رویکرد مناسب برای بهبود رابطه ایران با ارمنستان چیست؟

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از ایسنا، دکتر احسان موحدیان، کارشناس ارشد مسائل قفقاز در یادداشتی در وطن امروز نوشت: پس از وقوع جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ، ایران مقطع حساسی را در روابط خود با ارمنستان پشت سر می‌گذارد. روند نارضایتی عمومی از تحولات داخلی در این کشور تشدید شده که البته فعلا نمود بیرونی ندارد ولی چون علت وقوع این ناآرامی‌ها (نارضایتی مردم از روند صلح ناعادلانه میان ارمنستان و آذربایجان و اعتقاد عمومی به عدم حرکت این کشور در مسیری درست برای ایستادگی در برابر باکو) پابرجاست و برطرف نشده، احتمال بی‌ثباتی سیاسی در این کشور در آینده وجود دارد. بر اساس تازه‌ترین نظرسنجی‌ها در ارمنستان که توسط گالوپ انجام شده، نه حزب حاکم تشکیل‌دهنده دولت آقای پاشینیان نخست‌وزیر و نه احزاب سیاسی مخالف با دیدگاه‌های مختلف، محبوبیت زیادی ندارند. اکثر مردم هم از روند مرزبندی با آذربایجان راضی نیستند و آن را ناعادلانه می‌دانند و چندان به آینده امیدوار نیستند.

در عین حال امیدواری به تاثیرگذاری نهادهایی همچون سازمان امنیت جمعی به رهبری روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که ایران به تازگی با آن پیمان تجارت آزاد منعقد کرده، در جامعه ارمنستان رو به کاهش است. در شرایط کاهش امید عمومی به دولت ارمنستان و احزاب سیاسی مخالف آن، علاقه به پیوستن به اتحادیه اروپایی در این کشور افزایش یافته که با توجه به نگاه منفی محور شرق به این تحول و همزمانی این تغییر با تشدید تلاش‌های ناتو و آمریکا برای نفوذ در ساختارهای نظامی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ارمنستان، ممکن است شاهد واکنش منفی روسیه باشیم که شرایطی مشابه با گرجستان و چه‌بسا اوکراین را برای ارمنستان ایجاد خواهد کرد.

همچنین در ارمنستان شاهد تلاش‌هایی برای تضعیف نهاد کلیسا به عنوان یکی از نهادهای اصلی ضامن تداوم حیات ارمنستان با هدایت پشت پرده آمریکا هستیم. رشد قارچ‌گونه فرقه‌های مذهبی انحرافی و ضد کلیسای ارمنی توسط غرب در جریان است. هدف از این اقدامات تضعیف هنجارها، تعلقات مذهبی مردم، تضعیف نقش کلیسا در تعیین سبک زندگی مردم ارمنستان و مقابله با نهاد کلیسا به عنوان یک نهاد کلیدی در تعیین و پیشبرد آرمان‌های جامعه ارمنی است. از این طریق و نیز با دستکاری کتب مذهبی و چه‌بسا با ایجاد تغییر در قانون اساسی ارمنستان تلاش می‌شود تعلقات و آرمان‌هایی که ارامنه درباره قره‌باغ کوهستانی (آرتساخ)، نسل‌کشی ارامنه، اهمیت حفاظت از زبان ارمنی، نمادهای ارمنی، تعلقات دینی و نهاد خانواده دارند تضعیف شود و این همان روندی است که انگلیس و صهیونیست‌ها در قبال جمهوری آذربایجان با تضعیف باورهای شیعی و ترویج وهابیت، سکولاریسم، همجنس‌گرایی، آموزه‌های صهیونیستی و… به شیوه‌ای دیگر پیگیری می‌کنند. اما درباره ارمنستان، غرب و به طور مشخص آمریکا با فرقه‌سازی تلاش می‌کنند نقش مرجعیت و رهبری کلیسای ارمنی را در جامعه تضعیف کنند. بدیهی است تضعیف کلیسای ارمنی که اختلافات عمیق تاریخی، هویتی و مذهبی با صهیونیسم دارد، باعث خواهد شد زمینه برای نفوذ اسرائیل در ارمنستان نیز فراهم شود.

