روند کشف آبراهه‌های تخت‌جمشید/شناسایی دیواره تختگاه جنوبی

به گزارش پایگاه خبری ججین به نقل از ایسنا  ، شاید بتوان گفت تجمیع آب و فاضلاب در بخش‌های مختلف محوطه‌ جهانی تخت جمشید عاملی شد تا آبراهه‌ها به عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانیان در این بنای سنگی و منحصر به فرد جهانی ایرانی و در دوره هخامنشی احداث شوند. نخستین مطالعات در این زمینه ۵ سال قبل آغاز شد و از آن به بعد به طور متناوب تا امروز سومین کاوش در این محوطه انجام شده، کاوش‌هایی که هر بار مسیر جدیدی از آبراهه‌ها و سیستم فاضلاب «اگو» را نشان می‌دهد.

اما کاوش در محوطه‌ی جهانی تخت‌جمشید فقط به حضور این تیم منتهی نمی‌شود، بلکه از دست‌کم هشت سال گذشته تیمی با هدف بررسی و کاوش در شهر پارسه کار خود را در این محوطه‌ آغاز کرد و هر کدام براساس برنامه‌ها و فرضیه‌های پیش‌بینی شده‌ی خود این طرح را جلو می‌برند.

علی اسدی، سرپرست کاوش آبراهه‌های تخت‌جمشید  درباره‌ی نتایج سه فصل کاوش در این محوطه‌ی جهانی با خبرنگار ایسنا به گفت‌وگو نشست.

این باستان‌شناس به ترتیب درباره‌ی سه فصل کاوش انجام شده در این محوطه می‌گوید: در فصل نخست دور جدید کاوش در آبراهه‌های تخت‌جمشید که از سال ۹۱ آغاز  شد توانستیم مسیر خروجی آبراهه‌ها را باز کنیم و از همان زمان آبی که در فصول بارندگی در آبراهه‌ها جمع می‌شد را از خروجی آبراهه‌ها خارج می‌کنیم تا آب در داخل کانال‌ها تجمع نکنند.

اسدی با اشاره به انجام فصل دوم کاوش آبراهه‌ها در سال ۹۳ بیان می‌کند: آن فصل کاوش منجر به شناسایی یک خروجی دیگر به جز خروجی اصلی آبراهه‌ها شد که این خروجی جدید مخصوص و منحصر به یک بخش از بنای خزانه به عنوان نخستین بخش این بنا بود، که در زمان داریوش بزرگ ساخته شده بود.

او با بیان این‌که در پروسه‌ی این مطالعات اطلاعات خوبی از مراحل اولیه ساخت‌وساز در تخت‌جمشید به دست آمده است، می‌گوید: در کنار کار در محدوده‌ی خزانه در فصل دوم کاوش در حیاط کاخ «تچر»، یک کارگاه کاوش نیز در حیاط جنوبی کاخ بازکردیم، در این بخش یک آبراهه وجود دارد که از شرق به غرب در زیر حیاط امتداد پیدا می‌کند و کاوش آن تقریبا در ابتدای حیاط شرقی انجام شده، اما از آن محدوده به بعد هیچ کاوشی در این منطقه صورت نگرفته است.

وی هدف از کاوش در این محدوده‌ی جهانی در سال ۹۳ را شناسایی امتداد آبراهه و دریچه‌ها در حیاط کاخ تچر می‌داند که امکان هدایت آب را در مواقع بارندگی فراهم می‌کند  و ادامه می‌دهد:  در آن کاوش به یک دریچه متعلق به دوره‌ی هخامنشی در حیاط کاخ تچر برخورد کردیم که به حیاط راه داشت و مشخص بود که از همان زمان بخشی از آب‌های حیاط از طریق این دریچه خارج می‌شدند.

