تصویر اشتباه از فضای قرآنی/اهل بیت از کتابت قرآن با طلا خشنودند؟

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری مهر، بیست و هفت دی ماه از اثر هنری «قرآن کشتی مطلا» با حضور آیت الله سعیدی تولیت آستان مقدس کریمه اهل بیت (س) و حسن روحانی  رییس جمهور در موزه حرم مطهر حضرت معصومه (س) رونمایی شد. علی اصغر موسویان هنرمند این اثر کل قرآن کریم را بر روی کشتی به طول سه متر، عرض یک متر و ارتفاع یک متر خلق کرده است.

همچنین سال گذشته نیز بزرگترین قرآن کریم نقره و طلای جهان با حضور آیت الله عبدالله جوادی آملی از مراجع تقلید در موسسه اسراء قم رونمایی شد. رائین اکبرخانزاده خالق این اثر بوده و ابعاد این قرآن کریم را ۱۴۱.۶ در ۹۱ سانتیمتر و مراحل کتابت این قرآن کریم حدود ۲ سال به طول انجامیده است. وزن این قرآن، ۱۰۰ کیلوگرم است که در ساخت آن از طلای ۱۸ و ۲۴ عیار، نقره و نیز مس به کار رفته شده است. این قرآن پس از به نمایش گذاشتن از شهرهای داخلی کشور در نمایشگاه های قرآنی خارجی از کشور نیز به نمایش درآمده و سپس به فروش رفته و تمام هزینه آن صرف کمک به کودکان سرطانی شد. خانزاده ۲۰ سال است مشغول کتابت قرآن بوده و این اثر، بیست و ششمین قرآن کریمی است که وی کتابت کرده است کوچکترین قرآن نقره جهان در ابعاد ۱۲ در ۱۶ سانتیمتر از جمله دیگر آثار اوست.

اما رونمایی از کشتی قرآن مطلا با واکنش های فراوانی در شبکه های اجتماعی روبرو شده است. این کشتی که وزن آن ۷۰ کیلو و از جنس برنز و طلا است قرار است به حرم امام حسین (ع) اهداء شود و به همین سبب نیز طرح آن کشتی نمادی از حدیث قدسی «ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه» انتخاب شده است.

بازتاب این خبر باعث شد تا افراد زیادی نسبت به این عمل واکنشی انتقادی داشته و سوال های زیادی را از دیدگاه هایی متفاوت بیان کنند.

این اتفاق در حالی افتاد که حضور رییس جمهور در این رونمایی باعث تردید مردم نسبت به اطلاع وضعیت بد اقتصادی توسط رییس قوه مجریه بوده است. سوالهای جامعه این بود که مگرنه اینکه چندی پیش درپی اعتراض به مشکلات اقتصادی مردم دست به اعتراض زده و خواستار عدالت محوری شده بودند؟ پس چطور رییس جمهور می تواند با فهم این موضوعات در مراسم رونمایی از یک اثر دینی مذهبی که لباسی از جنس طلا دارد، بدون دغدغه حضور پیدا کند در حالی که سه سال است در مراسمی که تحت عنوان تجلیل از خادمان قرآن کریم که مبلغان قرآن هستند حضور پیدا نکرده و تنها به حضور وزیر ارشاد بسنده می شود.

اگر ساده زیستی، توجه و اهتمام به فقرا و نیز پرهیز از رفتارهای اشرافی را سیرۀ رسول خدا، ائمه اطهار و علمای راستین بدانیم، آنگاه ساختن کشتی مطلا و قرآن مطلا را چگونه باید تفسیر کنیم؟

از سوی دیگر ماهیت این اثر نیز با سوالات فراوانی روبرو شده است. اینکه اثری فاخر در حوزه قرآن و عترت تولید می شود موجب رضایت است اما اینکه این اثر هنری تا چه اندازه ای می تواند کاربردی باشد نیز مورد بحث و بررسی است. به عنوان مثال اثر هنری در قالب فیلمنامه های قرآنی به مراتب تأثیرات بیشتری می تواند برای عموم جامعه داشته باشد تا یک اثری که تنها در موزه قابل مشاهده است.

