آیین های شاد مردم فارس در آستانه بهار

به گزارش پایگاه خبری  “ججین”  ، هم‌اکنون در هفته های آغاز اسفند و در آستانه شروع بهار، بادام ‌بن‌های شیراز به شکوفه نشسته‌اند و اعتدال بهاری در این شهر احساس می‌شود. مردم نیز اندک‌اندک برای پیشواز نوروز و گسترده شدن عطر بهارنارنج در کوچه‌ها آماده می‌شوند.

** استقبال از بهار 
مراسم آیین نوروز در فارس از دیرباز از ۱۵روز مانده به نوروز آغاز می‌شود و هیچ مناسبتی مانند نوروز مردم را به تکاپو نمی‌اندازد.
فروش ماهی های قرمز و سفره های هفت سین و سبزه در بازار، نشانگر استقبال از نوروز است.
حضور عمونوروز و حاجی فیروز که در اسطوره‌ها نماد رفتن دیو و پلیدی و سیاهی و سردی زمستان است، کودکان را شاد می‌کرده است؛ مردم عمو نوروز را ستایش می‌کردند و استقبال از او را به مثابه وظیفه می‌دانستند.
نوکردن همه‌چیز، از جمله لباس و اسباب خانه و زدودن گرد از در و دیوارها مانند مردم دیگر نقاط ایران در فارس و شیراز نیز رواج دارد. مردم فارس و شیراز عموماً پارچه‌ها و لباس‌هایی به رنگ روشن، سرخ یا زرد خریداری می‌کنند.
در گذشته‌هایی نه‌چندان دور، مردان، قالی‌های گرد گرفته را به رودخانه خشک شیراز می‌بردند و گرد از آن می‌زدودند.

** سبزکردن سبزه 
رسم سبز کردن سبزه نیز از پیش از شروع نوروز آغاز می‌شود، برای پیشواز این مراسم مردم کوزه‌های قدیمی را می‌شکنند و کوزه‌های نو خریداری می‌کنند. بهترین کوزه‌ها متعلق به شهرستان فساست و از دیرباز سفیدی و ظریفی و خنکای آن‌ها زبانزد بوده است. هرکس مقداری بذر گندم، عدس، ماش یا تره ‌تیزک (شاهی) خیس می‌کند. بذر تره‌ تیزک را در پارچه‌ای توری می‌ریزند و به دور کوزه‌ها می‌دوزند و جوانه‌ها به‌ تدریج سر از سوراخ‌های توری در می‌آورند.
این کوزه‌ها رطوبت خود را از خنکای بدنه کوزه تأمین می‌کنند و برای سبز کردن بذر گندم و عدس نیز از ظروفی از جنس مس یا روی استفاده می‌کنند. ابتدا مقداری دانه را به سلامتی امام زمان (عج) می‌ریزند و در ادامه نام اعضای خانواده را همزمان با ریختن دانه‌ها می‌آورند.

** شیرینی های شیرازی 
در گذشته عموم مردم، خود شیرینی نوروز را تهیه می‌کردند و عمدتاً یوخه، کلوچه مسقطی و نان شیرین که یکی از سوغات‌های شیراز محسوب می‌شود، می‌پختند.
نان شیرین، پس از بیرون آمدن از تنور چند بار تا می‌خورد تا به اندازه مربعی به اندازه کف دست درآید و پس از چند دقیقه بسیار ترد و شکننده می‌شود. امروز در کنار این شیرینی‌های محلی، انواع نان‌ها همچون نان برنجی و نان فسایی نیز در سفره شیرازی‌ها قرار می‌گیرد.
یکی از شیرینی های مخصوص ایام نوروز که شیرازی ها به آن علاقه دارند و بیشتر خانم ها آن را می پزند کلوچه نخود است که با آردنخودچی درست می شود.
شیرازی‌ها همچنین به خوردن تنقلاتی همچون برنجک، گندم برشته و گَمَک برنج که از خیساندن برنج کوبیدن آن و برشته کردن آن با شکر تهیه می‌شود، علاقه ‌مندند.