مسیر آبراهه‌ها و پلنی که بناهای مجموعه را شناسایی می‌کند

اسدی با بیان این‌که انجام فصل سوم کاوش آبراهه‌های تخت‌جمشید با سه هدف انجام و در تیر و مرداد امسال به پایان رسید، توضیح می‌دهد: هدف نخست امتداد کاوش در کاخ تچر بود که با این اقدام در آبراه به سمت غرب، به دو انشعاب جدید از آبراهه‌ها در حیاط برخورد کردیم، یک انشعاب به سمت شمال و به زیر کاخ تچر ادامه پیدا می‌کند و انشعاب بعدی به سمت جنوب شناسایی شد، اما تا کنون فقط توانستیم ابتدای آن را شناسایی کنیم، ولی فرصت کاوش به دست نیامد که امیدواریم در فصل بعدی کاوش بتوانیم بررسی این آبراه را که به سمت جنوب امتداد دارد، به پایان برسانیم.

وی با تاکید بر اهمیت این پروژه می‌گوید: احتمال دارد این آبراه علاوه بر اینکه از زیر حیاط جنوبی کاخ تچر عبور می‌کند، به زیر کاخ H هم برسد، در این صورت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، چون این کاخ از نظر باستان‌شناسی پیچیده است و در صورت امتداد آبراه از زیر کاخ تچر، می‌تواند از نظر پلنی به شناخت بیشتر نسبت به بنائی که روی این کاخ وجود داشته، کمک کند.

او به ایجاد یک کارگاه دیگر در فصل دوم کاوش در آبراهه‌های تخت‌جمشید اشاره می‌کند و می‌گوید: این کاوش در محدوده‌ی دروازه ناتمام یا شمال خاوری (شمال شرق) تخت‌گاه تخت‌جمشید انجام شد، در این بخش یک آبراهه وجود دارد که ابتدای آن از زیر کاخ صدستون آغاز و به سمت شمال امتداد پیدا می‌کند و به محدوده کاخ دروازه ناتمام می‌رسد.

وی با بیان این‌که ادامه کاوش در این محوطه در کاوش‌های پیشین پیشین ناتمام باقی مانده بود، ادامه می‌دهد: در فصل سوم کاوش، بررسی در یک محدوده‌ی چهل متری به سمتِ شمالِ این آبراه آغاز شد، که از ویژگی آن می‌توان به ارتفاع زیاد و بیش از شش متر اثر که در صخره‌های تراشیده قرار گرفته‌اند، اشاره کرد هر چند به علت سنگینی رسوبات، امتداد کاوش در این بخش نیز به فصل بعد موکول شد.

وی مهمترین  نتایج کاوش در این آبراه را شناسایی برخی از تدفین‌ها در این محدوده که از نظر باستان‌شناسی و شناخت تاریخچه تخت جمشید اهمیت زیادی دارند، می‌داند و بیان می‌کند: در این بررسی حدودا با شش تدفین در داخل آبراه برخورد کردیم که مطالعات اولیه روی اسکلت‌های به دست آمده از آن انجام و برای مطالعات تکمیلی، یافته‌ها به یک آزمایشگاه مهم در تهران منتقل شدند. در واقع نتایج این مطالعه آن‌قدر اهمیت دارد که در راستای شناخت تحولاتی که در دوره هخامنشی احتمالا در محدوده‌ی آبراهه‌ها اتفاق افتاده، می‌توان با خبر شد.

بیرون آوردن دیوار جنوبی تختگاه تخت‌جمشید بعد از ۸۰ سال

وی سومین کارگاهِ ایجاد شده در این فصل کاوش را در محدوده دیوار جنوبی تخت‌گاه تخت‌جمشید عنوان می‌کند و می‌گوید: هدف نخست ما پیگیری آثار یک آبراه بود که در فصل اول کاوش در سال ۹۱ در محدوده جنوبی تخت‌گاه شناسایی کرده بودیم که به نظر می‌آمد امتداد آن آبراه در حاشیه دیواره جنوبی و در محلی که کارگاه امسال ایجاد شده بود، ادامه دارد.

