ابوحمزه ثمالی کیست؟

به گزارش پایگاه خبری “ججین“، ابوحمزه ثابت بن دینارثمالی معروف به ابو حمزه ثمالی که دعای ابوحمزه ثمالی برگرفته از نام اوست، یکی از اصحاب خاص زین‌العابدین علی ابن الحسین (امام چهارم شیعیان) بود.ابوحمزه اهل کوفه بود.سال تولد وی دقیقاً معلوم نیست اما با توجه به اینکه از زاذان کِنْدی (متوفی ۸۲) روایت نقل کرده است، باید پیش از ۸۲ به دنیا آمده باشد.

آل مُهَلَّب او را از موالی خود می‌دانستند اما نجاشی این ادعا را رد کرده است.او را از قبیله طی و تیره بنوثُعَل دانسته و دلیل شهرت ابوحمزه را به ثمالی سکونت وی در محله اقامت قبیله ثُماله از تیره اَزْدذکر کرده است. ابوحمزه در کوفه با زید بن علی مراوده داشتهو شاهد دعوت و شهادت او در کوفه بود.

ابوحمزه ثمالی در دوران امام سجاد(ع) شخصیتی مانند سلمان در زمان پیامبر اکرم(ص) بوده است . وی فردی مورد اعتماد و امانت دار بود و چهار نفر از امامان شیعه (امام سجاد، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم (ع) ) را ملاقات کرده بود.

ابوحمزه ثمالی یکی از اصحاب خاص امام سجاد(ع) بود که با ایشان انس خاصی داشت .

دعای شریف امام سجاد(ع) که طولانی‌ترین دعای سحر ماه رمضان است، از طریق ابوحمزه روایت شده و به همین علت «دعای ابوحمزه ثمالی» نام گرفته است.

پدر سه شهید

ابوحمزه پنج پسر صالح داشت. سه نفر از فرزندان او: نوح، منصور و حمزه همراه زید بن علی بن الحسین علیه‌السلام قیام کردند و علیه حکومت جبار امویان در کوفه دست به شورش زدند. در این قیام شیعیان کوفه با زید بیعت کردند.

سه فرزند ابوحمزه از شاخص‌ترین چهره‌های آن قیام شمرده می‌شدند. آن ها در کنار فرزند دلیر امام سجاد علیه السلام علیه ظلم مبارزه کردند. هنگامی که جنگ به اوج خود رسید و یاران زید بن علی علیه‌السلام احساس ضعف و شکست کردند، بسیاری از آنان بیعت را شکسته و فرار کردند. فقط عده اندکی در اطراف زید باقی ماندند، که از جمله آنان نوح، منصور و حمزه; فرزندان ابوحمزه ثمالی بودند. آنان تا آخرین لحظه مقاومت کردند و تا پای جان ایستادند و در کنار پسر شجاع و غیرتمند پیشوای چهارم علیه‌السلام بعد از فداکاری‌های بسیار، به درجه رفیع شهادت نائل شدند.

دو فرزند دیگر ابوحمزه: علی و حسین در زمان امام کاظم علیه‌السلام زنده بودند. آن دو در ردیف محدثین و فقهای شیعه قرار دارند و از امام ابوالحسن موسی الکاظم علیه‌السلام و سایر ائمه علیهم السلام احادیث و روایاتی نقل کرده‌اند. (اعیان الشیعه، ج ۴، ص ۱۰ و نامه دانشوران،ج ۱، ص ۵۰.)

تالیفات و آثار

این محدث بلند پایه و فقیه نام آور شیعه در طول عمر با برکت خویش، آثار متعددی را به عرصه فرهنگ و دوستداران معارف شیعی عرضه کرده‌اند.

او احادیث بسیاری در موضوعات فقهی،تفسیری و عرفانی و در زمینه‌های آداب معاشرت، حقوق، اقتصاد اسلامی، حج، اصول دین و… را از ائمه علیهم السلام نقل کرده است.

شاخص‌ترین آثار وی عبارت است از:

۱ – «تفسیر قرآن کریم »: ابن ندیم در فهرست خویش از آن یاد کرده است. اخیراً کتاب به شکلی زیبا، توسط یکی از محققین محترم به زیور طبع آراسته گشته است.

۲ – کتاب «نوادر»: موضوع آن حدیث است و حسن بن محبوب آن را از ابوحمزه نقل کرده است.

۳ – کتاب «زهد»۴ – رساله «حقوق امام زین‌العابدین علیه‌السلام »که در کتاب‌های آمالی و من لایحضره الفقیه آمده است.