بنابراین نباید اجازه داد با چنین دستکاری‌هایی حساسیت‌های اساسی در جامعه ارمنستان دستخوش تغییر و زمینه برای ایجاد کریدور زنگزور به بهانه کاهش فشارهای اقتصادی و امنیتی فراهم شود، زیرا ایجاد این کریدور زمینه‌ساز تغییرات جمعیتی و هویتی در جنوب ارمنستان می‌شود که بر امنیت و اقتصاد ایران نیز تاثیرگذار است. با توجه به تشدید فشارهای غرب برای ایجاد این کریدور و همراهی ضمنی روسیه با این مساله با امید کنترل کریدور جعلی مذکور، نقش ایران برای حمایت از ارمنستان و کمک به حفظ صلح و ثبات در این کشور مهم قفقاز جنوبی اهمیت بیشتری می‌یابد.

در عین حال  شاهد افزایش تمایل دولت ارمنستان به همکاری با غرب (بویژه آمریکا و فرانسه) و روسیه‌زدایی از این کشور هستیم که تداوم این روند ممکن است باعث تنش و بی‌ثباتی در ارمنستان و سوءاستفاده جمهوری باکو و ترکیه شود.

در این شرایط ایران باید چه سیاستی را در قبال ارمنستان در پیش بگیرد که ثبات و امنیت این کشور حفظ شده و بر چالش‌هایی مانند تلاش برای ایجاد کریدور جعلی زنگزور غلبه شود؟

۱- سیاست ایران در ارمنستان نباید تقلیل‌گرایانه باشد. جمهوری اسلامی باید تلاش کند کل جامعه ارمنستان و احزاب و جناح‌های سیاسی مختلف را در آغوش بگیرد و با آنها تعامل کند. بنابراین ایران باید کل جامعه ارمنستان اعم از حکومت، مردم، جناح‌های سیاسی و نهاد کلیسا را مورد توجه قرار دهد.

۲- هم ارمنستان برای حفظ امنیت و تمامیت ارضی خود و ارتباط اقتصادی و نظامی و امنیتی ایمن و همیشگی با جهان خارج به ایران نیاز دارد و هم ایران برای حضور و نقش‌آفرینی در قفقاز و آسیای میانه فعلا تنها ارمنستان را در اختیار دارد و این کار از طریق باکو با توجه به شدت نفوذ اسرائیل، انگلیس و ترکیه و تبلیغات گسترده ضدایرانی در رسانه‌ها و مدارس و دانشگاه‌ها و سایر دستگاه‌ها و هویت‌سازی و تاریخ‌سازی و تمدن‌سازی جعلی ضدایرانی فعلا ممکن نیست.

با توجه به این نیاز دوجانبه، ۲ طرف باید پیوندهای سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی خودشان با یکدیگر را تقویت کنند. بویژه ایران باید سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی (تهاتر برق و گاز) و راهسازی با هدف تقویت کریدور شمال – جنوب، روابط دوجانبه در بخش‌های مختلف پزشکی، امور فرهنگی و آموزش زبان فارسی را بیش از پیش تقویت کند.

۳- ایران باید به دولت ارمنستان کمک کند این مساله را درک کند که حضور آمریکا در ارمنستان برای کمک به حفظ امنیت و تمامیت ارضی این کشور نیست و این حضور سرریز درگیری بزرگ آمریکا و روسیه است که دامنه آن به منطقه قفقاز هم کشیده شده است. در واقع آمریکا اهمیتی به حفظ تمامیت ارضی ارمنستان نمی‌دهد و تنها به دنبال روسیه‌زدایی از ارمنستان برای افزایش نفوذ خود در قفقاز و آسیای مرکزی است و اگر دولت ارمنستان بیش از حد به آمریکا تکیه کند و تعادل را در روابط خارجی خود رعایت نکند، ممکن است بلایی که در درگیری آمریکا و روسیه بر سر اوکراین و گرجستان آمد بر سر ارمنستان هم بیاید. باید به دولت ارمنستان تفهیم کرد غرب حتی اگر بخواهد هم نمی‌تواند به حفظ مرزهای ارمنستان کمک کند، چون کشورهای غربی نه با ارمنستان مرزی دارند و نه دسترسی و حضور فیزیکی، نظامی، اطلاعاتی و اقتصادی آنها در ارمنستان با توجه به سابقه روسیه در این کشور جدی و قدرتمندانه است. همچنین باید این تصور اشتباه در مقامات ارمنستان که ترکیه می‌تواند یک شریک بالقوه و قابل اعتماد اقتصادی و سیاسی برای این کشور باشد، اصلاح شود.

