اعزام نخستین محصلان به اروپا

به گزارش پایگاه خبری “ججین“، آنها به همراهی هرفورد جونز، وزیر مختار انگلستان که از ماموریت خود به لندن بازمی‌گشت به انگلستان فرستاده شدند. هنگام ترک ایران عباس میرزا به جونز دستور داده بود که محمدکاظم باید در رشته نقاشی و حاجی‌بابا در رشته پزشکی تحصیل کنند، اما هیچ‌یک نباید تنها به این رشته‌ها محدود بمانند. در غیاب هرگونه سفارتخانه یا موسسه ایرانی در لندن مسوولیت برنامه‌ریزی برای آموزش این دو دانشجوی ایرانی برعهده وزارت امور خارجه انگلستان بود. بی‌تجربگی وزارت امورخارجه برای چنین ماموریتی و ناآشنایی این دو به زبان انگلیسی باعث شد که ماه‌های اولیه اقامت به بلاتکلیفی و بدون برنامه تحصیلی طی شود. در این مدت این دو در اقامتگاهی در مرکز لندن، خیابان‌ هالف‌مون، ساکن بودند، شخصی انگلیسی‌ که به‌عنوان مسوول تربیت این دو انتخاب شده بود دغدغه شدیدی نسبت به حفظ اصالت و ایرانی بودن این دو داشت، و مقرر کرده بود که این دو با لباس ایرانی خود در لندن رفت‌وآمد کرده و آداب و رسوم دینی و ملی خود را به جای آورند.

هجده ماه بعد از ورود به لندن محمدکاظم به علت بیماری درگذشت و سرانجام در ماه آوریل ۱۹۱۳ برنامه درسی حاجی‌بابا توسط وزارت امورخارجه بریتانیا مصوب شد. در بسیاری از منابع ایرانی و غیرایرانی دانشگاه آکسفورد محل تکمیل بخشی از تحصیلات میرزا بابا ذکر شده ‌است. بنا بر نوشته دهخدا، «در ایام تحصیل در انگلیس حاجی بابا بسیار ساعی و همواره در طلب علم شایق بوده و قسمتی از تحصیلات خود را در دارالفنون مشهور اکسفورد به انجام رسانده و پیوسته با رجال انگلیسی که در ایران ماموریت یافته بودند مانند سرجان ملکم و سرگور اوزلی مربوط بود.» اما در بعضی منابع دیگر مطلبی کاملا خلاف این معنی نیز ذکر شده‌است: «از سوی دیگر حاجی‌بابا پزشکی را به‌صورت تجربی آموخت. به قول افسری انگلیسی به قدری تنبل بود که در طبابت نتوانست تحصیل کند. او پس از بازگشت به ایران با لقب حکیم باشی در دستگاه عباس میرزا شروع به کار کرد. حاجی بابا با پزشکانگلیسی عباس میرزا به نام دکتر کورومیک همکاری می‌کرد و بیشتر مترجم او بود.»