ابهامات سقوط هواپیمای آذربایجانی؛ باکو منتظر عذرخواهی مسکو

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری تسنیم، جمهوری آذربایجان در روز ۲۵ دسامبر ۲۰۲۴ با یک حادثه غم‌انگیز همراه شد: سقوط هواپیمای Embraer 190 شرکت هواپیمایی AZAL که در مسیر باکو به گروزنی در حال پرواز بود.

این هواپیما در نزدیکی شهر «آکتائو» در قزاقستان و هنگام تلاش برای فرود سقوط کرد. در این هواپیما ۳۷ شهروند آذربایجان، ۱۶ شهروند روسیه، ۶ شهروند قزاقستان و ۳ شهروند قرقیزستان و در مجموع ۶۲ مسافر و ۵ خدمه پرواز حضور داشتند. ۳۲ نفر در این حادثه جان سالم به در بردند.

بلافاصله پس از این حادثه، روایت‌های مختلفی از آن مطرح شده است: از روایت اولیه و رسمی AZAL درباره برخورد هواپیما با دسته‌ای از پرندگان گرفته تا حدس و گمان‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی درباره شلیک سامانه دفاع هوایی روسیه یا حمله پهپاد اوکراینی مطرح می‌شود و حتی فیلم‌هایی با سوراخ‌های مشخص بر روی بدنه هواپیما نیز برای تأیید این روایت‌ها منتشر شده است.

منابع دولتی جمهوری آذربایجان به رسانه‌های این کشور اعلام کردند که بر اساس نتایج اولیه تحقیقات، مشخص شده که هواپیمای AZAL که در مسیر باکو به گروزنی در حال پرواز بود، در نزدیکی شهر گروزنی توسط سامانه دفاع هوایی «پانتسیر-اس» روسیه مورد حمله قرار گرفته است.

علاوه بر این، در نتیجه استفاده از «سامانه‌های جنگ الکترونیک» توسط طرف روسی، سیستم ارتباطی هواپیمای آذربایجانی به‌طور کامل فلج شده بود. به همین دلیل، این هواپیما از روی رادارها در فضای هوایی روسیه ناپدید و تنها در منطقه دریای خزر دوباره ردیابی شد.

بر اساس منابع روسی، در زمان پرواز این هواپیما بر فراز چچن، سامانه‌های دفاع هوایی روسیه در تلاش برای سرنگونی پهپادهای اوکراینی بودند.

«حمزه قدیراف» رئیس شورای امنیت جمهوری چچن، حمله پهپادی به گروزنی در صبح ۲۵ دسامبر را تأیید و اعلام کرد که این حمله تلفات و خساراتی نداشته است. در چنین شرایطی، طرف روسی موظف بود فضای هوایی خود را بر روی هواپیماهای مسافربری ببندد، اما این کار را انجام نداد. اینکه چرا منطقه پرواز ممنوع بر فراز چچن اعلام نشده، سؤال بزرگی است.

فرودگاه شهر گروزنی به این هواپیمای آذربایجانی اجازه فرود نداد. علاوه بر این، به این هواپیما اجازه فرود در فرودگاه‌های «ماخاچ کالا» و «مینرالنیه وودی» نیز داده نشد. خدمه پرواز که هدف شلیک سامانه‌های دفاع هوایی و تأثیر سامانه‌های جنگ الکترونیک قرار گرفته و گیج شده بودند، به سمت شهر «آکتائو» در قزاقستان هدایت شدند.

رسانه‌های آذربایجانی معتقدند که این دستور با یک هدف داده شده بود: سقوط هواپیما در دریای خزر و مرگ همه شاهدان و غرق شدن هواپیما؛ اما این تنها یک حدس است. فیلم‌های داخل هواپیما نشان می‌دهد که دو مسافر در نتیجه اصابت ترکش مجروح شده‌اند. همه شواهد و گزارش‌ها، از جمله در مورد انفجارهایی که در خارج از هواپیما شنیده شده، نشان‌دهنده فعالیت سامانه‌های دفاع هوایی روسی است.

در باکو انتظار می‌رود که طرف روسی به سرنگونی هواپیمای آذربایجانی اعتراف و به‌طور رسمی از مردم جمهوری آذربایجان عذرخواهی و تحقیقات کاملی را انجام دهد و در نهایت، همه مقصران مجازات شوند.

نظر کارشناسان خارجی درباره سرنگونی هواپیمای AZAL توسط روسیه

سانحه هواپیمای Embraer 190 شرکت هواپیمایی آذربایجان (AZAL) که در نزدیکی شهر «آکتائو» سقوط کرد، همچنان مورد توجه بسیاری از رسانه‌های جهانی است.