در قسمتی از صحیفه امام خمینی(ره) در دیدار ۳۰ شهریور ماه ۶۷ با هنرمندان و خانواده شهدا آمده است: «تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمدی(ص) ائمه هدی (ع) فقرای دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه خوردگانِ تاریخ تلخ و شرم ‏آور محرومیت ها باشد. هنری زیبا و پاک است که کوبنده سرمایه داری مدرن و کمونیسم خون ‏آشام و نابودکننده اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومایگی، اسلام مرفهین بی ‏درد و در یک کلمه اسلام آمریکایی باشد. هنردر مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی است. هنر در عرفان اسلامی ترسیم روشن عدالت و شرافت و انصاف و تجسیم تلخکامی گرسنگانِ مغضوب قدرت و پول است.  هنرمندان ما تنها زمانی می‏ توانند بی‏ دغدغه کوله بار مسولیت و امانتشان را زمین بگذارند که مطمئن باشند مردمشان بدون اتکا به غیر، تنها و تنها در چهارچوب مکتبشان، به حیات جاویدان رسیده‏ اند.»

سید مهدی صدرالساداتی، فعال فرهنگی در این باره نوشت: «کشتی ای که نه می شود سوارش شد، نه می توان از قرآن آن استفاده کرد و فقط روی اعصاب مردمی است که با چند گرم از این کشتی زندگی شان زیر و رو می شود. مگر در تفکر الهی طلا و نقره چقدر ارزشمند است که شما با طلا تعظیم شعائر می کنید؟

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید «اگر (تمکّن کفّار از مواهب مادی) سبب نمی‌شد که همه مردم امت واحد (گمراهی) شوند، ما برای کسانی که به (خداوند) رحمان کافر می‌شدند خانه‌هایی قرار می‌دادیم با سقف هایی از نقره و نردبان هایی که از آن بالا روند» (زخرف ۳۳)

خب این کار اگر ارزشمند بود که خدا برای کفار نمی کرد!!؟ اگر سقف خانه طلا و نقره در این دنیا برای کسی تعظیم محسوب می شود که خدا نعوذ بالله خودش تعظیم کفار نمی کند! اتفاقا باید می فرمود سقف خانه پیامبر (ص) را از طلا می ساختم (تعظیم شعائر) ، نه اینکه درست برعکس !!!  آدم از تعجب شاخ در می آورد که آقایان دقیقا خود قرآن که سوره زخرف در آن است را به همان شکل تعظیم می کنند!

الله اکبر از فهم معارف!! تمجید می کنند از این کشتی مطلا تا یک هنرمند دیگری به فکر بیافتد که چه اسراف کاری با طلا و دین می شود کرد و رفت پیش یک شیخ یا سید معمم و از آن رو نمایی کرد!؟»

سید محمود رضوی، تهیه کننده سینما نیز نوشت: «مردم نان ندارند قرآن مطلا رونمایی می شود! خوب شد مشخص شد از قم تا تهران از علما تا زعما همه ماشاالله از درد مردم بی اطلاعند.»

در ادامه این اعتراضات و  واکنش های منفی روابط عمومی آستان قدس با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که قرآن کشتی مطلا با هزینه شخصی ساخته شده و این آستان حمایت مادی از آن نداشته است.

اما این باز هم چندان آتش انتقادات را کم نکرد و موضوع همچنان مورد واکنش افراد کارشناس و عموم جامعه واقع شد.

در پی این واکنش ها، علی اصغر موسویان سازنده این اثر هنری به دفاع از خود پرداخت و در گفتگو با رسانه ها گفت: «برای ساخت این کشتی مطلا حدود ۴۰ میلیون تومان هزینه شده که همه این پول را خودم از اموال خودم پرداخت کرده‌ام و هیچ کمک دولتی و مردمی در این راستا دریافت نکرده‌ام. البته این بزرگ‌ترین افتخار برای من است که اموالم را در این راه خرج کنم زیرا می‌توانستم این پول را به جای تولید اثر هنری، صرف امورات زندگی و خانواده‌ام کنم. این را هم بگویم تمام محصولاتی که من ساخته‌ام از روز اول یعنی از حدود ۲۶ سال قبل همه با هزینه‌های شخصی بوده و همه این آثار به حرم مطهر حضرات معصومین(ع) اهدا شده است و از هیچ یک از این آثار نفع مالی نداشته‌ام.»