** عروسک های جی جی بی جی 
عروسک هایی برای آیین های شاد در شیراز ساخته می شد که به جی جی بی جی مشهور بودند که همان عروسک های خیمه شب بازی و ویژه نمایش های عروسکی است.
امروزه از این نمایش های شاد کمتر اجرا می شود ولی عروسک های آن در آغوش دخترکان جای می گیرد و در این ایام خریدارانی دارد.
پیشوازی از عید نوروز در شهر نیز حال و هوایی تازه ایجاد می‌کند و در این میان کاسبان و مغازه‌دار‌ها نیز دست به کار تهیه و فروش عیدانه‌های نوروزی می‌شوند. در گذشته این کار به‌صورت رسمی همراه با خواندن شعر و آواز در محلات و بازارهای شیراز رواج داشته است؛ بدین‌صورت که عطارها اسفندهای رنگ‌شده و کندر و عود را می‌سوزاندند و شعری با این مضمون می‌خواندند:
بُدو بِیو بوخوشت بدم/ یراق آتیشت بدم
از همه بیشترت بدم/ از همه بهترت بدم
صل علی محمد (ص)/صلوات بر محمد (ص)

** چهارشنبه ‌سوری 
چهارشنبه سوری رسمی است که در سراسر ایران برگزار می‌شود؛‌ اما در شیراز با آدابی ویژه همراه است.
آماده شدن برای چهارشنبه ‌سوری از چند روز پیش از آن با جمع‌کردن تخته و چوب‌های کهنه آغاز می‌شود؛ سپس این تخته‌ها را در وسط هر کوچه و محله روی هم می‌ریزند و آتشی درست می‌کنند و یک‌به‌یک از روی آتش می‌پند و می‌گویند: زردی من از تو، سرخی تو از من.
زیارت حضرت شاهچراغ (ع)، قاشق‌زنی برای گرفتن عیدی‌های های کودکانه همچون شیرینی و شکلات و تفأل به دیوان حافظ از دیگر مراسم این شب به‌شمار می‌رود.

**رفتن به حوض ماهی سعدی 
یکی از رسوم قدیمی و خاص مردم در آخرین سه‌شنبه سال، رفتن به حوض ماهی است. تا حدود ۵۰ سال پیش سه حوض ماهی در فارس وجود داشت؛ یکی در شیراز و دیگری در فسا و سومی در زرقان شیراز(حدود ۲۰ کیلومتری شمال شیراز) اما اکنون تنها دو حوض ماهی فسا و شیراز دایر است. حوض ماهی شیراز در گوشه غربی آرامگاه سعدی قرار دارد که آب آن از چشمه‌ای در زیر کوه سعدی تأمین می‌شود. حوض ماهی آرامگاه سعدی هم‌سطح زمین و مظهر قنات و چشمه به‌شمار می‌رود و آب این حوض از روزگارانی بسیار دور مقدس بوده است.
در گذشته مردم در روز چهارشنبه‌سوری برای تندرستی و درمان بیماری به این حوض وارد می‌شدند و سر و روی خود را با جامی برنجی با عنوان چهل‌کلید شست‌و‌شو می‌دادند؛‌ اما امروزه دیگر این رسم متداول نیست.
حوض سعدی در روز چهلم بهار نیز میزبان مراسمی دیگر است. مردم برای پخت آشی نذری با نام دیگ‌جوش دور این حوض جمع می‌شدند و از بامداد تا شب شادی می‌کردند و باور داشتند که یک ماهی قرمز که حلقه‌‌ای طلایی در بینی دارد از آب بالا می‌پرد و می‌رود و خواسته آن ها برآورده می شود. امروزه هنوز مردم کوی سعدی بر این باورند که آب این چشمه مقدس است و برای برآورده‌شدن آرزو‌هایشان در حوض ماهی سکه می‌اندازند.
هم‌اکنون در کوچه‌ای در محله سعدی به نام کوچه حمام سعدی، مردم هنوز باور‌ها و مناسک خود را درباره آب این چشمه یا قنات سعدی به جای می‌آورند.

** عروسی درخت نارنج 
این مراسم از دیگر مراسم پیش از نوروز شیرازی‌هاست. نارنج از مرکبات بومی شیراز است و درخت آن در هر خانه و خیابان به وفور یافت می‌شود.
اگر درخت نارنج خانه کم بار دهد یا اصلاً بار ندهد، آن را عروس کنند و برایش مراسم عروسی می‌گیرند تا در سال جدید بار دهد. در این مراسم زنان همسایه در خانه‌ای که نارنجی کم‌ ثمر دارد به دعوت صاحب‌خانه جمع می‌شوند. زن صاحب‌خانه اره‌ای برمی‌دارد تا شاخه‌های درخت را ببرد. در این میان یکی از زنان میهمان ضامن درخت می‌شود و توری نازک روی درخت می‌کشد، بر سر درخت نقل می‌ریزند، کل می‌زنند و واسونک(آواز) می‌خوانند. واسونک ترانه‌هایی شاد با گویش و لهجه شیرازی است که عموماً در عروسی‌ها خوانده می‌شود. شیرازی‌ها با برگزاری این مراسم و پایکوبی در پای درخت، بر این باروند که درخت در سال آینده به شکوفه می‌نشیند و ثمر خواهد داد.

