خواجوی کرمانی؛ گنجینه‌ای مهجور در زادگاهش

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر، برجستگی خواجوی کرمانی اما در سایه غفلت و بی‌توجهی قرار گرفته و کرمان، که می‌توانست مقصدی برای گردشگری ادبی باشد، تاکنون نتوانسته به جایگاه شایسته‌ای در معرفی خواجو دست یابد.

خواجوی کرمانی؛ از غزل‌های عاشقانه تا عرفان شاعرانه

کمال‌الدین ابوالعطا محمود بن علی کرمانی، معروف به خواجوی کرمانی، در قرن هشتم هجری در کرمان چشم به جهان گشود. او شاعری است که غزل‌هایش به عنوان پلی بین سعدی و حافظ، نقشی کلیدی در تکامل ادبیات فارسی داشته است. آثار او همچون همای و همایون، گل و نوروز، سام‌نامه و روضه الانوار، سرشار از مضامین عاشقانه، عرفانی و اخلاقی هستند.

خواجو نه‌تنها یک شاعر، بلکه متفکری بزرگ بود که با بهره‌گیری از مضامین عرفانی و حکمی، ادب فارسی را غنی‌تر کرد. او به دلیل مهارت در غزل‌سرایی به «شیخ العشاق» مشهور است و غزل‌هایش برای حافظ و دیگر شاعران بزرگ الهام‌بخش بوده‌اند. با این حال، برخلاف جایگاه ادبی والایش، او در زادگاهش کمتر شناخته شده و مورد توجه قرار گرفته است.

کرمان؛ شهری که به شاعرش بی‌توجه است

کرمان، به عنوان زادگاه خواجوی کرمانی، به‌طور طبیعی می‌توانست خاستگاه برنامه‌های فرهنگی متنوع و نقطه‌ای کانونی برای بزرگداشت او باشد؛ اما این شهر در معرفی این شاعر بزرگ و میراث فرهنگی‌اش کوتاهی کرده است. به جز میدان خواجو، که تنها یادآور نام اوست، هیچ برنامه یا مکان شاخصی برای زنده نگه‌داشتن یاد او وجود ندارد.

در حالی که شیراز حافظیه را به نماد فرهنگی و گردشگری تبدیل کرده و نیشابور آرامگاه عطار و خیام را به مرکز توجه جهانیان بدل ساخته، کرمان از ظرفیت‌های خواجو برای رشد فرهنگی و جذب گردشگر بهره‌ای نبرده است. حتی در ۱۷ دی‌ماه، که می‌تواند فرصتی برای برگزاری جشنواره‌ها، نشست‌های علمی و ادبی یا رویدادهای هنری مرتبط با خواجو باشد، هیچ اقدام خاصی صورت نمی‌گیرد.

چرا کرمان از خواجو غافل مانده است؟

عدم توجه به ادبیات و فرهنگ در اولویت‌های مدیران شهری، یکی از مهم‌ترین دلایل این بی‌توجهی است. سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگ و هنر معمولاً در سایه پروژه‌های عمرانی یا اقتصادی قرار می‌گیرد و خواجو نیز قربانی همین رویکرد شده است.

بسیاری از مردم کرمان حتی با زندگی و آثار خواجو آشنا نیستند. این مسئله ریشه در عدم آموزش و فرهنگ‌سازی در مدارس و دانشگاه‌ها دارد. خواجو برای مردم کرمان یک نام آشناست، اما اغلب نمی‌دانند که این نام، نماد یکی از مهم‌ترین چهره‌های تاریخ ادبیات فارسی است.

در کرمان نه موزه‌ای برای خواجو وجود دارد، نه مرکزی که آثار و اندیشه‌های او را به نمایش بگذارد. حتی در میان گردشگران داخلی و خارجی نیز کرمان به عنوان زادگاه خواجو شناخته نمی‌شود.

کرمان به دلیل جایگاه تاریخی‌اش، با شخصیت‌های متعددی از جمله یعقوب لیث صفاری، شاه نعمت‌الله ولی و قبه‌سبز شناخته می‌شود. این تمرکز بر چهره‌های دیگر شاید باعث شده خواجو در میان این نام‌ها محو شود.

مقایسه‌ای تلخ با دیگر شهرها

وقتی به شهرهایی مانند شیراز، توس، یا نیشابور نگاه می‌کنیم، جای خالی گرامیداشت خواجو در کرمان بیشتر احساس می‌شود. در شیراز، حافظیه و سعدیه نه‌تنها محلی برای بزرگداشت این شاعران، بلکه مقصدی گردشگری و فرهنگی هستند. توس، با آرامگاه فردوسی، نمادی از هویت ملی ایرانیان است. حتی کوچک‌ترین شهرها نیز با برگزاری جشنواره‌های ادبی، توانسته‌اند فرهنگ بومی خود را زنده نگه دارند؛ اما کرمان، با تمام ظرفیت‌هایش، از ایجاد چنین بستری بازمانده است.

