سرنوشت متفاوت برادران رؤسای جمهور ایران؛ از «محمود و داود» تا «حسن و حسین»

این روز‌ها حواشی پیرامون «حسین فریدون»، برادر رئیس جمهور با انتشار خبر بازداشتش در روز گذشته توسط سخنگوی قوه قضاییه به اوج رسیده است؛ برادری که همواره حرف و حدیث‌هایی درباره اش مطرح بوده و این مسأله حتی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری، می‌توانست آثار منفی بر آرا «حسن روحانی» داشته باشد.

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از تابناک، هرچند «حسین فریدون» در روزها و سال های اولیه ریاست جمهوری «حسن روحانی» نقش جدی داشت و همیشه رئیس جمهور را در برنامه های مختلف همراهی می کرد، پس از مطرح شدن موضوع حقوق های نجومی و اعلام رئیس سازمان بازرسی کل کشور، مبنی بر دخالت او در برخی انتصاب های بانکی ـ به رغم هشدار این سازمان ـ نقش و حضور او در همراهی با رئیس دولت یازدهم کم و کمتر شد تا جایی که به تازگی عدم حضور او در کنار روحانی، به علامت سؤالی بدل شده بود که برخی رسانه ها بعضا پیگیر آن بودند.

«حسین فریدون» از ابتدای تشکیل دولت تدبیر و امید حاشیه هایی را برای برادرش ایجاد کرد؛ از حضورش در هیأت دولت بدون داشتن سمت رسمی، که منجر به صدور حکم «دستیاری ویژه رئیس جمهور در امور اجرایی» برای او شد تا حضورش در دیدار با وزیر امور خارجه آمریکا و همچنین حضور فعالش در جریان مذاکرات هسته ای. او حتی در مجلسی که تا دوره قبلی اش هیچ غیر روحانی در آن حضور نداشت یعنی مجلس خبرگان، رئیس جمهور را همراهی کرد؛ اما بسامد تکرار نام او در رسانه‌ها، نشان از نفوذ و تأثیرش در دفتر ریاست جمهوری دارد.

به بهانه اعلام خبر روانه شدن «حسین فریدون» به زندان از سوی دستگاه قضایی گزارشی تهیه شد که در آن به نقش و جایگاه برادران رؤسای جمهور ایران در ادوار مختلف اشاره شده است. برادران رؤسای جمهور از کی و چه زمانی در سطح بالای قدرت و عرصه سیاسی مطرح شدند و چه جایگاهی در کنار رئیس جمهور داشتند و به چه سرنوشتی دچار شدند؟

«محمد هاشمی»؛ برادر آیت‌الله مرحوم

شاید نخستین رئیس جمهوری که برادرش همزمان با او یک پست مهم حکومتی داشت، اکبر هاشمی رفسنجانی بود. پس از درگذشت امام خمینی وقتی هاشمی ریاست جمهوری را به عهده گرفت، برادرش محمد رئیس سازمان صدا و سیما بود و در طول دولت اولش تا سال ۷۳ در همین پست ماند و در دولت بعدی وقتی لاریجانی جانشین او در صدا و سیما شده بود، هاشمی برادرش را به کابینه اش آورد و سمت معاون اجرایی رئیس جمهور را به او داد.

محمد هاشمی در پایان دولت برادرش از معاون اول وقت حسن حبیبی حکم نمایند ویژه رئیس جمهور در امور مربوط به بازسازی مناطق جنگ زده را گرفته بود.

او سپس در مجمع تشخیص مصلحت نظام همراه برادرش ماند و حتی رئیس دفتر اکبر هاشمی رفسنجانی شد. محمد هاشمی به همراه برخی دیگر از نزدیکان هاشمی حزب کارگزاران را تأسیس کردند و در پازل سیاسی کشور در جایگاه راست مدرن تکیه زدند؛ هرچند محمد هاشمی حواشی چندانی برای برادرش درست نکرد، عدم حضور او در حزب کارگزاران فعلی را نشانه‌ای از انتقادات محمدهاشمی از کارگزاران می‌دانند.

