درباره نادر ابراهیمی

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از ایرنا، نادر ابراهیمی در چهاردهم فروردین ‌۱۳۱۵ در تهران دیده به جهان گشود، تحصیل مقدماتی خود را در این شهر گذراند و پس از گرفتن دیپلم ادبی از دبیرستان دارالفنون، وارد دانشکده‌ حقوق شد، اما چون رشته حقوق با روحیاتش سازگار نبود، این دانشکده را پس از ۲ سال رها کرد و سپس در رشته زبان و ادبیات انگلیسی مدرک کارشناسی گرفت. او از سیزده سالگی به فعالیت­ های سیاسی پرداخت و بارها دستگیر و زندانی شد. نوشتن را از شانزده سالگی آغاز کرد و در ۱۳۴۲ نخستین کتاب خود را با عنوان “خانه‌ای برای شب” به‌چاپ رسانید. تا ۱۳۸۰ علاوه‌بر صدها مقاله‌ تحقیقی و نقد، بیش از صد کتاب از او چاپ و منتشر شده است که دربرگیرنده‌ داستان بلند (رمان) و کوتاه، کتاب کودک و نوجوان، نمایش‌نامه، فیلم‌نامه و پژوهش در زمینه‌های گوناگون است. ضمن آن‌که چند اثرش به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه شده است. او فعالیت حرفه‌ای خود را در زمینه‌ ادبیات کودکان با تاسیس “موسسه‌ همگام با کودکان و نوجوانان” ـ ‌با همکاری همسرش‌ـ متمرکز کرد. هدف اصلی این بنیاد، مطالعه مسائل مربوط به کودکان و پژوهش در باره رفتار و خلق  و خوی کودکان و روش‌های یادگیری آنها بود. علاوه بر آن، این بنیاد فعالیت‌های زیادی در حیطه‌ نگارش، چاپ و پخش کتاب، نقاشی و عکاسی داشته است.

مرد همه­ فن­ حریف

نادر ابراهیمی به معنای واقعی کلمه، یک مرد همه­ فن­ حریف بود. او آنقدر در مشاغل متعدد و متفاوت فعالیت داشت که نمی‌توان همه‌ آن ها را در قالب فهرستی به تفکیک توضیح داد. او کارهای سخت و دشواری مانند کارگری در یک چاپخانه یا کشاورزی یا کارهای فرهنگی چون مترجمی و ویراستاری، فیلمسازی مستند، خطاطی و نقاشی را نیز تجربه کرده است. ابراهیمی که از زندگی پرماجرایش لذت می‌برد، تصمیم گرفت زندگینامه خود را روایت کند. دو کتاب‌ “ابن مشغله” و “ابوالمشاغل” شرح کاملی از زندگی و فعالیت‌های اوست. کتاب‌ “ابن مشغله” روایت ساده‌ای از تلاش‌های مردی است که به دنبال روزی حلال است و می‌خواهد سربلند و با عزت زندگی کند. داستان، از کشیدنِ آبِ حوض به دست ابن مشغله شروع می‌شود و از او مردی می‌سازد که از هر کار و هنری که در آن دستی داشته، بهره ببرد. از کار در چاپ‌خانه گرفته تا حساب‌داری حجره‌ فرش‌فروشی و… ابن مشغله از جمله زندگینامه‌های منحصر به فرد است که شیوه نگارش آن با بسیاری از آثاری که در این زمینه تألیف شده‌اند، متفاوت است. نادر ابراهیمی “ابوالمشاغل” را در ادامه‌ کتاب “ابن مشغله”‌اش نوشته است و در آن بخش دیگری از زندگی خود را با قلم زیبا و بیان گیرایش بازگو کرده است: “یادم نمی‌آید که در “ابن‌مشغله”، از همسفرِ سالیان سالم محمود فتوحی نامی بُرده باشم و یادم نمی‌آید که اصولاً به این که محمود و من، در تمامیِ سال‌های شادی و غم، تقریباً پیوسته با هم بوده‌ایم، در جایی اشاره‌ای کرده باشم. شاید که حُرمتِ این دوستی ناب را در عصر نادوستی‌ها نگه داشتم. خدا می‌داند. امّا به هر حال، دیگر وقتِ نام بُردن است…”

