درباره مدیران مسوول کیهان

بنابراین در سال‌های جنگ جهانی دوم و روزهای پس از سقوط رضاشاه، عبدالرحمن فرامرزی و مصباح زاده از دولت وقت امتیاز روزنامه‌ای به نام کیهان را گرفتند. اگرچه در ابتدا انتشار نشریه به صورت روزانه بود اما در نخستین روزهای انتشار به صورت هفتگی یا دست کم هر سه روز یک بار انتشار می‌یافت. همچنین باید گفت، روزنامه‌های اطلاعات و کیهان در سال‌های عصر پهلوی اول و دوم مهم‌ترین رسانه‌های نوشتاری بودند که تمام اتفاقات آن سال‌ها را ثبت می‌کردند و کم و بیش، اعتماد نسبی جامعه آن روز را کسب کرده و رابط میان ملت و حاکمیت بودند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت مصطفی مصباح زاده بنیانگذار روزنامه کیهان به معرفی مدیر مسوول های این روزنامه پرداخته است.

عبدالرحمن فرامرزی

عبدالرحمن فرامرزی، روزنامه‌نگار، سیاست‌مدار و درعین‌حال وکیل دادگستری در دوران پیش از انقلاب بود. وی در ۱۳۱۵خورشیدی در فرامرزان استان فارس دیده به جهان گشود. پس از دوران کودکی، برای کسب بیشتر علم و دانش به کشور بحرین و عربستان می‌رود و با زبان و ادبیات عربی آشنا می‌شود و پس از فراگیری دانش‌های عالی و علوم قدیم به ایران می‌آید و در تهران به معلمی و تدریس در دانشگاه می‌پردازد. او علاوه بر دانش زیاد از قدرت سخنوری و سخنرانی عالی برخوردار بود و به همین خاطر وکیل دادگستری می‌شود و پس از آن به عنوان نمایندە مردم لار، ورامین و ایوانکی به «مجلس شورای ملی» راه می‌یابد.

در ۱۳۰۶ خورشیدی مجله تقدّم را با همکاری برادرش احمد تأسیس کرد و برخی از مقالات آن را شخصاً خود می‌نوشت …فرامرزی از ۱۳۲۰ با همکاری مصطفی مصباح‌زاده روزنامه کیهان را منتشر کرد. در چند شماره نخست روزنامه کیهان، نام عبدالرحمان فرامرزی به عنوان ناشر و صاحب امتیاز و نام مصباح‌زاده به عنوان سردبیر چاپ شده است اما این به علت آن است که مصباح‌زاده نتوانسته بود، اوراق و اسناد لازم را برای دریافت امتیاز فراهم کند، درخواست امتیاز به نام او پر شد. به هر حال فرامرزی چندی مدیر کیهان بود و سپس سردبیر آن شد و تا پایان زندگی همچنان سردبیر روزنامه بود و بیشتر سرمقاله‌ها را خود می‌نوشت. او چون از قدرت نویسندگی خوبی برخوردار بود، بیشتر نوشته‌ها و مقاله‌های خود را علاوه بر کیهان، در روزنامه‌های عربی بحرین و مصر نیز به چاپ می‌رساند.

فرامرزی به همراه مصباح‌زاده زمانی دست به ایجاد روزنامه کیهان زد که کشور در هرج و مرج کامل فرو رفته بود. هیچ اموری بر قرار خود نبود. متفقین در جریان کنفرانس تهران درباره آینده ایران به توافق روشنی نرسیده بودند. اتحاد جماهیر شوروی و انگلیس، ایران را بخشی از غنائم جنگی خود به حساب می‌آوردند. تمامی ارزش‌های ملی به وسیله متجاوزان زیر سؤال رفته بود. ملت، کشور و وطن معنایی نداشت… چنین بود که او روزنامه کیهان را درست کرد تا میدانی برای عقاید او و میهن‌دوستان باشد. در ابتدای این روزنامه آمده است: کیهان برای عقد اخوت و حضور در جشن‌ها و خوش‌آمد گفتن و تقرب به هیچ مقامی درست نشده است. کیهان درست شده است که انتقاد و عیب‌جویی کند. درست شده است که با آنچه برای مصالح ایران مضر است، مبارزه کند و ضرر و نفع را نیز با میزان تشخیص خود می‌سنجد، نه با حرف و داد و بیداد دیگران.