«پیتر مک‌کنزی»، کارشناس نظامی و سردبیر نشریه “The National Interest” (آمریکا) معتقد است: «این حادثه نشان می‌دهد که جنگ در اوکراین تا چه اندازه می‌تواند خطرناک باشد. روسیه در حال استفاده از سامانه‌های دفاع هوایی خود در مناطقی است که هیچ‌گونه درگیری نظامی وجود ندارد و این امر می‌تواند به وقوع حوادث مشابه در آینده منجر شود. جامعه جهانی باید برای متوقف کردن جنگ در اوکراین و جلوگیری از گسترش آن به سایر مناطق اقدامات لازم را انجام دهد.»

«نیکولای سوکوف» کارشناس نظامی و مدیر «مرکز تحلیل استراتژی‌ها و فناوری‌ها» (روسیه) می‌گوید: «این یک حادثه تأسف‌بار است، اما نباید آن را به یک بحران بین‌المللی تبدیل کرد. روسیه باید به‌طور کامل در تحقیقات همکاری و مسئولیت خود در این حادثه را بپذیرد. همچنین، باید برای جلوگیری از وقوع حوادث مشابه در آینده اقدامات لازم را انجام دهد.»

«آندری کورتونوف»، کارشناس سیاسی و مدیرکل «شورای امور بین‌الملل روسیه» معتقد است: «این حادثه می‌تواند تأثیر منفی بر روابط روسیه و آذربایجان داشته باشد. باکو حق دارد که از مسکو توضیح بخواهد و روسیه باید برای جبران خسارات و دلجویی از خانواده‌های قربانیان اقدامات لازم را انجام دهد. همچنین، باید برای جلوگیری از وقوع حوادث مشابه در آینده تضمین‌های لازم را به آذربایجان ارائه دهد.»

«لئونید اسپاتکای» کارشناس نظامی بلاروسی و سرهنگ بازنشسته و متخصص در زمینه هوانوردی و پهپادها، معتقد است که آثار اصابت بر روی بدنه هواپیمای Embraer آذربایجانی نشان می‌دهد که این هواپیما به‌طور تصادفی در محدوده شلیک سامانه دفاع هوایی روسیه در چچن که در حال شلیک به پهپادهای اوکراینی بود، قرار گرفته است.

اسپاتکای با اشاره به اینکه «سامانه دفاع هوایی پانتسیر به‌طور معمول دارای یک موشک هدایت‌شونده با کلاهک جنگی میله‌ای است، اما این موشک برای هواپیماهای بزرگ طراحی شده است و برای پهپادها از سلاح دیگری به نام موشک کوچک КП ТКБ-۱۰۵۵ با کلاهک جنگی ترکش‌شونده که برای نابودی اهداف کوچک طراحی شده است، استفاده می‌شود»، گفت: «با توجه به لبه‌های سوراخ‌های ایجاد شده بر روی بدنه هواپیما، به نظر می‌رسد که اصابت به هواپیمای آذربایجانی در حداکثر برد شلیک رخ داده است.»

این کارشناس با بیان اینکه «مطمئناً می‌توان حدس‌های مختلفی زد و از کارشناسان آماتور نظرات متفاوتی شنید»، افزود: «اما نتایج نهایی باید توسط کارشناسی رسمی اعلام شود؛ اما این یک واقعیت است که هواپیما توسط سامانه دفاع هوایی مورد اصابت قرار گرفته است. برای اینکه بدانیم این اتفاق در کجا رخ داده است، باید به مکالمات رادیویی خلبانان با مسئول برج مراقبت گوش داد. پاسخ واضح است: چچن پس از چندین حمله پهپادهای اوکراینی، اخیراً سامانه دفاع هوایی پانتسیر را از مسکو برای محافظت از گروزنی دریافت کرده است؛ بنابراین، پانتسیر محتمل‌ترین گزینه است.»

اسپاتکای با اشاره به اینکه اگرچه شرایط جوی و به‌ویژه مه به‌عنوان دلیل اصابت تصادفی به هواپیمای آذربایجانی مطرح می‌شود، اما نظامیان معمولاً از روی صفحه رادار عمل می‌کنند، گفت: «شاید بهتر باشد که آذربایجان پروازها به روسیه را متوقف کند، زیرا تقریباً هر هواپیمایی ممکن است به‌طور تصادفی هدف سامانه دفاع هوایی قرار گیرد. این کشور در حال جنگ است و پهپادها و موشک‌های اوکراینی تا فاصله‌های دوری پرواز می‌کنند و مأموران سامانه‌های دفاع هوایی که در اضطراب به سر می‌برند، ممکن است به هر نقطه‌ای که روی صفحه رادار ظاهر شود، شلیک کنند.»

این اظهارات نشان می‌دهد که کارشناسان نظامی بر این باورند که هواپیمای آذربایجانی به‌طور تصادفی توسط سامانه دفاع هوایی روسیه مورد اصابت قرار گرفته است.

با توجه به ادامه جنگ در اوکراین و افزایش فعالیت سامانه‌های دفاع هوایی روسیه، احتمال وقوع حوادث مشابه در آینده نیز وجود دارد.