«ربا» یعنی چه؟

به گزارش پایگاه خبری ججین به نقل از     خبرگزاری تسنیم، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ذیل سرفصل «اصطلاحات فقهی»، درباره معنای لغوی «ربا» نوشت

معنای لغوی واژه «ربا»

پرسش: علمای لغت‌شناس کلمه «ربا» را که در قرآن‌کریم آمده چگونه معنا می‌کنند؟

پاسخ اجمالی: «راغب» مؤلف یکی از بهترین کتب لغت در زمینه قرآن، در معنی ربا مى‌گوید: «ربا در لغت داراى دو معناست: ۱ ــ زیادى ۲ ــ علوّ و برترى». صاحب «مقاییس اللغه» مى‌گوید: «ربا به دو صورت آمده «ربا» و «رباء» و هر دو یک معنا دارد و آن زیادى و رشد و نموّ است». مؤلّف «لسان‌العرب» مى‌گوید: «ربا به‌معناى زیادى و نموّ است». در مجموع، ربا در لغت عرب داراى سه معناست: زیادى، علو و نموّ؛ و در عرف شرع، زیادى در معاملات یا وام با شرایط خاصّ است.

پاسخ تفصیلی: دیدگاه اهل لغت درباره واژه ربا

۱ ــ راغب در کتاب «مفردات»(۱) مى‌گوید: «ربا در لغت داراى دو معناست: ۱) زیادى ۲) علوّ و برترى»؛ سپس براى هرکدام از این دو، آیات قرآن‌ را شاهد مى‌آورد. در مورد معناى دوم: «فَاِذا اَنْزَلْنا عَلَیها الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ»(۲)؛ (وقتى که آب [باران را] بر زمین [مرده بى‌آب و علف] فرستادیم زمین به جنبش درمى‌آید و رشد مى‌کند).

بعضى از ادباى عرب «رشد و نمو» را هم جزیى از معناى «ربا» دانسته‌اند؛ بنابراین معناى ربا، فزونى توأم با رشد است که این معناى سوم با آیه فوق سازگارتر است و «تربیت» را هم بدین جهت تربیت مى‌گویند که فزونى در انسان به‌وجود مى‌آید و انسان رشد و نموّ پیدا مى‌کند.

این دانشمند معروف لغت سپس مى‌افزاید: ربا هرگونه زیادى در سرمایه است ولى در عرف شرع به زیادى خاصّى اطلاق مى‌گردد. خلاصه اینکه او براى ربا دو معنا ذکر کرده است: یکی «زیادى» و دیگری «رشد و نموّ».

۲ ــ صاحب «مقاییس اللغه» مى‌گوید: ربا به دو صورت آمده «ربا» و «رباء» و هر دو یک معنا دارد و آن زیادى و رشد و نموّ است، به این ترتیب هر سه مفهوم را، در معناى ربا جمع کرده است.

۳ ــ مولّف لسان العرب ــ که از کتابهاى لغت گسترده و فراگیر است ــ در این مورد مى‌گوید: ربا به‌معناى زیادى و نموّ است.

۴ ــ و بالاخره صاحب «التحقیق فى کلمات القرآن الکریم» مى‌فرماید: «والتحقیق انّ الاصل الواحد فی هذه المادّه، هو الانفتاح مع زیاده بمعنى ان ینفتح شیء فى ذاته ثمّ ینحصل له فضل و زیاده»؛ یعنى مفهوم اصلى این واژه گشایش توأم با افزایش است.

از مجموع آنچه در بالا آمده نتیجه گرفته مى‌شود که ربا در لغت عرب داراى سه معناست: ۱. زیادى ۲. علو ۳. نموّ؛ و در عرف شرع، زیادى در معاملات یا وام، با شرایط خاصّى است.(۳)

———————–

پی‌نوشت:

(۱). کتاب مفردات الفاظ قرآن از بهترین کتب لغت است که لغات قرآن کریم را تفسیر کرده است و مى‌توان گفت که تفسیر کوتاهى از قرآن است.

(۲). سوره فصّلت، آیه ۳۹.

(۳).گردآوری از کتاب: ربا و بانکدارى اسلامى‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان‌نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على‌بن ابى‌طالب (علیه السلام)، قم‏، ۱۳۸۰ شمسی، چاپ اول‏، ص ۵۵.