خلخالی درباره جسد رضا خان چه گفت؟

به گزارش پایگاه خبری “ججین”، در خبر تأییدنشده کشف جنازه‌ مومیایی‌شده آمده بود این جنازه در بخش غربی آستان حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) شهرری که در آن طرح گسترش و توسعه این بخش از آستان در حال اجراست، پیدا شده است.

پس از انتشار خبرهای اولیه، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران در مصاحبه‌ای درباره جنازه مومیایی کشف‌شده در اطراف حرم عبدالعظیم حسنی توضیحاتی داد. خلیل‌آبادی با بیان اینکه روز گذشته اخباری مبنی بر پیداشدن جنازه مومیایی در اطراف حرم عبدالعظیم حسنی منتشر شد، گفت: این جنازه مومیایی‌شده در پی حفاری در قسمت غربی صحن شاه‌عبدالعظیم حسنی پیدا شده است.

او با بیان اینکه حفاری به دلیل پیداشدن این جنازه مومیایی متوقف شده تا مسئولان مرتبط بتوانند بررسی دقیق‌تری داشته باشند، گفت: برخی احتمال می‌دهند که جنازه متعلق به پهلوی اول باشد که به صورت مومیایی‌شده به تهران آورده شده و در حرم عبدالعظیم حسنی دفن شده است.

او با بیان اینکه جنازه متعلق به هرکسی که باشد، به دلیل اینکه مومیایی شده جنبه میراثی دارد و باید حفظ شود، گفت: البته نظر نهایی را باید کارشناسان میراث و پزشکی قانونی بدهند که ببینیم این جنازه متعلق به چه کسی است.

از شایعه تا واقعیت

با وجود آنکه از اوایل صبح روز گذشته، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مجازی روی کشف جسد مومیایی مانور می‌دادند اما «روابط‌عمومی آستان حضرت عبدالعظیم، خبر کشف جسدی مومیایی را در این آستانه در شهرری که آن را به رضاشاه پهلوی نسبت می‌دهند، یک شایعه می‌داند».

مصطفی آجرلو، مدیر کل روابط‌عمومی آستان حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در این زمینه عنوان کرده است: این منطقه در اطراف حرم حضرت عبدالعظیم، قبلا قبرستان بوده است؛ بنابراین کشف جسد در این منطقه و در طرح توسعه آستانه طبیعی است.

او در ادامه با بیان اینکه در طرح در دست انجام، هیچ حفاری انجام نشده است، تأکید می‌کند: فقط با توجه به اجرایی‌شدن طرح توسعه، بخش‌هایی از زمین کنده شده‌اند، بنابراین در این شرایط و در چنین پروژه‌هایی معمولا پیش می‌آید که با بقایای اجساد مواجه شویم. جسد کشف‌شده نیز باقی‌مانده از یک جسد طبیعی است، هیچ جسد مومیایی در این منطقه به دست نیامده است؛ حتی چهره آن قابل تشخیص نبوده و شایعه پخش‌شده درباره بقایای این جسد صرفا ساخته‌شده فضای مجازی است.

سخنان آجرلو کشف جسد را تأیید می‌کند. تکذیب او تنها درباره مومیایی‌بودن این جسد است و به هر ترتیب نشان می‌دهد در جریان توسعه این صحن مطهر، جسدی کشف شده است که روابط‌عمومی آستان می‌خواهد مهم‌بودن آن را نقض کند. حتی در اخبار منتشرشده به‌نقل از یکی از اعضای روابط‌عمومی آستان حضرت عبدالعظیم، اعلام شده است که از – یکشنبه، دوم اردیبهشت – حفاری‌ها متوقف شده و ما نمی‌دانیم دقیقا از کدام بخش مثلا شورای تأمین، امنیت ملی، اطلاعات یا بسیج افرادی در آن محل حاضر شده‌اند و عملیات را متوقف کرده‌اند.

محمدرضا نعمتی، مدیر اداره باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران نیز در گفت‌وگو با ایسنا با اظهار بی‌اطلاعی از جسد مومیایی کشفی، می‌گوید: اگر چنین اتفاقی بیفتد، قطعا باید نخست میراث فرهنگی استان تهران را در جریان بگذارند تا از این طریق تیم کاوش و مطالعه برای بررسی محوطه وارد عمل شود. در صورتی‌که جسد را متعلق به رضاخان بدانیم، جسد کشف‌شده قطعا باید مومیایی باشد، چراکه رضاشاه، سال ۱۳۲۴ در تبعید در ژوهانسبورگ از دنیا رفت و به شهادت تاریخ، جنازه مومیایی‌شده او چهار سال بعد، به ایران آورده شده. جنازه رضاشاه را در مقبره بزرگی در شهرری دفن کردند. بعد از تخریب، جنازه رضاشاه پیدا نشد و شایع شد که محمدرضا، جنازه پدر را مخفیانه در هنگام خروج از ایران (دی‌ماه ۱۳۵۷) با خود برده است.