ادبیات کودک و بزرگسال

نادر ابراهیمی را بیشتر به واسطه فعالیت­ هایش در عرصه ادبیات کودک و نوجوان می ­شناسند. او خالق بیش از ۵۰ اثر تالیفی برای کودک و نوجوانان است. او علاوه بر تالیف، ۲ کتاب “آدم آه‍نی” و “از پ‍ن‍ج‍ره ن‍گ‍اه ک‍ن” را نیز ترجمه کرده است. نادر ابراهیمی یک هنرمند واقعی در خلق انواع محتوا محسوب می‌شود. او  در کنار کار تالیف و ترجمه، به تصویرگری نیز پرداخته و تصویرگر چندین کتاب مختلف کودک و نوجوان بوده است.

در حوزه ادبیات بزرگسال هم ابراهیمی دارای تالیفات متعددی است. او با سه­ گانه عاشقانه خود به ویژه کتاب “یک عاشقانه آرام” شناخته می‌شود؛ در حالی­که او بیش از ۳۰ جلد کتاب در زمینه­ های مختلف را به نگارش درآورده است. او همکاری بسیار نزدیکی با نشر روزبهان داشته و نخستین کتاب خود را با عنوان “خانه‌ای برای شب” در سال ۱۳۴۲ در این انتشارات به چاپ رسانده است. کتاب “آتش بدون دود” از جمله برجسته ترین تالیفات او در هفت جلد است که هر جلد آن شامل داستان جداگانه‌ای با تضادها و ماجراهای خاص خودش است. این ماجراها در ترکمن‌صحرا رخ می‌دهد و حال و هوای انقلابی دارد. جلد اول کتاب با نام گالان و سولماز، داستان عشقی است که به خاطر قوانین دو قبیله، ممنوع و ناپسند است. سرگذشت عشقی که بدون توجه به اختلافات دو قبیله بزرگ ترکمن، بین دو جوان، رخ داده است. ابراهیمی براساس این رمان، سریالی تلویزیونی نیز با همین نام، ساخت که مخاطبان و علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب کرد. نادر ابراهیمی در کتاب “تکثیر تأسف‌انگیز پدربزرگ” داستانی علمی تخیلی را روایت می کند. قهرمان این رمان قربانی یک اشتباه است؛ اشتباه دوستانی مصلحت‌اندیش که فقط خیر او را می‌خواهند. کتاب “لوازم نویسندگی”، نتیجه‌ تدریس چندین ساله‌ ابراهیمی در رشته‌های “ادبیات داستانی”، “فنّ فارسی‌نویسی”، “عناصر اساسی داستان”، “فیلم‌نامه‌نویسی”، “اصول پایه در زیبایی‌شناسی” و درس‌هایی در زمینه‌ نقد و تحلیل هنر و ادبیّات است. “براعت استهلال یا خوش‌آغازی در ادبیات داستانی” پژوهشی ادبی از نادر ابراهیمی در ادبیات داستانی است. معنا، تعریف و کارکرد خوش‌آغازی در ادبیات داستانی، انواع خوش‌آغازی، استهلال موضوعی، استهلال شخصیتی، استهلال زبانی و بیانی، استهلال فضایی و حرکتی، استهلال محتوایی، استهلال تصویری، استهلال بافتی، استهلال سبک، استهلال مرکب و ممزوج و گونه‌های دیگر استهلال و در نهایت بخشی با عنوان پایانه، فصل‌های این کتاب را تشکیل می‌دهند. “افسانه باران” مجموعه‌ای از داستان‌ها و دل­نوشته‌های نادر ابراهیمی است. شهر صبور، حساب پس انداز، افسانه‌ باران، عقیق، شادی‌های از دست رفته، برخورد، کنگره جانوران، حکایت عبرت‌انگیز آن سه ماهی، رابطه، آن‌ها برای چه برمی‌گردند، تسلیم‌شدگان و آن‌سوی تسلیم، دوازده داستان این مجموعه‌اند که هرکدام فضای درونی خاص خود را دارند، اما تم اصلی تمام آن‌ها “خیانت” است. “مردی در تبعید ابدی” یکی دیگر از نوشته­ های شناخته شده‌ نادر ابراهیمی است که سرگذشت ملاصدرا را به تصویر می‌کشد؛ این اثر تاکنون ۱۱ بار تجدید چاپ شده است. “یک عاشقانه آرام” با ۲۰ بار تجدید چاپ، “بار دیگر شهری که دوست می­داشتم” ۲۵ بار تجدید چاپ  و “چهل نامه‌ کوتاه به همسرم” با ۲۱ بار تجدید چاپ از برجسته‌ترین و پرفروش‌ترین آثار نادر ابراهیمی است. عشق در نوشته ­های نادر ابراهیمی بسیار لطیف و زیبا بیان می‌شود و از این جهت آثار او را متمایز می‌کند.