فرامرزی از بنیانگذاران ستون‌نویسی در ایران به شمار می رود. به تفسیر و تحلیل اهمیت بیشتری می‌داد و از روزنامه‌نگارانی محسوب می شد که به تفسیر خبر بیشتر از خود خبر علاقمند بود. همچنین این سیاستمدار برجسته در مواقع لزوم افکار خود را با نهایت صراحت می‌نوشت. چنانکه مقاله او با عنوان من از تکرار تاریخ می‌ترسم در دفاع از ملت فلسطین که در ۱۳۴۸ خورشیدی در مجله یغما به چاپ رسید، سر و صدای زیادی کرد و در چند دَه هزار نسخه تجدید چاپ شد. باید اذعان کرد وی نخستین فردی بود که قضیه فلسطین را در مجلس مطرح و به صورت قاطعانه و جدی از آن دفاع کرد. او در کتاب قضیه فلسطین می‌نویسد: قضیه فلسطین، تنها قضیه مذهب نیست، تنها سوزاندن اولین قبله پیغمبر اسلام نیست، بلکه قضیه انسانیت است.

سرانجام استاد فرامرزی که به خاطر خدمات زیاد وی به ادبیات ایران از او به عنوان یکی از چهار ستون ادبیات ایران یاد می کنند در ۲۰ تیر ۱۳۵۱خورشیدی در ۷۵ سالگی دارفانی را وداع گفت.

مصطفی مصباح زاده

نخستین شماره روزنامه کیهان به عنوان جانشین آینده ایران در سوم خرداد ۱۳۲۱ خورشیدی در تهران منتشر شد. همان گونه که در بالا گفته شد صاحب امتیاز آن در آغاز تأسیس عبدالرحمان فرامرزی و سردبیر آن مصطفی مصباح‌زاده بود اما در ۲۰ دی ۱۳۲۱خورشیدی که مجوز آن تجدید شد، جای این ۲ تغییر کرد.

مصطفی مصباح زاده در ۱۲۸۹خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود، وی دوره ابتدایی و متوسطه تحصیلی را در مدارس تهران و دوره کارشناسی حقوق را در مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی تهران گذراند. سپس به مدت سه سال به بیروت رفت و در این مدت به فراگیری علوم حقوقی پرداخت. مصباح زاده برای تکمیل تحصیلات خود به دانشگاه اکسان پرووانس در فرانسه رفت. سرانجام با ارایه پایان نامه‌ای با عنوان سیاست ایران در جامعه ملل موفق به اخذ درجه دکتری حقوق شد. پس از بازگشت به ایران به خدمت دادگستری درآمد و پس از مدتی بنیانگذار روزنامه کیهان شد، وی از سال‌های دهه ۲۰ خورشیدی روزنامه کیهان را بنیان نهاد و به تدریج آن را وسعت بخشید. روزنامه و مجله‌های کیهان ورزشی، کیهان هوایی، کیهان بچه‌ها و زن روز از جمله مطبوعاتی بودند که به وسیله مصباح‌زاده بنیان‌گذاری شدند. مصباح‌زاده که دارای مقام سناتوری در مجلس سنا نیز بود، پس از حدود ۴۰ سال که کیهان را منتشر می کرد با پیروزی انقلاب اسلامی از ایران خارج شد. اما در بیرون از مرزها هم با همکاری روزنامه نگاران به فعالیت روزنامه نگاری پرداخت. سرانجام مصطفی مصباح‌زاده در چهارم آذر ۱۳۸۵ خورشیدی در سن دیگو ایالت کالیفرنیا در ۹۸ سالگی درگذشت.