هنوز هیچ نهادی مومیایی‌بودن جسد کشف‌شده را تأیید نکرده است و پیگیری‌ رسانه‌ها از نهادهای مختلف به یک «نمی‌دانم» بزرگ رسیده است، تاجایی‌که امیرمصیب رحیم‌زاده مدیر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرری نیز در این زمینه تأکید کرده این خبر را هنوز از منبع موثقی نشنیده است و هنوز از سوی متولیان آستان حضرت عبدالعظیم (ع) به این اداره اطلاعاتی داده نشده است.

او همچنین در پاسخ به این پرسش که متولیان آستان حضرت عبدالعظیم (ع) برای اجرایی‌کردن طرح توسعه از میراث فرهنگی استعلام گرفته‌اند، یا خیر؟ می‌گوید: چیزی به دست اداره میراث فرهنگی شهرری نرسیده اما شاید استعلام از مقاطع بالاتر انجام شده است که ما اطلاعی از آن نداریم.

مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران، در حالی‌که کشف یک جسد مومیایی در شهرری را تکذیب نمی‌کند، درباره کشف جسد مومیایی در شهر ری و احتمال تعلق آن به جنازه رضاشاه گفت: به‌محض اینکه یک متخصص باستان‌شناس جنازه را ببیند، می‌تواند عمر جنازه را تشخیص دهد. درصورتی‌که حدود ۶۰ تا ۷۰ سال قدمت داشته باشد، احتمال اینکه متعلق به رضاشاه باشد وجود دارد و به تحقیقات بیشتر باستان‌شناسی و تاریخی نیاز دارد. اگر هم قدیمی‌تر باشد که باز مانند سایر جنازه‌های کشف‌شده تاریخی مورد پژوهش باستان‌شناسان قرار می‌گیرد.

او در پاسخ به این پرسش که آیا مسئولان حرم شاه عبدالعظیم به کارشناسان میراث فرهنگی اجازه تحقیق و کاوش می‌دهند، اظهار کرد: اجازه می‌دهند معنایی ندارد. اگر یک جسد مومیایی کشف شده وظیفه آنهاست سازمان میراث فرهنگی را مطلع کنند. سازمان هم به پژوهشگاه اطلاع می‌دهد و آنها یک تیم باستان‌شناسی از پژوهشکده باستان‌شناسی برای تحقیقات بیشتر روانه می‌کنند. حتی حق ندارند جنازه را جابه‌جا کنند.

قبر پهلوی دوم کجاست

در کتاب خاطرات آیت‌الله خلخالی، شخصی که روزگاری مقبره منتسب به رضاخان را تخریب می‌کند، ادعای وجود جسد رضاخان در این مکان رد شده است. در بخشی‌هایی از این کتاب آمده است: «اطراف مقبره را گروه مسلح فداییان اسلام در محاصره داشتند و پاسداران هم مواظب اوضاع بودند. سرانجام، شب فرارسید ولی ما نتوانستیم مقبره را بخوابانیم، اگرچه خسارت زیادی به آن زدیم و به‌صورت مخروبه درآوردیم. ساعت حدود ۱۰ شب، برای استراحت، محل مقبره را ترک کردم. کمی بعد، جناب آقای حاج‌احمدآقا خمینی، برای دیدن مقبره و در واقع برای تقویت روحیه این‌جانب به آنجا آمد و افراد مستقر در آن محل را تشویق کرد و با این عمل خود، فهماند که امام با تخریب مقبره، مخالفتی ندارند و این امر، بی‌اندازه موجب تقویت ما شد».

در بخش دیگری از این کتاب آمده: «هرچه قبر رضاخان را کندند، حتی استخوان‌های او هم به دست نیامد. بعدا معلوم شد که شاه هنگام فرار، استخوان‌های پدرش را برداشته و با خود به قاهره برده است و حالا هم در یک جای امن، در لس‌آنجلس، نگهداری می‌شود. این استخوان‌ها را در کنار جنازه فرزند اشرف، آقای شفیق، به امانت نگاهداری می‌کنند تا به‌اصطلاح، در یک فرصت مناسب، در ایران، دفن کنند».

این کتاب توسط نشر سایه منتشر شده و این مطالب در صفحه‌های‌ ۳۴۲ و ۳۴۷ کتاب آمده است.