مواضع و عملکرد محمد هاشمی تقریبا همواره منطبق بر مشی و دیدگاه‌های برادرش بوده است و حتی پس از درگذشت آیت الله هاشمی در انتخابات ۹۶ با هدف تبیین دیدگاه‌های برادرش و ادامه راه او در انتخابات ریاست جمهوری کاندیدا شد. در آن مقطع، برخی مطرح کردند، ثبت نام او سفارش آیت الله هاشمی بوده است. هم اکنون هم بیشتر هویت سیاسی محمد هاشمی مدیون برادرش هاشمی رفسنجانی است و تقریبا در بیشتر گفت وگوهایی که با او می‌شود، سؤالاتی از او درباره برادرش پرسیده می‌شود. محمد هاشمی یکی از افراد خانواده هاشمی است، مباحث مطرح توسط او از هاشمی رفسنجانی موثق محسوب می‌شود.

«سیدعلی و سید محمدرضا»؛ برادران رئیس جمهور اصلاحات

پس از هاشمی و انتخابات دوم خرداد، سید محمد خاتمی رئیس جمهور و نام دو برادر خاتمی در عرصه سیاسی کشور به واسطه ریاست جمهوری او مطرح شد. هرچند سید علی خاتمی در دولت اول خاتمی حضور نداشت، در دوره دوم خاتمی برادرش سیدعلی را رئیس دفتر ریاست جمهوری کرد. پستی که بیشتر رؤسای جمهور ترجیح می‌دهند، معتمد‌ترین و امین‌ترین افراد نسبت به خود را انتخاب کنند. سید علی خاتمی که فوق لیسانس مهندسی صنایع از بروکلین داشت چهره‌ای کم حاشیه بود و بیشتر از آنکه به عنوان چهره‌ای سیاسی و رسانه‌ای مطرح باشد، صرفا یک رئیس دفتر رئیس جمهور بود. او حتی پس از اتمام دوران ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی ریاست دفتر او در بنیاد باران را نیز بر عهده داشت.

اما برادر کوچکتر خاتمی، سیدمحمدرضا کسی بود که هرچند مستقیم توسط برادرش وارد قدرت نشد، پس از دوم خرداد به همراه چند تن از دوم خردادی‌های آن زمان، حزب مشارکت را تأسیس کرد و خود دبیرکل جبهه مشارکت شد. سیدمحمدرضا در انتخابات مجلس ششم رکورد بالاترین رأی نماینده مجلس را در حوزه انتخابیه تهران شکست و در مجلس ششم بر کرسی نایب رئیسی مجلس نشست. با توجه به ناشناخته بودن نام محمدرضا خاتمی تا قبل از دوم خرداد، بدیهی بود که آرای بالای او در انتخابات مجلس مرهون محبوبیت برادرش در آن دوره بود.

هرچند محمدرضا خاتمی پزشک است، به دلیل مواضع سیاسی اش بیشتر شناخته می‌شد. این برادر سید محمد خاتمی بر خلاف برادر دیگر سیدعلی حواشی زیادی را به وجود آورد. او به همراه سایر هم حزبی هایش از افراد تندرو اصلاحات بودند و طرح هایی مثل عبور از خاتمی توسط حزب مطبوع او مطرح شد. به نظر می‌رسد، خود خاتمی با خیلی از مواضع و فعالیت‌های تند برادرش در آن مقطع موافق نبوده است. هرچند محمدرضا در جایگاه دبیر کل یک حزب جا افتاد، پس از انتقال قدرت به احمدی نژاد و پایان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی تقریبا به حاشیه رفت. تا مدت ها پس از انتخابات ۸۸ هیچ خبری از او شنیده نمی‌شد و بعد از روی کار آمدن روحانی در سال ۹۲ بود که گهگاه گفت وگویی از او در روزنامه‌ها دیده می‌شود.