وی هدف اصلی برای ایجاد این کارگاه را  دست پیدا کردن به امتداد این کانال می‌داند و ادامه می‌دهد: این کار مستلزم آن بود که بخشی از خاک کاوش‌های گذشته را که در محدوده‌ی دیوار جنوبی ریخته شده برداریم، این خاک چندین متر ارتفاع دارد، طبیعتا با برداشتن این خاک یک بخش از دیواره‌ی جنوبی تختگاه نیز که با خاک کاوش‌های قبلی پوشیده شده بود را بار دیگربیرون آوردیم.

اسدی با اشاره به آغاز کاوش‌های تخت‌جمشید از حدود هشتاد سال پیش تا امروز می‌گوید: خاک‌های مربوط به کاوش‌های گذشته را در محدوده‌ی جنوبی تختگاه می‌ریختند که این کار به تدریج حدود نیمی از دیواره جنوبی تختگاه تخت‌جمشید  را پوشانده بود.

به گفته‌ وی، از گذشته این دیوار وجود داشته و تا هشتاد سال پیش نیز کاملا مشخص بوده، اما به دلیل ریختن خاک‌های کاوش، پوشیده شده بود.

او در ادامه هدف از ایجاد کارگاه در این منطقه را برداشت خاک‌ِ کاوش‌ها و رسیدن به سطح زمینی که پیش از ریختن خاک‌ها وجود داشته بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: با این اقدام می‌توانستیم امتداد کانال را شناسایی کنیم. در حین این کار خود دیواره تختگاه تخت‌جمشید و بخشی که با وجود اهمیت‌اش پنهان شده بود بیرون آورده شد.

همه زوایای تختگاه (صفه) را آشکار می‌کنیم

این باستان‌شناس علت‌های اهمیت این دیوار را نمایش آن برای مردم، مشخص شدن حدود آن برای بازدیدکننده‌ها و همچنین مشخص شدن محدوده‌ی جنوبی این محوطه بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: تختگاه تخت جمشید از سه جهت شمالی، جنوبی و غربی دارای دیواره است،‌ اما از سمت شرق فقط به کوه تکیه دارد، بنابراین با ایجاد این کارگاه بخشی از این هدف نیز محقق شد.

او اضافه می‌کند: یعنی بخشی از دیواره تختگاه تخت‌جمشید همان طور که در طول سال‌های گذشته دیده می‌شد، بیرون آورده شد که امیدواریم در کاوش‌های آینده بتوانیم همه بخش‌های پنهان شده را نیز آشکار کنیم.

مسیری برای نزدیک‌تر شدن به کتیبه داریوش

سرپرست تیم کاوش آبراهه‌های تخت‌جمشید همچنین ایجاد یک مسیرِ بازدید برای سنگ‌نوشته‌های مهم داریوش بزرگ در دیواره جنوبی تختگاه تخت جمشید را از دیگر علت‌های کاوش در این محوطه می‌داند و بیان می‌کند: این سنگ‌نوشته‌ها مهمترین سنگ‌نوشته‌ی دوره هخامنشی در تخت جمشید است که اطلاعات مهمی درباره وضعیت تخت‌جمشید و اینکه داریوش بر چه اساسی و اهدافی این بنا را بنیان‌گذاری می‌کند، ارائه می‌دهد. اما با توجه به پوشیده بودن این بخشِ جنوبیِ تختگاه تخت جمشید با خاک کاوش‌های گذشته، مسیر بازدیدی برای این نوشته وجود نداشت.

او در پاسخ به این پرسش که چرا در طول این ۸۰ سال عملیات نجات‌بخشی و بیرون کشیدن این دیواره انجام نشده، توضیح می‌دهد: نخست باید در محدوده‌ی جهانی تخت‌جمشید کارهای ضروری‌تر و واجب‌تری انجام می‌شدند، از سوی دیگر بهتر است این نوع اقدامات به مرور و آرام انجام شوند، مگر این‌که ضرورت‌هایی مانند بازشدن محدوده‌ی آبراهه‌ها در دستور کار باشد.