راهکارها؛ بازگرداندن جایگاه خواجو به زادگاهش

برای احیای نام و یاد خواجوی کرمانی در کرمان، می‌توان اقدامات زیر را پیشنهاد داد: ساخت موزه‌ای برای نمایش نسخ خطی، زندگی‌نامه و آثار خواجو می‌تواند گامی بزرگ در معرفی او باشد،
برگزاری جشنواره‌های شعر و ادب به مناسبت روز خواجو، با حضور شاعران و پژوهشگران، می‌تواند نام او را زنده کند، تبدیل یک مکان تاریخی به خانه ادبیات کرمان، که به طور ویژه به خواجو و دیگر شاعران کرمانی اختصاص یابد، انتشار کتاب‌ها، مقالات و ساخت مستندهایی درباره خواجو و تأثیر او بر ادب فارسی می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد و معرفی کرمان به عنوان زادگاه خواجو و طراحی مسیرهای گردشگری مرتبط با او می‌تواند فرصتی اقتصادی نیز فراهم کند.

خواجوی کرمانی نه‌تنها یک شاعر بزرگ، بلکه بخشی از هویت فرهنگی کرمان است. این شهر، با سرمایه‌گذاری در معرفی و بزرگداشت او، می‌تواند گامی بلند در راستای احیای هویت فرهنگی خود بردارد. اگرچه غفلت از خواجو در سال‌های گذشته فرصت‌های زیادی را از دست داده، اما هنوز هم می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق، این شاعر بزرگ را به جایگاهی که شایسته اوست بازگرداند.

مردم کرمان چه می‌گویند؟

برای درک بهتر احساسات مردم کرمان نسبت به جایگاه خواجوی کرمانی و کمبودهای موجود در بزرگداشت این شاعر بزرگ، گفت‌وگوهایی با چند تن از اهالی کرمان انجام دادیم. نظرات آن‌ها نشان می‌دهد که گرچه به خواجو افتخار می‌کنند، اما از کم‌توجهی به او دلگیرند.

زهرا که دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی است، با تأسف می‌گوید: ما در کلاس‌های دانشگاه درباره خواجوی کرمانی بسیار خوانده‌ایم و او را شاعری تأثیرگذار در ادبیات فارسی می‌دانیم، اما وقتی به شهر خودم نگاه می‌کنم، می‌بینم که هیچ نشانه‌ای از بزرگداشت او وجود ندارد؛ حتی بسیاری از دوستانم نمی‌دانند خواجو اهل کرمان بوده است. وی ادامه می‌دهد: چرا نباید موزه یا مرکزی برای معرفی آثار این شاعر وجود داشته باشد؟ خواجو شایسته احترام بیشتری است.

علی رضایی، معلم بازنشسته، با گلایه از عدم توجه به نام‌گذاری‌های شهری می‌گوید: خواجو یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های تاریخ این شهر است، اما تنها چیزی که به نام او داریم، یک میدان است که بیشتر مردم حتی به آن توجه نمی‌کنند. وی می‌افزاید: چرا مسئولان به فکر نام‌گذاری خیابان‌ها، مراکز فرهنگی یا حتی یک مدرسه به نام این شاعر نیستند؟ این کارها می‌تواند برای نسل جوان هم الهام‌بخش باشد.

نسرین توسلی که علاقه‌مند به شعر و ادبیات است، از نبود برنامه‌های فرهنگی در کرمان انتقاد می‌کند: من همیشه به شعر علاقه داشته‌ام و اشعار خواجو را دوست دارم، اما در کرمان هیچ مراسمی برای بزرگداشت او برگزار نمی‌شود. وی می‌گوید: ۱۷ دی‌ماه، روز خواجو است، اما حتی یک همایش یا برنامه ساده در این روز نمی‌بینیم. چرا مسئولان فرهنگی کرمان این‌قدر بی‌توجه هستند؟

محمدجواد که دانش‌آموز کلاس یازدهم است، به ضعف آگاهی درباره خواجو اشاره می‌کند: ما در مدرسه فقط شنیده‌ایم که خواجو شاعر بزرگی بوده است، اما هیچ اطلاعات دیگری به ما نمی‌دهند. وی می‌گوید: اگر شهر کرمان برنامه‌های بیشتری برای معرفی او داشته باشد، ما هم بیشتر با او آشنا می‌شویم. مثلاً می‌توانند موزه یا کتابخانه‌ای درباره او بسازند.

حمید امیری که سال‌هاست در بازار کرمان کتاب‌فروشی دارد، از کمبود تقاضا برای آثار خواجو صحبت می‌کند: خواجوی کرمانی یکی از شاعران بزرگ ماست، اما متأسفانه کتاب‌های او در کتاب‌فروشی ما خاک می‌خورند. شاید دلیلش این باشد که مردم با این شاعر آشنایی کافی ندارند. وی می‌گوید: اگر کرمان برنامه‌هایی برای معرفی خواجو داشته باشد، مردم بیشتر به مطالعه آثار او علاقه‌مند می‌شوند.

گفته‌های مردم کرمان به‌خوبی نشان می‌دهد که خواجوی کرمانی در زادگاهش بیشتر از آنکه گرامی داشته شود، مورد غفلت قرار گرفته است. همه از نبود برنامه‌های فرهنگی، ضعف آگاهی عمومی، و کمبود زیرساخت‌های مرتبط گلایه دارند. این نظرات نشان‌دهنده ضرورت فوری اقداماتی جدی برای احیای نام و یاد این شاعر بزرگ است.

با توجه به این بازخوردها، به‌وضوح مشخص است که کرمان نیازمند یک برنامه جامع فرهنگی است که بتواند خواجوی کرمانی را به جایگاه شایسته‌اش بازگرداند و این شهر را به قطب ادبی و فرهنگی مرتبط با این شاعر تبدیل کند.