تپه ارگ نادری شیروان یا شهر تاریخی آساک؟

به گزارش پایگاه خبری ججین ، به همین منظور از پاییز سال ۱۳۹۵ با کمک باستان شناسان چینی کاوش ها از این تپه تاریخی آغاز شده که این روند تا ۵ سال آینده هم ادامه خواهد داشت؛ البته تا کشف زوایای مختلف این استقرارگاه کهن در کنار روخانه اترک نمی توان درباره قطعیت محل شهر تاریخی آساک در این خطه اظهار نظر کرد.
شاهنشاهی اشکانی یا اشکانیان (۲۴۷ پ.م. ۲۲۴ م) که با نام امپراتوری پارت‌ها نیز شناخته می‌شود، یکی از قدرت‌های سیاسی و فرهنگی ایرانی در ایران‌زمین بود که ۴۷۱ سال بر قسمت اعظم غرب آسیا حکومت کرد.
مؤسس و بنیانگذار این دودمان، اشک نامیده شد و این امپراتوری در قرن ۳ پیش از میلاد توسط اشک رهبر قبیله پرنی پس از فتح ساتراپ پارت در شمال شرقی ایران تاسیس شد.
اصلیت اشکانی‌ها از تیره ایرانی پرنی و شاخه‌ای از طوایف وابسته به اتحادیه داهه از عشایر سکاهای محدوده شرق دریای خزر بودند، آنان از ایالت پارت که مشتمل بر خراسان بزرگ فعلی بود، برخاستند.
یک کارشناس ارشد تاریخ معتقد است که آگاهی ما از وضعیت دوران ماد و هخامنشی تپه ارگ نادری بسیار کم است ولی با شناختی که از پراکندگی مواد فرهنگی در سطح تپه وجود دارد بسیار روشن است که در این دوران شهر شیروان همچنان یک موقعیت استقراری مهم بوده است.
بهروز سلطانی اظهار کرد: در آغاز دوره اشکانی شهری به نام آساک در حوزه رود اترک مرکز تاجگذاری نخستین شاه اشکانی بود و این شاهنشاهی موفق به شکست جانشینان اسکندر مقدونی و بیرون کردن بیگانگان از خاک ایران شد. 
وی گفت: برخی از پژوهشگران اتفاق نظر دارند که شهر تاریخی آساک در حد فاصل شهر امروزی قوچان و بجنورد قرار داشته و از نظر موقعیت جغرافیایی و مدارک باستان شناسی، به نظر می رسد از مهم ترین آثار تاریخی که می توان به عنوان شهر تاریخی آساک معرفی کرد، تپه تاریخی ارگ نادری شیروان است.
یک کارشناس ارشد تاریخ دیگر هم گفت: تپه تاریخی ارگ نادری شیروان به عنوان مهم ترین اثر تاریخی کشور محل شکل گیری اولین جوامع روستایی بوده و هویت شهری شیروان با شکل گیری یک جامعه روستایی کوچک در هفت هزار سال قبل در آن شکل گرفته است.
مهناز مقدسی افزود: این پدیده شگفت انگیز همانند کوهی در داخل شهر کهن و باستانی شیروان قرار گرفته است که بر دشت شیروان اشراف دارد و رودخانه اترک از کنار آن می گذرد.
این مورخ جوان گفت: سفال های به دست آمده از تپه باستانی ارگ شیروان نظیر تپه باستانی است و نوع سفال ها قرمز با نقوش سیاه مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد می باشد که به عنوان کهن ترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.
تپه باستانی ارگ شیروان بزرگترین تپه دست ریز خاکی ایران ۲۵ متر ارتفاع و ۹۰ متر قطر دارد که به علت فرسایش از ارتفاع تپه کاسته شده است و این مجموعه تاریخی در سابق مرکز حکومت و فرماندهی شمال خراسان بود که دارای حصار و چهار برج مرتفع بود و عمارت حاکم بر بلندایش مستقر بود و دور تا دور آن دیوار شهر بند قرار داشت. 
حوزه شرقی رود اترک که امروز در تقسیمات سیاسی به نام شهرستان های شیروان، فاروج و قوچان شناخته می شود به دلیل وجود منابع سرشار کشاورزی و دامداری از گذشته های دور تا به امروز، بستری مناسب برای شکل گیری جوامع انسانی بوده است.
تپه باستانی ارگ شیروان در روزگاران گذشته محل برگزاری مسابقات کشتی پهلوانی باچوخه خراسان بود که این بنای تاریخی برای چندمین بار اخیرا آذرماه ۸۹ توسط باستان شناسان گمانه زنی گردید که این تپه باستانی مهم ترین بنای تاریخی و سند هویت قدیمی ترین پایتخت شمال خراسان است.
شهر شیروان تا پایان دوران قاجاریه همچنان در اطراف تپه ارگ نادری و محصور در برج و بارو بوده است و پس از زلزله سال ۱۳۰۸ شمسی، این محدوده به کلی ویران شد که مردم ناچار به ترک آن و استقرار در بخش های مرکزی شهر امروزی شیروان شدند.