۴- تضعیف نفوذ روسیه در ارمنستان و کاهش محبوبیت این کشور در بین افکار عمومی ارمنستان، به‌رغم اینکه به افزایش نفوذ غرب کمک می‌کند و لذا رویدادی مثبت تلقی نمی‌شود ولی به هر حال برای ایران فرصتی برای افزایش نقش‌آفرینی و بازیگری در قفقاز نیز ایجاد می‌کند تا غفلت تاریخی خود در این منطقه حساس را جبران کند. در این شرایط ایران باید انرژی اعم از سوخت و گاز مد نظر ارمنستان را تامین کند، زیرا غرب که مرز و تجارت زیادی با ارمنستان ندارد، قادر به چنین کاری نیست و وابستگی ارمنستان به باکو برای تامین این نیاز نیز امنیت، تمامیت ارضی و یکپارچگی ارمنستان را به خطر می‌اندازد. در عین حال ایران نباید از افزایش نفوذ غرب در ارمنستان استقبال کند، صحیح نیست دقیقا از چشم روسیه به تحولات ارمنستان بنگرد و به گونه‌ای رفتار کند که در ارمنستان تصور شود ایران به طور کامل در قفقاز با هماهنگی و بر مبنای نظرات روسیه عمل می‌کند، زیرا روسیه به علت عدم کمک جدی به ارمنستان در جنگ ۲۰۲۰ و درگیری‌های بعد از آن و نیز برای حفظ قره‌باغ در پیش چشم افکار عمومی ارمنستان محبوب نیست. بنابراین ایران باید در نگاه خود به ارمنستان رفتاری مستقل و متعادل داشته باشد و منافع خود را در این کشور با نگاهی پدرانه و همدلانه و با توجیه افکار عمومی پیگیری کند، بویژه که روسیه در قفقاز با کسی شریک نمی‌شود و هنوز هم در برابر همکاری با ایران در ارمنستان در برابر تشدید نفوذ ترکیه و ناتو مقاومت دارد. موضع‌گیری اخیر این کشور درباره کریدور جعلی زنگزور نیز با هر نیتی صورت گرفته باشد، باز هم ثابت می‌کند جمهوری اسلامی ایران نیازمند یک سیاست مستقل در قفقاز جنوبی است.

۵- ایران باید از بزرگنمایی غیرواقع‌بینانه و دور از واقعیت تعاملات ارمنستان با غرب خودداری کند. به عنوان مثال اگر غرب و آمریکا با همکاری ارمنستان یک مانور محدود برای مهار شورش‌های شهری انجام می‌دهند، ایران نباید این مانور محدود را بزرگ جلوه داده و در محکومیت این نوع همکاری‌ها در ابعاد و با شدتی مشابه روسیه، ترکیه و جمهوری باکو شریک شود، بویژه که جمهوری باکو از نظر عمق و سابقه این نوع همکاری‌ها با ناتو سوابق به مراتب گسترده‌تر و طولانی‌تری دارد و ترکیه نیز عضو ناتو است.

لذا نباید به علی‌اف و اردوغان اجازه دهیم از احساسات ضدآمریکایی در ایران سوءاستفاده کنند و دولت ارمنستان را بیش از حد منکوب و محکوم کنیم و دولت پاشینیان را با چنین روشی بیش از حد به سمت غرب برانیم.