«داود»؛ برادر محمود

سنت همراهی برادران رئیس جمهور در اندرونی دفاتر رئیس جمهور در دوره احمدی نژاد نیز ادامه پیدا کرد و محمود احمدی نژاد برادرش داود را که قبلا از نیروهای سپاه پاسداران بود رئیس بازرسی ویژه نهاد ریاست جمهوری کرد. داود احمدی نژاد سابق بر آن، مسئولیت مخابرات و ارتباطات ناجا را بر عهده داشته است. وی در زمان وزارتخانه سپاه، یکی از مدیران این وزارتخانه بوده است که پس از انحلال این وزارتخانه در ستاد فرماندهی کل قوا، مسئولیت‌هایی در بنیاد تعاون ناجا و وزارت دفاع داشت. همراهی داود احمدی نژاد با برادرش بیش از سه سال طول نکشید و او در مرداد ۱۳۸۷ از مقام خود کناره‌گیری کرد. در آن مقطع دلیل کناره گیری را انتقادات داود به برادرش در برخی موارد از جمله حلقه مشایی دانستند.

البته خود داود بعد‌ها در گفت وگوهایی انتقادات تندی را علیه برادرش مطرح کرد: او در گفت وگویی درباره نفوذ مشایی در دولت احمدی نژاد می‌گوید: «مشایی هر کس را می‌خواست عوض می‌کرد و احمدی‌نژاد او را خط قرمز خود می‌خواند و افراد هم از ترس اینکه جایگاه خود را از دست ندهند و اخراج نشوند دستورهای او را انجام می‌دادند.»

ما نمی‌دانستیم مشایی تا چه حد در احمدی‌نژاد نفوذ داشت، ولی از ابتدا در او نفوذ کرده بود. باید بگویم انسان اگر در وادی غرور حرکت کرد هر کسی می‌تواند وارد وجودش شود و او را از راه خارج کند. وقتی انسان به وادی کبر افتاد دیگر درست بشو نیست. امام (س) نگفت خط قرمز من دولت است بلکه ایشان گفتند خط قرمز من قانون است. خط قرمز احمدی‌نژاد عوض شد و گفت: دولت من، خط قرمز من است و همین می‌شود که شانزده میلیارد تومان پول را می‌برند و می‌گویند اشتباه شده است و برمی‌گردانیم، این یعنی چی؟

داود پس از جدایی از دولت احمدی نژاد از سوی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به عنوان دبیر جدید کمیته دائمی پدافند غیرعامل منصوب شد. او در انتخابات ۹۲ علیرغم اینکه برادرش دست مشایی را در ستاد انتخابات کشور به عنوان کاندیدای احمدی نژادی‌ها بالا برد در آخرین روز ثبت نام انتخابات ۹۲ با اعلام حضور مستقل در انتخابات و با شعار احتمالی «خدمت» شرکت کرد و در ۲۹ اردیبهشت به نفع سعید جلیلی از شرکت در انتخابات انصراف داد و سپس در آستانه انتخابات حامی ولایتی شد.

پس از دولت احمدی نژاد و انتقادات گاه و بیگاه او از حلقه انحرافی اطراف برادرش خبری از داوود نبود تا اینکه در سال گذشته شایعه‌ای مبنی بر شهادت او بعد از آزادسازی شهر فلوجه عراق توسط داعش منتشر و سپس تکذیب شد.

اما در اواخر سال گذشته خبر سکته داود احمدی نژاد، نام او را پس از مدت‌ها مطرح کرد. این برادر رئیس جمهور هم پس از دور شدن از قدرت کاملا به حاشیه رفت و حتی دیگر خبری از انتقادات او علیه برادر مطرح نمی‌شود.

«حسین فریدون»، برادر روحانی

اما شاید تا به امروز «حسین فریدون» برادر رئیس جمهور روحانی پرحاشیه‌ترین و پرخبرساز‌ترین برادر رؤسای جمهور ایران باشد. اگرچه او مسئول دفتر رئیس جمهور نیست و تنها سمت او در دولت روحانی دستیار ارشد رئیس جمهور است.

حسین فریدون متولد ۱۳۴۲ در سرخه سمنان است. او در رژیم گذشته فعالیت‌های انقلابی داشته و در آستانه انقلاب اسلامی در زمان بازگشت امام خمینی (ره) به کشور جزو تیم حفاظتی و امنیتی امام خمینی بوده است. حسین فریدون است که در اوایل پیروزی انقلاب فرماندار نیشابور و بعد مدتی فرماندار کرج بود، سپس سفیر جمهوری اسلامی ایران در مالزی شد و چند سال هم از سفرای ج. ا. ا. در سازمان ملل متحد در نیویورک بود و سپس به عنوان مشاور وزیر امور خارجه فعالیت کرد. حسن روحانی پس از پیروزی در انتخابات ۹۲ برادرش حسین را دستیار ارشد رئیس جمهور کرد. اما همواره نفوذ حسین در دولت روحانی بیشتر از یک دستیار ارشد تخمین زده شده است.