ابراهیم یزدی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) ابتدا ابراهیم یزدی را به عنوان سرپرست روزنامه کیهان انتخاب کرد. مدیر مسوول روزنامه اطلاعات سیدمحمود دعایی درباره یزدی می گوید: یزدی عنصر توانمند بود که سابقه کار فکری و فرهنگی زیادی داشت. سرپرست اتحادیه انجمن‌های اسلامی خارج از کشور بود و انسان باتجربه و مسلطی بود و انتخاب ایشان در وقت خود روزنامه کیهان را سامان داد. دعایی در ارتباط با رفتن یزدی از روزنامه کیهان بر این باور است: آن زمان وقایع سیاسی مختلفی در کشور اتفاق می افتاد و یاران حضرت امام(ره) توقعاتی داشتند که حرکت مطبوعات را جهت دهند و در مواردی متوجه شدند، آنچه در کیهان می گذرد، مطلوب نیست، در نتیجه پیشنهادهایی به آقای یزدی داده شد، ولی شرایط به گونه‌ایی پیش آمد که ادامه همکاری در آن موسسه با ایشان مقدور نبود و ایشان جای خود را به سیدمحمد خاتمی داد.

سید محمد خاتمی

در ۱۳۵۹خورشیدی امام خمینی(ره) خبر و حکم انتصاب سید محمد خاتمی را به عنوان سرپرست روزنامه کیهان را صادر کرد. در دوره وی کیهان بیشتر با شورای سردبیری اداره می‌شد. بسیاری معتقدند دوران خاتمی از بهترین دوره‌های کیهان پس از انقلاب بود زیرا وی نیروهای خوبی را برای موسسه کیهان انتخاب کرده بود و همگی از طیف توانمند، سالم و نوجویی بودند که آنجا را به خوبی اداره می کردند. همچنین خاتمی در آن زمان سابقه حضور در مجامع فکری و فرهنگی خارج از کشور را داشت و نماینده ایران در مرکز اسلامی هامبورگ و سرپرست این مرکز بود. وی پس از انقلاب به ایران آمد و نماینده مجلس شد که همزمان با نمایندگی مجلس در دوره اول، برای سرپرستی کیهان انتخاب شد.

سیدمحمد اصغری

سید محمد اصغری در دانشکده حقوق دانشگاه تهران دوره کارشناسی خود را به پایان رساند، بنابراین با توجه به تخصص و رشته خود پیش از انقلاب  چند سالی به عنوان وکیل فعالیت داشت. وی درباره تحصیلات خود می گوید: من در ۲۲ و ۲۳ سالگی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران لیسانس گرفتم. بلافاصله در ‌ ۱۳۵۵خورشیدی در امتحان فوق‌لیسانس شرکت کردم. آن زمان پذیرفته شدن در فوق‌لیسانس کارشناسی ارشد رشته حقوق دانشگاه تهران، کار سختی بود. زمانی که مشغول به تدریس و تحصیل و گذراندن واحدهای کارشناسی ارشد بودیم کم‌کم انقلاب چهره نمود و ما وارد فعالیت‌های انقلابی شدیم. من فوق‌لیسانسم را سال‌ ۱۳۵۷ گرفتم و شاید از تزم در سال ۱۳۵۸ دفاع کرده باشم. منظورم این است که از آغاز تحصیل، تخصص من در رشته حقوق بود به‌اضافه اینکه از سال ۱۳۵۳ وکیل دادگستری هم بودم. پذیرفته شدن در این رشته و فعالیت تخصصی در این زمینه مطالعاتی می‌خواست.

اصغری پس از پیروزی انقلاب در دولت رجایی و باهنر به عنوان وزیر دادگستری انتخاب شد، سپس در دولت میرحسین موسوی به مجلس شورای اسلامی رفت و در دوره‌های دوم و سوم از طرف مردم تهران به مجلس راه یافت. سپس در ۱۳۶۸خورشیدی به عنوان مدیرمسوول روزنامه کیهان انتخاب شد و پساز اینکه محمد خاتمی از کیهان رفت، وی به عنوان سرپرست و نماینده ولی فقیه در کیهان معرفی شد. اصغری بعد از کیهان به دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه تهران رفت و ریاست آن را به عهده گرفت، وی در دولت خاتمی مشاور وزیر کار و سپس به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران به بلغارستان رفت. اصغری پس از پایان دولت خاتمی از سیاست دوری گزید و به تدریس رشته حقوق در دانشگاه تهران پرداخت.

