روزی که پهلوی از داشتن بحرین چشم‌پوشی کرد

به گزارش پایگاه خبری “ججین“، دقیقا ۴۸ سال قبل بود؛ ۲۳ مرداد ۱۳۵۰٫ محمدرضا پهلوی از حاکمیت ایران بر یکی از استراتژیک‌ترین مناطق جنوب خلیج‌فارس چشم‌پوشی کرد و به همین راحتی بخشی از خاک ایران از سرزمین مادری جدا شد. بحرین در جنوب‌غرب خلیج‌فارس مدت‌ها در اشغال انگلیسی‎ها بود. در نهایت با رایزنی‌ها و معاملات پشت‌پرده‌ای که بین ایران، انگلیس و آمریکا برقرار بود، بحرین برای همیشه از خاک ایران جدا شد. حالا ۴۸ سال از آن روز می‌گذرد. چند مستندساز نسل سومی راه افتاده و تاریخ را شخم زده‌اند تا جدا کردن بحرین از ایران را روایت کنند. حاصل این شخم زدن شده مستند «آسوده بخواب کوروش»! حرف اصلی علی فراهانی به عنوان کارگردان و مهدی مستوفی به عنوان تهیه‌کننده این بود که پهلوی با این کار دست به یک خیانت تاریخی زد و ننگ جدایی بخشی از خاک ایران را برای همیشه به پیشانی زد. به مناسبت سالروز این اتفاق غم‌انگیز سراغ تهیه‌کننده این مستند رفتیم و با او درباره این اثر حرف زدیم؛ مستندی که هفته بعد قرار است رونمایی شود.

نظر مورخان راجع به مستندتان چیست؟
فیلم را در قالب اکران‌های خصوصی به مورخان مختلفی نشان داده‌ایم. دکتر موسی حقانی، یعقوب توکلی، سلیمی‌نمین و خسرو معتضد از کسانی بوده‌اند که موفق به دیدن این مستند شده‌اند. بازخوردهایی که داشته‌ایم حول چند محور بوده. اولین محور به این بازمی‌گردد که همه استادان متفق‌القول بودند که تاکنون به این موضوع پرداخته نشده و این موضوع کاملا مغفول است. از این جهت جدایی بحرین از ایران با یک غفلت رسانه‌ای مواجه شده است. نکته بعدی این بود که مسائلی که در مستند به آنها اشاره شده، همگی منطبق بر واقعیت و موضوعاتی است که در تاریخ اتفاق افتاده و اسناد آن هم موجود است. یعنی از نظر استناد تاریخی، موضوع خلاف تاریخ در مستند وجود ندارد. نکته مهمی که در مورد مستند وجود دارد این است که روایت بخشی از مستند، خلاف روایت غالبی است که از پهلوی وجود دارد؛ مثلا شما می‌بینید یک جاهایی حتی از تصاویر و فیلم‌های تلویزیون دوران پهلوی هم استفاده کرده‌ایم. روایتی که بعضا حاوی تعاریف و تمجید‌هایی هم از محمدرضاشاه است. نیت ما این بود که این مساله را به نمایش بکشیم که پهلوی برای روایت قهرمانانه از شاه، تاریخ را هم به تحریف کشانده است. البته این را هم بگویم که این روایت در ادامه مستند زیر سوال می‌رود. با این حال همین مقدار هم قدری مورد انتقاد بعضی چهره‌های انقلابی قرار گرفته که آن را صلاح نمی‎‌دانند. با این حال افرادی که دید رسانه‌ای بازتری داشته و به مردم نزدیک‌تر بودند از مستند تعریف کردند.