وی با گلایه از هجمه‌هایی که اخیراً برای ساخت این کشتی بر علیه‌اش شده است،‌ گفت: «متأسفانه برخی از دوستان دانسته یا نادانسته هجمه‌های زیادی را بر علیه این کار انجام دادند در حالی که این یک اثر هنری است و شاید در تولید آثار مختلف هنری که برای قرآن و اهل بیت(ع) هم تولید نمی‌شوند هزینه‌های بسیار سنگین‌تر از این صرف شود که بسیاری از آنها با بودجه‌های دولتی است. اما متأسفانه ساخت این اثر هنری با هزینه بسیار پایین آن هم با نیت و عشق به اهل بیت(ع) با هجمه‌های بسیاری روبه‌رو شد که کاملاً کذب،‌ دروغ و بی‌اساس است.»

موسوی درخصوص فرآیند ساخت این کشتی گفت:‌ «موضوع طراحی کشتی را با برخی دوستان مطرح کردم و نهایتاً‌ بدنه اصلی کشتی با جنس چوب ساخته شد و در روی آن ورق‌هایی از جنس برنز و برنج ساخته و نصب شد تا بتوانیم آیات قرآن کریم و برخی روایات را روی این ورق‌ها حک کنیم.«

سازنده کشتی مطلا از کتابت کل قرآن روی بدنه کشتی خبر داد و گفت: «سپس با سوزن فولادی کل قرآن کریم را روی بدنه کشتی حک کردیم و کلمه مقدس «الله‌اکبر» به عنوان تذهیب دور تا دور کشتی نگارش شد.«

وی ادامه داد: پس از اتمام حکاکی‌های آیات قرآن و روایات برای اینکه ورق‌های برنجی و برنزی رنگش یکدست شده و به مرور زمان سیاه نشود با آب طلا روکشی بر روی آن انجام دادیم که در مجموع حدود ۱۴۰ گرم طلا برای این کار استفاده شد. همچنین ورق‌های برنزی و برنجی استفاده شده بر روی کشتی حدود ۲۵ کیلو وزن دارد و مابقی وزن کشتی که حدود ۷۰ کیلو است، چوب است.

اما حجت الاسلام زائری در کانال تلگرامی خود مشکل را فراتر از ۱۴۰ گرم طلا خواند و نوشت: «بعد از اعتراض عمومی نسبت به رونمایی کشتی قرآن مطلا در قم برخی بزرگواران نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و توضیحاتی منتشر کرده اند از این قبیل که این اثر هنری کلا هفتاد کیلو وزن داشته و در ساخت آن کلا صد و چهل گرم طلا به کار رفته است!

مگر ایراد و اشکال این کار در میزان طلای مورد استفاده در ساخت کشتی قرآنی بوده که توضیح می دهید میزان طلا فلان قدر است و مگر بحث بر سر منبع تأمین مالی بوده که شرح می دهید خود هنرمند صاحب اثر هزینه را تأمین کرده است؟

مگر وقتی امیر مؤمنان به کارگزار خود نامه ای عتاب آمیز نوشت و از او به خاطر شرکت در مهمانی اشرافی گلایه کرد بحث بر سر این بود که چند بشقاب بر سر سفره بوده یا هزینه شام و ناهار از بیت المال تأمین شده؟

دوستان بزرگوار! آیا واقعا متوجه نیستید که اصل و اساس این کار محل اشکال و ایراد است؟ این که بعد از سی و نه سال انقلاب اسلامی -آن هم در شهر مقدس قم- کار به افتتاح کشتی مطلا برسد دردناک و تأثر آفرین است و با ماهیت آموزه های دینی و تفکر انقلابی تعارض دارد! مگر بحث بر سر میزان طلا یا منبع تأمین مالی بوده است؟

این پاسخ ها و توجیه ها مثل این است که کسی پایش را به سمت پدرش دراز کند و هنگامی که به خاطر بی احترامی مورد انتقاد قرار گیرد پاسخ دهد من فقط پایم را هفتاد سانتیمتر دراز کرده بودم نه هفتاد و سه سانتیمتر!

یا فرض کنید کسی که جیب دیگران را زده بگوید من فقط هفتاد هزار تومان دزدیدم نه هفتاد و پنج هزار تومان!

بزرگواران! اشکال از تفکری است که حضور روحانیان و معممین بزرگوار -چه رییس جمهوری و چه امام جمعه- را به جای کوخ محرومان و کلبه خرابه مستضعفان در رونمایی کشتی مطلا روا می داند و توجیه می کند!

بحث بر سر رفتار و کرداری نمادین است که قرآن کریم را در ورق طلا یا صفحه نقره منحصر می سازد و ما را به نقش و نگار دین سرگرم می کند، در همان حال که از عمل به قرآن در صحنه های زندگی غافل هستیم.