۶- در نهایت ایران باید با همکاری دولت ایروان برای ایجاد فرصت‌های شغلی در ارمنستان بویژه استان حساس سیونیک برای مردم تلاش کند و در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های مرتبط را انجام دهد. این امر مانع شکل‌گیری کریدور جعلی و ضدایرانی زنگزور به کمک مردم خود ارمنستان خواهد شد، همچنین به جلوگیری از مهاجرت ارامنه از ارمنستان، افزایش امید به آینده و تمایل به مقاومت در برابر تهاجم خارجی و ایجاد حس وحدت ملی و همدلی در این کشور و مقابله با چنددستگی و اختلافات کمک می‌کند.

در مجموع باید به میزانی که ارمنستان به سمت ایران گام برمی‌دارد و راه را برای نقش‌آفرینی تاریخی ایران در قفقاز باز می‌گذارد، با آن همکاری کنیم و راه را برای تعامل با این کشور باز بگذاریم. ایران باید بر مواضع اصولی خود درباره مخالفت با ایجاد تغییر مرزهای بین‌المللی با ارمنستان و هرگونه دستکاری ژئوپلیتیک در منطقه تاکید کند و درباره امکان سوءاستفاده باکو از تحولات ناشی از پیروزی احتمالی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا که فضای تنفسی تازه‌ای برای علی‌اف و اردوغان در قفقاز فراهم می‌کند، هوشیار باشد.

***سفیر ایران در ایروان درباره دالان زنگزور: نباید حاکمیت ملی ارمنستان نقض شود

سفیر جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان، در مراسم افتتاح پل جدید آلاوردی در شمال شرق این کشور اعلام کرد «خواب‌ها و رویاها در ارتباط با زنگزور هیچ وقت تعبیر نخواهد شد». مهدی سبحانی که جمعه گذشته در کنار گنل سانوسیان، وزیر زیرساخت و مدیریت منطقه‌ای جمهوری ارمنستان و جمعی از مقامات محلی و مردم منطقه آلاوردی در این مراسم شرکت کرده بود، در پاسخ به سوالی مبنی بر رفع انسداد مرزها در منطقه قفقاز گفت: «موضع ما در ارتباط با رفع انسداد کاملا مشخص است، مخالف رفع انسداد نیستیم اما تمام رفع انسدادها باید تحت حاکمیت ملی و سرزمینی ارمنستان باشد». او تاکید کرد: «خواب‌ها و رویاها در ارتباط با موضوعاتی مانند زنگزور  هیچ وقت تعبیر نخواهد شد». دیپلمات ارشد کشورمان که سابقه سفارت در سوریه و پاکستان را نیز دارد، همچنین با رد تعیین نماینده‌ای از کشور ثالث برای کنترل مرز ایران و ارمنستان گفت: «این موضوع را دولت ارمنستان به طور مشخص اعلام کرده است. ما طرفدار این هستیم که تمام کنترل‌ها و نظارت‌ها توسط دولت ارمنستان و حاکمیت این کشور باشد. اکنون قرن ۱۹ نیست، ما در قرن ۲۱ هستیم، کشورها استقلال و حاکمیت دارند و این حاکمیت را اعمال می‌کنند». شایان ذکر است پل منطقه آلاوردی در شمال شرق ارمنستان که بر اثر سیل تخریب شده بود، اخیرا توسط یک شرکت ایرانی در مدت کوتاهی ساخته و نصب شد.

* همکاری ۳ میلیارد دلاری

سفیر ایران در ایروان همچنین در حاشیه این مراسم با اشاره به  ظرفیت‌های بسیار زیاد همکاری‌های ۲ کشور گفت: «اقدام‌هایی بویژه در زمینه ساخت جاده، پل و ساختمان جهت خدمت به مردم ۲ کشور و توسعه رفت‌وآمدها در حال انجام است. رهبران ما هدف ۳ میلیارد دلاری را برای توسعه تجارت میان ۲ کشور پیش‌بینی کرده‌اند و ما مصمم هستیم با اقدام‌های‌مان به آن هدف برسیم». وی نوید آینده بسیار روشنی در روابط ۲ کشور را داد و تاکید کرد: «ما مصمم هستیم از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم. ما در کنار شما هستیم و خواهیم ماند».