چه ملاحظاتی را رعایت کردید؟
ما درباره بحرینی حرف می‌زدیم که دچار اعتراضات مردمی بوده و حکومت آل‌خلیفه هم آن را سرکوب کرده و با جمهوری اسلامی هم روابط حسنه‌ای ندارد. از این جهت شیعیان بحرین هم خیلی موافق یادآوری این اتفاق تاریخی نبودند. دلیلش هم این بود که یادآوری این موضوع، مهر تاییدی می‌زد بر اتهام دستگاه آل‌خلیفه که شیعیان این کشور از نظر تشکیلاتی با ایران ارتباط دارند. ملاحظه دیگر هم این بود که ممکن است یک سری توهماتی برای بعضی اعراب کشورهای حاشیه خلیج‌فارس پیش بیاورد که ایران برای بحرین برنامه‌ای دارد و قصد دارد برای بازپس‌گیری آن اقدام کند. اینها ملاحظاتی بود که ما از روز اول با آن روبه‌رو بودیم. برای حل این قضیه همه تلاش ما این بود که شخصیت اصلی مستند شاه باشد. مخاطب مستند را مخاطب داخلی در نظر بگیریم و در مورد پهلوی حرف بزنیم و خیلی به سمت شکاف و دعوای استعماری عرب و عجم نرویم؛ در مورد مردم بحرین و شیعیان این کشور و این‌که تمایل دارند جزئی از ایران باشند حرفی نزنیم. هدف اصلی ما شاه بود. دوربین ما او را دنبال می‌کند از ابتدای حکومتش که شهریور ۱۳۲۰ بود تا انتها. روی همین حساب هم بعد از حدود یک ربع، وارد موضوع بحرین می‌شود. در کنار بحرین، موضوعات دیگری مانند لشکرکشی شاه به ویتنام و عمان را هم بررسی کرده‌ایم. البته تلاش داشتیم این موارد را در ارتباط با بحرین به تصویر بکشیم. با این حال شخصیت اصلی ما شاه است.

 خودتان در طول مرحله تحقیق به چه رسیدید؟
واگذاری بحرین قطعا خیانت بود. با این حال راه‌حلی که داده‌ایم و قائل به آن هستیم این بود که بحرین قبل از جدایی این طور نبوده که کاملا در اختیار حکومت ایران باشد. اولین قراردادی که باعث شد استعمار انگلیس به این موضوع ورود کند مربوط به زمان قاجار است. با این حال تا انتهای حکومت قاجار و رضاخان هم همیشه محل مناقشه بود ولی مثل سایر بخش‌های خاک ایران نبود. کاری که شاه می‌توانست با این موضوع بکند این بود که کاری به این موضوع نداشته باشد تا بتواند در زمان و وقت مناسب سراغ احقاق حق ارضی ایران برود؛ شبیه این مورد هم در جاهای دیگر دنیا اتفاق افتاده است مثل آرژانتین یا آلمان شرقی و غربی. این را مورخین هم تایید کرده‌اند. در مورد آلمان شرقی و غربی عین این اتفاق افتاد ولی آلمان دو تکه نشد. پیشنهاد مستند ما به شاه این است که نباید زیر بار معامله با انگلیس و آمریکا و واگذاری آن می‌رفت.
تصاویر بکر تاریخی خوبی هم در مستند استفاده کرده‌اید! درباره دسترسی به این تصاویر بگویید!
یکی از نقاط قوت کار ما آرشیو آن است. بخشی از کار را از طریق صداوسیما و شبکه افق و آرشیو مرکزی تامین کردیم.
بخشی دیگر هم مربوط به مستندهای بکر خارجی است که در ایران پخش نشده و موضوع‌شان در مورد شاه و بحرین و جنگ جهانی بود. تصاویری در این مستندها بود که تا حالا دیده نشده بود. از اینها هم استفاده زیادی کردیم.
امروز سالروز جدایی بحرین از ایران است و مردم باید این موضوع را خوب بدانند تا یک مقداری از ژست‌هایی که سلطنت‌طلب‌ها در مورد ملی‌گرایی و دفاع از وطن دارند، از مد بیفتد. هفته قبل رضا پهلوی توییت زده و درباره حقوق ایران در دریای خزر اظهار نگرانی کرده بود. در این فضا باید بیشتر کار کنیم و بیشتر حرف بزنیم. فقط قاجار حکومت بی‌کفایت نبوده است. وظیفه رسانه‌هاست که روی این موضوع مانور بدهند
منبع:جام جم