او آماج کلکسیونی از انتقادات و اتهامات بوده است. منتقدان دولت او را متهم می‌کنند که با اعمال نفوذ در دولت هر کاری که بخواهد می‌کند.
یکی از حواشی او که توسط منتقدان مطرح شده بود، دیدار او با مصطفی تاج زاده پس از آزادی از زندان بود؛ دیداری که توسط رسانه‌های اصولگرای به تندی نقد شد. تصاویری نیز از این دیدار منتشر شد که بازتاب وسیعی داشت. یا در موردی دیگر حسین فریدون پس از جراحی زانوی مهدی کروبی در سال ۹۴ به عیادت او رفت. حسین فریدون بار‌ها برای دیدار با علما و مراجع تقلید به قم سفر کرده است.

در زمان مذاکرات هسته هم بار دیگر نام فریدون در رسانه‌ها با روایت‌های عجیبی مطرح می‌شد. رسانه‌ها گزارش دادند که او در لحظات حساس مذاکرات اتمی موضوعات مطرح در مذاکرات را با حسن روحانی به زبان مداری خودشان یعنی زبان سرخه‌ای در میان می‌گذاشت؛ اما چند ماه قبل از انتخابات ۹۶ حواشی مطرح شده برادر رئیس جمهور بیشتر شامل اتهاماتی شد که درباره او مطرح می‌شد.

اتهاماتی که در یک سال گذشته به حسین فریدون وارد شده است به این شرح است: تأسیس صرافی هنگام حضور در دولت، نقش آفرینی در پرونده حقوق‌های نجومی، دست داشتن در انتصاب مدیرعامل بانک رفاه کارگران، نقش آفرینی در پرونده فساد مالی مدیرعامل پیشین بانک ملت، معرفی غیرقانونی او برای تحصیل در مقطع دکترا در دانشگاه شهید بهشتی و اخیرا نقش داشتن در زیان سه هزار میلیارد تومانی بورس تهران.

هرچند تاکنون هیچ یک از این اتهامات ثابت نشده است، خبر بازداشت او که توسط اژه‌ای سخنگوی دستگاه قضا مطرح شد، دردسرسازی او برای روحانی را وارد فاز تازه‌ای کرد. مشخص نیست حاشیه سازی فریدون برای روحانی با چه هزینه‌ای تمام خواهد شد. باید منتظر ماند و دید روحانی در دولت دوازدهم هم به برادرش اجازه حضور و تأثیرگذاری در دولت را خواهد داد یا نه.

برادرانی که هویت سیاسی مستقل نیافته‌اند!

به هر حال با مروری بر سرنوشت برادران رؤسای جمهور متوجه می‌شویم بیشتر آن‌ها هویت سیاسی مستقلی نداشته و در سایه برادر خود قدرت گرفته اند و با رفتن آن‌ها از قدرت به حاشیه رفته اند. در این میان، برادرانی بودند که همراه و همگام با رئیس جمهور حرکت کرده اند و گاه مواردی بوده که خواسته اند از رئیس جمهور سبقت بگیرند. بعضی از آن‌ها تبدیل به منتقد برادر خود شده اند و برخی در آستانه تبدیل شدن به پاشنه آشیل رئیس جمهور بوده و هستند.

آنچه در ذهن تاریخی سیاست باقی مانده است، اینکه برادران رؤسای جمهور عمدتا دستاوردهای دوره حضور در قدرت خود را حفظ نمی‌کنند و در ساختن شخصیت مستقل سیاسی برای خود و برای حضور مستمر در قدرت چندان کامیاب نیستند. این مسأله را در بررسی جایگاه برادران رؤسای جمهور ادوار مختلف کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی می توان دریافت.