به گفته‌ی وی دیگر اقدامات در این نوع پروژه‌ها بیشتر ماهیت پژوهشی دارند و صرفا براساس پرسش‌ها انجام ‌می‌شوند.

اسدی تاکید می‌کند: در طول هشتاد سال گذشته کارهای زیاد دیگری هم انجام شده بود، زمانی‌که خاک‌های حاصل از ان کاوش‌ها روی دیواره ریخته می‌شد، هنوز بنای تخت‌جمشید کاوش نشده بود و مجموعه‌ای بالا شکل نگرفته بود که بعدا بخواهند این خاک‌ها را بردارند.

وی هدف از حضور در تخت‌جمشید در هشتادسال گذشته را شناسایی تختگاه تخت‌جمشید می‌داند و بیان می‌کند: این عملیات شناسایی سال‌ها طول می‌کشد، ابتدا «هرتسفلد» سپس «اشمیت» در این محدوده‌ی جهانی کاوش می‌کنند، چندین سال نیز «علی سامی» و هیات او این منطقه را مورد کاوش قرار می‌دهد اما بعد از انقلاب چندین سال هیچ مطالعه‌ای در این محدوده‌ انجام نمی‌شود.

وی تاکید می‌کند: در ادامه‌ در حدود ۲۰ سال سکوت مطلق در میراث‌فرهنگی رخ می‌دهد و سپس با آغاز کار بنیاد پژوهشی پارسه‌پاسارگاد، یکسری کارها آغاز می‌شوند، مانند اقدامات مطالعاتی در محدوده اطراف تخت‌جمشید یا شهر پارسه، چون آن منطقه با خطر بیشتری تهدید می‌شود.

رویکرد کاوش‌ها در تخت‌جمشید حفاظتی است

رئیس تیم باستان‌شناسی آبراهه‌ها تخت‌جمشید در ادامه با بیان این‌که محدوده‌ی تخت‌جمشید با بناهای بسیار پیچیده، فضایی بزرگ با حدود ۱۲ هکتار را شامل می‌شود، ادامه می‌دهد: گاهی اوقات یک کار بسیار کوچک نیز زمان زیادی نیاز دارد و نمی‌توان آن را با سرعت انجام داد، چون در این صورت احتمال از بین رفتن اطلاعات وجود دارد، بنابراین باید با دقت کار کرد، محدوده‌ی آثار بسیار زیاد است و رویکرد ما  حفاظتی است.

اسدی در ادامه با مناسب ارزیابی کردن روند کاوش‌ها و اقدامات در تخت‌جمشید ادامه می‌دهد: در حال حاضر دو تیم کاوش در تخت‌جمشید یکی در آبراهه‌ها و دیگری «تیم شناسایی شهر پارسه» توسط دکتر عسگری در این محوطه جهانی فعالیت می‌کنند، همچنین از سال آینده نیز یک کار پژوهشی – مطالعاتی دیگر در این محدوده انجام می‌شود.

او ادامه می‌دهد: تیم کاوش شهر پارسه از سال ۸۸ آغاز به کار کرده و هر سال یک فصل کاوش در این محوطه در دست انجام است، همچنین رویکرد کاوش‌ها در این محوطه پژوهشی است، اما تیم کاوش آبراهه‌ها که از سال ۱۳۹۱ کار خود را آغاز کرده و امسال فصل سوم آن به پایان رسید با هدف حفاظت بهتر از تخت جمشید انجام می‌شود. در واقع ما کاوش‌ها را به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنیم که نقاطی که در معرض آبگرفتگی هستند را از وضعیت موجود برهانیم.

