاهای مذکور چلوکباب یا چلومرغ و گاها ته چین مرغ نیز سرو خواهد شد.

شیرینی های مرسوم ماه مبارک در اردبیل شامل گز، بامیه و یا زولبیا است که در اکثریت قنادی ها فروخته می شود.

البته در سال های اخیر فرهنگ مهمانی های مردم اردبیل تغییر یافته است، قبل از این اگر دستگیری از مستندان و خانواده های بی بضاعت و رسیدگی به محرومان و بخشش به امور خیریه بیشتر مورد توجه بود امروزه میهمانی گرفتن در تالارهای مجلل و پهن کردن سفره های پر زرق و برق و هزینه های آنچنانی رواج یافته است.

ولی مهمانی دادن در ایام رمضان نیز در بین خانواده ها دارای رسم و رسوماتی است، علاوه بر دعوت از فامیل که براساس ترتیب سن و ریش سفیدی صورت می گرفت، یکی از آدابی که در ماه رمضان اتفاق می افتد ترتیب مهمانی های افطاری بسیار تشریفاتی تحت عنوان «افطار آچدی» برای خانواده های عروس و داماد است.

خانواده هایی که قبل از ماه رمضان با همدیگر وصلت کرده اند به افتخار عروس و داماد افطاری های پاگشایی برپا می کنند، البته این قبیل مهمانی ها در دهه های اخیر به دلیل مسایل مختلف از جمله چشم هم چشمی و رقابت در تالارهای بزرگ شهر و با تشریفات بسیار سنگین و زاید برگزار می شود.

اما یکی از آئین های خاصی که در اردبیل و در ماه رمضان رعایت می شود، آداب برگزاری مجلس ترحیم است، در اردبیل طی ایام ماه رمضان مجالس ترحیم دو ساعت بعد از افطار در مساجد برگزار می شود به عبارت دیگر در ایام ماه هیچگونه مجالس ترحیمی در ساعات روز در مساجد شهر برگزار نمی شود.

از دیگر رسوم بسیار کهن در اردبیل که همچنان رواج داشته و شاید بیش از گذشته در این ایام به چشم می خورد، حضور مردم در سطح شهر بعد از افطار است، این حضور در بسیاری از موارد بویژه در زمان تابستان و اواخر بهار که زمان افطار و سحر تفریبا نزدیک است، تا سحر ادامه می باید.

در ساعات بعد از افطاری اکثر مردان و بویژه جوانان به مساجد، حسینیه ها و خیابان ها و اماکن عمومی سرازیر می شوند، در این میان مغازه ها سطح شهر نیز از یک ساعت بعد از افطار باز می شوند و تا پاسی از نیمه شب خرید و فروش انجام می شود.

در واقع اقتصاد شهری در اردبیل در ماه رمضان بعد از افطار جان می گیرد و مردم کار خرید خود را به ساعات بعد از افطار موکول می کنند و این یک جریان نادر در بین شهرهای ایران است.

از آداب مرسوم ماه رمضان در اردبیل که در شب سوم این ماه برگزار می شود حضور فامیل و همسایگان در منزل خانواده هایی است که در فاصله یک سال عزیزی را از دست داده اند، افراد نزدیک و همسایه بعد از افطار برای ابراز همدردی منزل خانواده های سوگوار می روند و این مراسم تا پاسی از شب ادامه می یابد. البته این رسوم بیشتر ویژه بانوان است.

بزرگداشت میلاد اکبر حضرت امام حسن المجتبی علی (ع) السلام در ۱۵ ماه رمضان از دیگر آداب مردم اردبیل است، جشن های این مناسبت اغلب در مساجد شهر به وسیله هیئت های حسینی برگزار می شود و خیل عظیمی از عاشقان امامت و ولایت در این محافل حضور پیدا می کنند.

اردبیل به عنوان خاستگاه تشیع آئین های ویژه ای نیز در بزرگداشت لیالی قدر داشته و غرق در ماتم و اندوه می شود. مجالس احیاء شب های مبارک قدر علاوه بر تمام مساجد، در اکثریت خانه ها برگزار شده و این مجالس با حضور مداحان اهل بیت شروع و در ادامه با حضور یکی از وعاظ و خطبای شهر مراسم ویژه احیا که مردم قرآن ها را بر سر گذاشته و با تضرع و اخلاص در محضر حق استغاثه می کنند، خاتمه می یابد.

آخرین مراسم باشکوهی که در ارتباط با ماه رمضان و همزمان با سایر شهرها در اردبیل برگزار می شود حضور پر شور مردم در مراسم نماز فطر است، مردم قبل از ورود به نماز فطر نسبت به پرداخت ذکات فطریه اقدام می کنند.