مهدی نصیری

مهدی نصیری در ۱۳۴۲خورشیدی در دامغان متولد شد. وی تحصیلات حوزوی دارد و در ۱۳۵۸خورشیدی برای ادامه تحصیل عازم حوزه علمیه قم شد و همزمان در مدرسه علمیه رسالت به تدریس دروس ادبیات و منطق پرداخت. در ۱۳۶۵خورشیدی بود که همکاری خود را با موسسه مطبوعاتی کیهان در قم آغاز و یک سال بعد برای ادامه همکاری به تهران رفت و به عنوان دبیر سرویس مقالات روزنامه کیهان کار مطبوعاتی را ادامه داد و مقالات متعددی در زمینه مسایل سیاسی و فرهنگی روز نوشت.

در ۱۳۶۷ خورشیدی، نصیری از طرف سید محمد اصغری سرپرست وقت موسسه کیهان و موافقت سید محمد خاتمی نماینده وقت حضرت امام(ره) در موسسه کیهان، سردبیری روزنامه کیهان به وی محول شد. تا اینکه در ۱۳۷۰ خورشیدی از طرف آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری به عنوان مدیر مسوول روزنامه کیهان منصوب شد. نصیری در کانال شخصی‌اش از خاطرات روزهای حضور خود در روزنامه کیهان می‌نویسد: در آغاز ۱۳۶۹خورشیدی موسسه کیهان تصمیم می‌گیرد طبق قانون مطبوعات مصوب مجلس شورای اسلامی برای حدود ۱۰ نشریه ای که منتشر می کرد و از جمله روزنامه کیهان، مدیران مسوول آنها را جهت تصویب به هیات نظارت بر مطبوعات معرفی کند. آقایان خاتمی و اصغری متفقاً تصمیم می گیرند سردبیران موجود نشریات را به عنوان مدیر مسوول معرفی کنند…اما آقای خاتمی و اصغری راضی به مدیر مسوولی من نبودند، من آماده استعفا و ترک کیهان و بازگشت به قم بودم که مطلع شدم از دفتر رهبری با آقای اصغری تماس گرفته شده و طی نامه ای حاوی دستور مقام معظم رهبری به وی ابلاغ شده است که نصیری باید مدیر مسوول بماند.

نصیری پس از کناره گیری از روزنامه کیهان نشریه سیاسی فرهنگی صبح را منتشر کرد. همچنین وی انتشار ماهنامه سیاحت غرب برای مرکز پژوهش‌های اسلامی‌صدا و سیما در قم و مدیریت مسوول انتشارات کتاب صبح را که بیشتر به انتشار آثاری در زمینه غرب شناسی می‌پردازد در کارنامه مطبوعاتی خود دارد. نصیری علاوه بر نگارش ده‌ها مقاله و گفت وگوی مطبوعاتی، چهار کتاب با عنوان‌های اسلام و تجدد، فلسفه از منظر قران و عترت، جایگاه اجتماعی زن از منظر اسلام و آوینی و مدرنیته تالیف و منتشر کرده است.

حسین شریعتمداری

پس از مهدی نصیری در یکم دی ۱۳۷۲ خورشیدی، آیت الله خامنه ای، حسین شریعتمداری را به عنوان مدیر مسوول روزنامه و مؤسسه کیهان انتخاب کرد از آن زمان تا امروز مسوولیت این موسسه و روزنامه بر عهده شریعتمداری است. باید خاطر نشان کرد که تغییر استراتژی روزنامه کیهان که در آن به نوعی مدیرمسوول نقشی پررنگ‌تر از سردبیر یا شورای سردبیری در تولید محتوا و خط‌دهی روزنامه دارد از زمانی که نصیری هم‌زمان هم سردبیر و هم مدیرمسوول بود، آغاز شد. روندی که با آمدن حسین شریعتمداری در دهه ۷۰ اوج گرفت. حسین شریعتمداری از همان زمان در جلسات شورای سردبیری شرکت می‌کرد در حالی‌که شرکت مدیرمسوول در شورای سردبیری مرسوم نبود. شریعتمداری نه‌تنها نویسنده بسیاری از مقالات روزنامه کیهان است، بلکه ستون معروف گفت و شنود کیهان هم به قلم او نوشته می‌شود.