**تحویل سال 
در زمان تحویل سال همچون دیگر نقاط ایران سفره هفت سین چیده می‌شود. مردم شیراز پیش از هر چیز آینه و قرآن و دیوان حافظ را در سفره می‌گذارند و بعد سیر، سماق، سنجد، سمنو، سکه، سرکه و سبزه را در سفره می‌چینند.
در برخی مناطق فارس علاوه بر هفت‌سین، هفت‌میم را نیز در سفره می‌چینند که عبارت‌اند از: مدنی (لیموشیرین)، مرغ، ماهی،‌میگو، مسقطی، ماست و مویز. برخی در روز عید شیر برنج درست می‌کنند به‌گونه‌ای که در زمان تحویل سال درحال جوشیدن یا قل‌زدن باشد.
در هنگام تحویل سال بنا بر باوری قدیمی اسفند دود می‌کنند؛ زیرا اسفند اهریمن را از خانه دور می‌کند؛‌همچنین به‌نشانه روشنایی شمع روشن می‌کنند و از قرآن برای برکت و خوشبختی استمداد می‌طلبند. پس از تحویل سال اهالی خانه به دیوان حافظ تفأل می‌زنند و آن را به فال نیک می‌گیرند.
بعد از تحویل سال نباید شمع ها را با فوت خاموش کرد؛ بلکه باید اجازه داد تا آخر بسوزند و یا با نقل و مسقطی خاموششان کنند.
در گذشته‌ رسم بود که مردم پیش از نوروز حجامت می‌کردند و معتقد بودند در سال نو باید خون‌ نو در بدن جریان داشته باشد.
از دیگر رسوم متداول مردم شیراز جمع‌شدن در حرم حضرت شاهچراغ (ع) در زمان تحویل سال است. در این هنگام مردم با در دست گرفتن شمع، به نشانه استمداد طلبیدن از حضرت شاهچراغ سال را نو می‌کنند.
گرد هم جمع شدن در حافظیه در هنگام تحویل سال یا زیارت آرامگاه حافظ بلافاصله پس از تحویل سال نیز از دیگر رسم‌های مردم شیراز در زمان تحویل سال است.

** دیدار اقوام و دوستان 
با آغاز سال نو، دیدو‌بازدید انجام می‌شود. رسم است که این دیدار‌ها از خانه بزرگان فامیل آغاز شود و از او عیدی بگیرند. برخی نیز در صبح عید نوروز بشقابی شامل گندم برشته، نخودچی، کشمش و شاهدانه به همراه یک بشقاب نان شیرین و تخم‌مرغ رنگی یا سکه به کوچک‌ترها هدیه می‌دهند.

**سیزده بدر
روز سیزدهم فروردین روز طبیعت نام دارد که مردم در همه شهر‌ها رو روستاها براساس سنتی دیرینه از خانه بیرون می‌روند و یک روز را در طبیعت می‌گذرانند. در فارس نیز این مراسم برگزار می‌شود و اهالی خانه هر آنچه از شیرینی و آجیل نوروز باقی مانده به طبیعت می‌برند. یکی از خوردنی‌های مرسوم شیرازی‌ها در این روز کاهو سکنجبین یا کاهو ترشی یا کاهو و سرکه است. ترانه ‌خوانی، پایکوبی و سبزه‌ گره‌زدن برای برآورده شدن آرزو‌ها از دیگر مراسم روز سیزده‌بدر در شیراز است.
اهالی فارس یا میهمانان فارس روز سیزده به در را با بازدید از باغ‌هایی همچون باغ‌ ایلخانی، باغ تکیه هفت‌تنان، باغ‌ جهان‌نما، باغ قوام، باغ گلشن، باغ ناری، باغ نظر، باغ ارم و باغ عفیف آباد که از ارزش تاریخی و باستانی و هنری نیز برخوردارند، سپری می‌کنند؛‌ همچنین بازدید از تخت‌جمشید، نقش رجب، پاسارگاد، کعبه زرتشت، کاخ ساسانی سروستان، کاخ اردشیر بابکان، بیشاپور، قلعه دختر فیروزآباد، آرامگاه حافظ، سعدی، خواجوی کرمانی، مجموعه تاریخی زندیه، خانه زینت‌الملوک، نارنجستان قوام و مناظر طبیعی شمال فارس نیز در این معمول است.
شیرازی ها معتقدند سبزه های عید را باید به آب روان سپرد و در سیزده بدر این کار را می کنند. 
یکی دیگر از رسوم شیرازی ها، رها کردن ماهی های قرمز(ماهی گلی) در آب روان است که بیشتر مردم چند روز پس از پایان سیزده بدر این ماهی ها را در جوی مقابل آرامگاه سعدی رها می کنند و کودکان فریاد شادی سر می دهند.