۵ – «دعای ابوحمزه ثمالی » که دارای عبارت‌های عرفانی و ملکوتی و مورد توجه اهل نظر بوده و شرح‌های متعددی بر آن نوشته شده است.

۶ – سایر ادعیه و زیارات که زینت بخش صفحات کتب ادعیه می‌باشد.

آثار زرین ابوحمزه در کتاب‌ها و منابع مهم شیعه و سنی، در موضوعات گوناگون دیده می‌شود. (من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۴۵۹ و قاموس الرجال، ج ۲، ص ۴۴۴.)

ابوحمزه ثمالى صاحب کرامت

ابوحمزه در اثر مناجات‌هاى عارفانه، نغمه‌هاى شبانه، عبادت‌هاى عاشقانه، اطاعت خالق یگانه و شاگردى مکتب ائمه علیهم‌السلام صاحب کرامت شد. ابوحمزه می‌‌گوید: «یکى از فرزندانم در اثر حادثه‌اى مصدوم شد و استخوان‌هاى دستش شکست. او را نزد یحیى بن عبدالله مجبر (معروف‌ترین شکسته بند عصر) بردم. او بعد از معاینه دقیق، گفت: استخوان‌هاى دست این کودک به شدت آسیب دیده و شکستگى سختى برداشته است. باید صبر کنى تا وسائل معالجه را فراهم کنم. مدت معالجه طولانى خواهد بود».

او به دنبال کار خود رفت و من همچنان با ناراحتى در اتاق منتظر بودم. در آن هنگام حال رقت بار طفل، که در اثر شدت درد به خود می‌‌پیچید، مرا دگرگون کرد و حالم منقلب شد. در همین موقع به یاد دعایى که از مولایم، امام سیدالساجدین علیه السلام آموخته بودم، افتادم. با یک حالت معنوى، دست کودک را گرفتم و با تضرع آن دعا را خواندم و از خداوند متعال، بهبودى و شفاى فرزندم را خواستار شدم. همان لحظه به اذن پروردگار متعال، فرزندم صحت و سلامتى خود را بازیافت و من شکر الهى را به جا آوردم.

یحیى مجبر همراه وسایل درمان بازگشت و دست کودک را گرفت تا علاج کند. با شگفتى گفت: این که سالم است! شاید دست دیگرش شکسته است. شکسته‌بند دست دیگر طفل را به دقت نگاه کرد و اثر شکستگى را در آن نیافت. مات و مبهوت گفت: «سبحان الله! چند لحظه قبل، من دست این بچه را دیدم، استخوان‌هایش به شدت شکسته بود؟! آرى، از شما شیعیان چنین جادوهایى تعجب ندارد! ابوحمزه به او گفت: واى بر تو! این جادو و سحر نیست.

شفاى دست پسرم در اثر دعاى جانبخشى است که امام عارفان، على بن الحسین علیه السلام به من آموخته است. ابوحمزه می‌‌گوید: یحیى از من درخواست کرد که آن دعا را به وى یاد بدهم. گفتم: «شگفت انگیزتر از این حادثه، اظهار این درخواست است. بعد از آن سوء ادب، کلمات خلاف مروت و کردار زشت؛ من نمی‌‌توانم اسرار خفیه و امانت‌هاى الهى را به تو بسپارم».

ابوحمزه می‌‌گوید: «روزى این حکایت را براى امام صادق علیه السلام نقل کردم. آن حضرت فرمود: اى ابوحمزه! دعاى تو با رضایت خداوند موافق بود که در کمتر از یک لحظه، دعایت را مستجاب کرد».

حمران ابن اعین (راوى خبر) می‌‌گوید: «وقتى ابى حمزه این حکایت را برایم نقل کرد، مشتاقانه به وى گفتم: اى ابوحمزه! تو را به خدا سوگند می‌‌دهم! آن در گرانمایه و هدیه الهى را از من دریغ مدار و آندعا را به من بیاموز!» ابوحمزه گفت: «سبحان الله! این سر را از آن جهت بر تو فاش کردم تا شوق تعلیم در تو زیاد شود و عطش آموزش بیابى! حالا بنویس!»: «یا حى قبل کل حى، یا حى بعد کل حى… صلى على محمد و على آل محمد وافعل بى ما انت اهله یا ارحم الراحمین»

وفات

سال وفات ابوحمزه ۱۵۰ ذکر شده است. اما به دلیل روایت حسن بن محبوب  از او، تاریخ وفاتش باید بعد از ۱۵۰ باشد.در باب تاریخ وفات ابوحمزه اقوال دیگری هم وجود دارد که منشأ آنها تصحیفاتی است که در کتابهای حدیثی و رجالی رخ داده است.