سبک و زبان ابراهیمی

به طور کلی ابراهیمی ‏در داستان‏ هایش از شیوه خطی استفاده می­ کند، اما با این که در روایت خطی کمتر از دیگر مولفه ‏های الگوی کلاسیک فاصله می‏ گیرد اما به نوعی سبک ِ امروزی (مدرن) در روایت داستان می ­رسد.
برخی معتقدند که ابراهیمی در داستان­ های کوتاه خود از پیشگامان ادبیات پسامدرن است. وی در دوره­ ای که نویسندگان آثار مدرن خلق می­کردند دست به هنجارگریزی­هایی از چارچوب داستانی، شیوه ­های روایت و اختلال زبانی در داستان زده است. در واقع ابراهیمی با خلق شیوه­ های جدید همچون “همخوانی تصویر و کلام” و “نثر شاعرانه” توانست به سبک خاص نویسندگی دست یابد.(۱)
یکی از شیوه­ های روایی ابراهیمی تغییر کانون روایت است. این تکنیک از شگردهای الگوی مدرن و شکل اغراق شده­ ای از الگوی پسامدرن است.

موفقیت ها

ابراهیمی در زمینه‌ ادبیات کودکان، جایزه‌ نخست براتیسلاوا، جایزه‌ نخست تعلیم و تربیت یونسکو، جایزه‌ کتاب برگزیده‌ سال ایران و چندین جایزه‌ دیگر را هم دریافت کرده است. او هم‌چنین عنوان “نویسنده‌ برگزیده‌ ادبیات داستانی ۲۰ سال بعد از انقلاب” را به‌خاطر داستان بلند و هفت‌جلدی “آتش بدون دود” به‌دست آورده است. نادر ابراهیمی چندین فیلم مستند و سینمایی و هم‌چنین ۲ مجموعه‌ تلویزیونی را نوشته و کارگردانی کرده و آهنگ‌ها و ترانه‌هایی برای آن‌ها ساخته است.

پایان نویسنده

سیمین دانشور درباره نادر ابراهیمی گفته است: “نادر ابراهیمی در معرفیِ ادبیات به کودکان این سرزمین کمک بسیاری کرد. کار بزرگ و نادرِ او معرفی و شناساندن ادبیات به کودکان از طریق قصه‌هایش بود و این شناخت برای کودکان بسیار ارزنده و درخور توجه است. علاوه ‌بر آثار او در زمینهٔ ادبیات کودک، کارهایش در ادبیات بزرگسال نیز بسیار ارزنده است که بسیاری از آن‌ها را دوست دارم.”

نادر ابراهیمی در ۷۲ سالگی پس از چندین سال دست­ وپنجه نرم کردن با بیماری بعدازظهر پنجشنبه ۱۶ خرداد ۱۳۸۷ درگذشت. ولی برای همیشه در ذهن و قلب مخاطبانش زنده ماند.

پی ­نوشت:
۱- مستعلی پارسا، غلامرضا، «مولفه­ های ادبیات داستانی پسامدرن در آثار ابراهیمی»، نشریه متن ­پژوهی ادبی، پاییز ۱۳۸۷، شماره۳۷، ص۱۶۱