منظر واقعی تخت‌جمشید دستخوش تغییر شده

او به دست آوردن دیواره جنوبی تخت‌جمشید را عاملی برای نمودار شدن منظر تخت جمشید به صورت واقعی می‌داند و ادامه می‌دهد: این منظر امروز قدری دستخوش تغییر شده است، بنابراین با برداشت این خاک، دره جنوبی تخت‌جمشید که تغییر شکل پیدا کرده بود، بار دیگر به صورت طبیعی و به احتمال زیاد با چهره‌ای شبیه به دروه هخامنشی خود را نشان می‌دهد، بنابراین تاثیرات آن بیشتر است، چون درک دقیق‌تری از ماهیت تخت‌جمشید و این‌که چه کاری در آن انجام شده به دست می‌آورند.

اسدی در ادامه با بیان این‌که باید حدود پنج متر از خاک‌های این محوطه برداشته شود، بیان می‌کند: از سوی دیگر در گذشته و در زمان تخلیه خاک‌ها در این منطقه خاک‌های حاصل از کاوش به خوبی بررسی نمی‌شدند و در برخی مواقع پر از اثر بودند، به همین دلیل بار دیگر باید این خاک‌ها کاوش شوند، تا اگر اثری به دست آمد بتوانیم کاوش کنیم.

وی همچنین با بیان این‌که از مجموعه کاوش‌ها در فصل سوم آثاری متعددی به دست آمده است، بیان می‌کند: عمده‌ترین یافته‌ها از داخل آبراه حیاط جنوبی کاخ تچر به دست آمدند که یکسری از نقوش خدمه را شامل می‌شود، ان‌ها در پلکان‌های کاخ تچر و هدیش وجوددارند و بخشی‌هایی نیز مربوط به پلکان‌ها هستند که در داخل آبراهه‌ها ریخته شده‌اند.

به گفته‌ وی، آثار متعددی مانند بست‌های فلزی، گردنبند عقیق، یک دسته خنجر از جنس لاجورد و آثار متعدد دیگری نیز شناسایی شده‌اند که بسیار اهمیت دارند و با مطالعه‌ی این‌ موارد می‌توان با  جنبه‌های دیگری از هنر دوره هخامنشی آشنا شد.

به گزارش ایسنا، می‌توان گفت تخت جمشید (پارسه) سه سیستم متفاوت آب‌گردانی و از سوی دیگر فاضلاب داشته است. بنابراین آبراهه‌های این مجموعه‌ی تاریخی، یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های تاریخی دفع آب به‌شمار می‌آید.

شهر تاریخی تخت جمشید سیستم آب و فاضلاب در تختگاه دارد. در این محوطه‌ی جهانی مجاری زیرزمینی آبرسانی و فاضلاب پیچ در پیچی کشف شده که به طول بیش از دو کیلومتر می‌رسد، بیشتر آب باران به داخل کانال‌ها هدایت می‌شده است. که مطابق با ویژگی‌های معماری هخامنشی ساخته شده ودر برخی بخش‌ها تا حدود پنج – شش متر نیز ارتفاع دارد. این آبراهه‌ها به صورت تونل‌های زیر زمینی و کانال‌های متعدد ساخته شده است و آب و فاضلاب‌های تخت جمشید را به خارج از شهر هدایت می‌کرده است.

در بسیاری از کاخ‌ها نیز ناودان‌های سفالی آب را به داخل کانال‌های زیرزمینی هدایت می‌کردند و نهایتاً این آب‌ها به صورت شبکه به هم پیوسته توسط کانال‌ها به ضلع جنوب شرقی تختگاه و محل خروجی کانال‌ها هدایت می‌شدند. کانال های آبراه تخت جمشید با قیر طبیعی اندوده شده‌اند و بعد از ویرانی این مکان به تدریج با خاک و آوار دیواره‌های خشتی پر شدند که این وضعیت تا زمان کاوش‌های تخت جمشید ادامه داشته است.

گزارش از: سمیه ایمانیان

https://telegram.me/jajinnews