پس از این زلزله، آواری از خشت و گل در اطراف تپه باقی ماند و بارو، برج ها و بخش حاکم نشین آن به شدت خسارت دید و پس از توسعه شهر شیروان در سال های بعد، حاشیه نشین های شهر شیروان در اطراف تپه مستقر شدند.
آنچه امروز از بقایای شهر تاریخی شیروان باقی مانده، بقایای بارو و برج های غربی شهر و تپه ارگ نادری است که کارشناسان میراث فرهنگی با توجه به گمانه زنی های انجام گرفته بر روی این تپه در سال های ۸۹ و ۹۰ معتقدند: این گمانه زنی ها هویت شهری شیروان را سه هزار سال عقب تر می برد.
آنان با اشاره به موانع موانع پیش روی آزادسازی محدوده این محوطه تاریخی معتقدند تنها راه چاره تبدیل این اثر به سایت موزه و گردشگری است که در این مسیر باید ساخت و سازهای اطراف آن ممنوع و فعالیت های کشاورزی در اطراف آن محدود شود تا به اثر آسیبی نرسد.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: ارگ نادری متشکل از یک تپه مصنوعی به ارتفاع بیش از ۲۰ متر است که حاصل نهشته شدن متوالی لایه های باستانی و بقایای مسکونی ادوار گذشته بر روی هم است که در دوره قاجاریه در گرداگرد این تپه قلعه ای ایجاد شده که برج و باروی آن تا دهه های اخیر حفظ شده بود.
علی اکبر وحدتی در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: پیرو تفاهم نامه منعقد شده بین پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور و دانشگاه نانجینگ چین، تیم مشترک باستان شناسی ایران و چین درپاییز سال ۱۳۹۵ نخستین فصل کاوش های باستان شناسی تپه نادری با هدف شناسایی توالی باستانی منطقه اترک را آغاز کردند که به مدت پنج سال ادامه خواهد یافت.
وی گفت: همزمان با این کاوش ها برنامه مرمت برج و باروی ارگ نادری آغاز شده و در سال جاری حدود ۷۰ متر از برج و باروی اطراف محوطه با مبلغی بالغ بر ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال مرمت شده است. 
وحدتی افزود: این اثر تاریخی در میانه بافت فرسوده شهری واقع شده که ساماندهی آن به عنوان عنصر اصلی تقویت هویت شهری در قالب یک سایت موزه فضای باز در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی قرار گرفته است و طبعا ساماندهی ارگ نادری ضمن بهبود کیفی سیما و منظر شهر در منطقه بافت فرسوده، باعث جذب و ماندگاری گردشگر در منطقه خواهد شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از ایجاد سایت موزه فضای باز در ارگ نادری شیروان گفت: اجرای طرح مزبور می تواند منطقه را به یکی از مراکز مهم مطالعات تاریخی خراسان شمالی تبدیل کرده و آن را مورد توجه پژوهشگران و محققان خارجی، قرار دهد.
آدینه محمد سویدانلویی در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه عملیات این طرح حجم کاری و اعتبار بالایی نیاز دارد، اظهار کرد: مرمت و ساماندهی این اثر موجب جذب گردشگر، حفظ هویت شیروان و حفظ اثر تاریخی می شود و این تپه تاریخی با این قدمت نشان دهنده آن است که شیروان با آمدن اقوام مختلف قدمت خود را حفظ کرده است.
وی گفت: مرمت و بازسازی بخش های باقیمانده از برج و باروی شهر تاریخی، تملک تدریجی منازل مسکونی و مزارع کشاورزی محدوده عرصه تپه، طراحی و اجرای پارک موزه، طراحی و ایجاد بازارچه صنایع دستی و آغاز کاوش های هدفمند باستان شناسی به منظور مطالعه اثر و ایجاد بسترهای مناسب سایت موزه در فضای باز، از مهم ترین اقداماتی است که برای اجرای این طرح پیش بینی شده است.
سویدانلویی افزود: از جمله ویژگی های تاریخی منطقه شمال خراسان برجای ماندن تعداد قابل توجه ای تپه های تاریخی با ویژگی های مختلف باستان شناسی از جمله تپه تاریخی ارگ نادری شیروان است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: بر خلاف استان های همجوار، در استان خراسان شمالی تعداد کمی بناهای تاریخی از جمله تپه ارگ نادری باقی مانده است ولی وجود سکونتگاه های تاریخی مهم با استقراری چندهزار ساله، جایگاه تاریخی منطقه را به نوعی دیگر حایز اهمیت کرده است. 
سویدانلویی با اشاره به حضور کاوشگران چینی در سال گذشته افزود: قرار بود این گروه چینی در شهریور ماه امسال حضور یابند که به دلیل مشکل تامین اعتبار از سوی طرف چینی، خردادماه به شیروان خواهند آمد.
وی گفت: کاوش های بیشتر در باره چگونگی شکل گیری یا ارتباط آن با تمدن های کهن بیشتر مشخص خواهد شد.
شهرستان شیروان با ۱۵۷ هزار نفر جمعیت به عنوان دومین شهرستان پرجمعیت خراسان شمالی در ۶۰ کیلومتری شرق بجنورد قرار دارد.