مسأله غفلت از قرآن در عمل و مشغول شدن به آن در ظاهر است و به دلیل همین نقش نمادین اگر مثلا این رونمایی در موزه فلان مؤسسه هنری در اروپا و با حضور غیر روحانیان از مسلمانان ساکن اروپا رخ می داد هیچکس ایرادی نمی گرفت!

اگر یک کت و شلواری کراواتی در «رم» از آن رونمایی می کرد خیلی فرق داشت با رونمایی آن با حضور یک عمامه به سر در «قم» و آن هم در شرایطی که میلیونها نفر از مردم مسلمان و صاحبان همین قرآن به خاطر چند میلیون تومان و چند صد هزار تومان گرفتار فقر و فحشا هستند!

من البته کاملا به نیت و قصد هنرمند محترم صاحب اثر و همه دوستان و همراهان او -که برخی را می شناسم و به صدق نیت و تلاش و همت شان آگاهم- اطمینان دارم اما بیایید بدبینانه قضاوت کنیم و از خود بپرسیم آیا امکان ندارد روزی کسی بیاید و از جیب خودش هزینه کند تا ما را به دست خود دچار حرکت ها و رفتارهایی سازد که با روح فرهنگ علوی و اساس رویکرد انقلابی منافات دارد؟

مگر در طول تاریخ شیعه و لااقل در تاریخ معاصر -از دوره مرحوم آقاسید ابوالحسن اصفهانی تا کنون- کم بوده اند افرادی که یا با نقشه های طراحی شده سفارت انگلیس یا با نیات صادقانه فردی خواسته اند برای مرجعیت تقلید و زعامت حوزه هدیه ای بیاورند و عکسی بگیرند و … و مگر برای رنگ کردن دیوار حسینیه جماران به مرحوم امام راحل کم اصرار کردند و مگر نبود یکی از مریدان و مقلدان ثروتمند مرحوم شهید سیدمحمدباقر صدر که می خواست برای ایشان از پول حلال خودش خانه بخرد اما هرچه کرد ایشان نپذیرفت و تا زمان شهادت مستأجر باقی ماند؟

دوستان بزرگوار، به خدا بحث بر سر گرم طلای به کار رفته در کشتی مطلا نیست، نگرانی از مسیری است که داریم به نام دین و حوزه و انقلاب و روحانیت می رویم.

با نظر به واکنش های مختلف نسبت به این امر باید گفت مشخص شد که میزان طلا مساله ای نیست، مساله نفس عمل و سمت و سویی است که از این دست اتفاقات و کارهای قرآنی شکل می گیرد.

در این مسیر فرقی میان قرآن طلا و قرآنی نوشته شده بر روی دانه برنج نیست چرا که قرآن تنها یک ظاهر نیست که البته ظاهر زیبا در جذب به آن موثر است اما قرآن باطنی دارد که تمام مردم جامعه نسبت به فهم آن باید احساس تکلیف کنند و مسئولان باید نسبت به فرامین الهی در جامعه کوشا باشند و در این بین نیز وقتی جامعه ای دست به اداهای دینی از جمله رونمایی چنین قرآنی بزند کاریکاتوری از مسائل مقدس خلق خواهد کرد که اعتقاد هنرمند نسبت به ثبت و انجام اثرش را از بین برده و باعث موجی از تقابلات منفی و تعارضات همراه با واکنش های تند می شود.

با توجه به بحث و گفتگوهایی که در چند روز اخیر در باره نگارش قرآن با طلا رخ داده علی نصیری، رئیس موسسه معارف و وحی و خرد طی یادداشتی این مسئله را از منظر اهل بیت و علمای اسلام مورد بررسی قرار داده است.

وی می نویسد: «مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب تجارت بابی را با این عنوان گشوده است «بَابُ أَنَّهُ یُکْرَهُ أَنْ یُعَشَّرَ الْمُصْحَفُ بِالذَّهَبِ …َ جَوَازِ کَوْنِهِ مُخَتَّماً بِالذَّهَبِ وَ تَحْلِیَتِهِ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّهِ» که دو روایت ذیل در این باب ناظر به بحث ماست:

۱- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَهَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یُعَشِّرُ الْمَصَاحِفَ بِالذَّهَبِ فَقَالَ لَا یَصْلُحُ فَقَالَ إِنَّهُ مَعِیشَتِی فَقَالَ إِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَهُ لِلَّهِ جَعَلَ اللَّهُ لَکَ مَخْرَجاً.

سند روایت موثقه است.

سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یُعَشِّرُ الْمَصَاحِفَ بِالذَّهَبِ؛ یعنی فردی که پایان هر ده آیه علامتی طلانشان می گذارد و از این طریق زندگی خود را می گذراند.

قوله «یعشر المصاحف» التعشیر أن یجعل علی رأس کل عشر آیات علامه وینقش ویزین.

فَقَالَ لَا یَصْلُحُ؛ صلاح نیست تعبیری از کراهت است.

فَقَالَ إِنَّهُ مَعِیشَتِی فَقَالَ إِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَهُ لِلَّهِ؛ ترک کار باید خالصانه و برای خداوند باشد.

جَعَلَ اللَّهُ لَکَ مَخْرَجاً؛ اگر کسی کاری ناروا را به خاطر خداوند رها کند، خداوند راه گریزی برای او می گذارد. حاکمیت روح توحید در سیره قولی و عملی اهل بیت (ع) مشهود است.

طبق این روایت علامت گذاری در پایان هر ده آیه با طلا که گویا در عصر اهل بیت (ع) رواج پیدا کرده بود، مکروه اعلام شده است.

روایت دوم به این شرح است؛

۲- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَهَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَرَّاقِ قَالَ: عَرَضْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع کِتَاباً فِیهِ قُرْآنٌ- مُخَتَّمٌ مُعَشَّرٌ بِالذَّهَبِ وَ کُتِبَ فِی آخِرِهِ سُورَهٌ بِالذَّهَبِ فَأَرَیْتُهُ إِیَّاهُ فَلَمْ یَعِبْ فِیهِ شَیْئاً إِلَّا کِتَابَهَ الْقُرْآنِ بِالذَّهَبِ فَإِنَّهُ قَالَ لَا یُعْجِبُنِی أَنْ یُکْتَبَ الْقُرْآنُ- إِلَّا بِالسَّوَادِ کَمَا کُتِبَ أَوَّلَ مَرَّهٍ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَرَّاقِ‏ مِثْلَهُ.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَرَّاقِ؛ نام خود گواه است که شغل پدر و پسر صحافی بوده است.

قَالَ: عَرَضْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع کِتَاباً فِیهِ قُرْآنٌ- مُخَتَّمٌ؛ مهر و موم شده.

مُعَشَّرٌ بِالذَّهَبِ؛ سر هر ده آیه طلاکوب شده است. پیداست در دوران اهل بیت (ع) تذهیب قرآن و نقش و نگار کردن آن رواج داشته است.

وَ کُتِبَ فِی آخِرِهِ سُورَهٌ بِالذَّهَبِ؛ افزون بر تذهیب در پایان هر ده آیه، یک سوره در آخر قرآن با طلا نگاشته شده بود.

فَأَرَیْتُهُ إِیَّاهُ فَلَمْ یَعِبْ فِیهِ شَیْئاً؛ عیبی در آن نگرفت.

إِلَّا کِتَابَهَ الْقُرْآنِ بِالذَّهَبِ؛ قرآن نباید با طلا نگاشته شود.

فَإِنَّهُ قَالَ لَا یُعْجِبُنِی أَنْ یُکْتَبَ الْقُرْآنُ- إِلَّا بِالسَّوَادِ کَمَا کُتِبَ أَوَّلَ مَرَّهٍ؛ قرآن را با همان مرکب سیاه که در گذشته رایج بود، بنگارند.

از این که امام صادق (ع) نگارش قرآن با طلا را عیب گرفت و فرمود بهتر آن است که قرآن را با همان روش سابق و با قلم بنگارید، نشان می دهد که آنان با نگارش قرآن با طلا موافق نیستند.

مراجعه به آراء فقهاء نیز نشان می دهد که برخی از آنان تذهیب قرآن و کتابت آن با طلا را حرام ولی عموماً مکروه می دانند.

یکی از دلایل این امر آن است که آموزه های دینی از دور بودن تمام مظاهر دینی از پیرایه های دنیوی تاکید دارند.»

بر همه اینها باید افزود که آیا ارائه چنین تصویری از فعالیت های قرآنی باعث ایجاد تصوری غلط از فضای قرآنی و فعالیت های قرآنی سودمند نخواهد شد؟ فعالیت های که علی رغم بی توجهی مسئولین و کاهش بودجه همچنان به کار خود ادامه می دهند تا روح قرآن و معارف قرآنی و انس با قرآن را در جامعه ترویج کنند.