آیا غرب برای کرکوک مدل “ابیی” سودان را تدارک می‌بیند؟

به گزارش پایگاه خبری “ججین”  به نقل از خبرگزاری تسنیم، ایالات‌ متحده آمریکا از سال ۲۰۰۳ که عراق را اشغال کرد، همیشه کرکوک را متفاوت از دیگر شهرها ارزیابی کرده است.

وین وایت (Wayne White) رئیس سابق اکیپ اطلاعاتی آمریکا در عراق، در سال‌های اولیه اشغال عراق گفته بود: «قرار بود اقتصادی در کرکوک بنا کنیم که با آن بتواند خود را اداره کند. اما نتوانستیم به این خیال حتی نزدیک هم شویم». این سخنان از نظر بررسی نقشه آمریکا در مورد کرکوک اهمیت زیادی دارد.

کرکوک از نظر ثروت‌های زیرزمینی و ذخایر نفتی باکیفیت، یک شهر استراتژیک محسوب می‌شود و هدف شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.

نیمی از نفت تولیدی عراق از کرکوک به دست می‌آید. از نظر آمریکا نفت کرکوک این پتانسیل را دارد که نفت مورد نیاز ۴۰ سال آمریکا را تأمین کند.

هزینه استخراج نفت از کرکوک ۱۰ درصد کمتر از استخراج نفت از بصره است و بدین ترتیب نفت کرکوک باصرفه‌تر است و سود بیشتری دارد.

کسانی که قصد تأسیس کردستان مستقل در منطقه را داشتند، با اتکا بر روی نفت کرکوک می‌خواستند حکومت کردستان را تشکیل دهند.

نفت کرکوک در هر زمانی مورد علاقه شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری بوده است. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های معروف بین‌المللی در حوزه انرژی عراق مشغول فعالیت هستند که شهر کرکوک در صدر فعالیت‌های آن‌ها قرار دارد.

شرکت «Genel Energy» که مستقر در ترکیه است، ۵۰ درصد از سهام شرکت سرمایه‌گذاری انگلیسی به نام «Valleres» را در سال ۲۰۱۱ به ارزش ۲.۱ میلیارد دلار خریداری کرد و تبدیل به یک شرکت بزرگ بین‌المللی شد.

شرکت «Genel Energy» با شریک شدن با شرکت «Valleres» با سرمایه ۴ میلیارد دلاری تبدیل به غول جهانی شد و توانست صاحب امتیازات ویژه‌ای در زمینه کشف و استخراج نفت عراق شود.

در میان مؤسسان و سهام‌داران شرکت «Valleres» که با شرکت «Genel Energy» شریک شدند، «نات روستچیلد» قرار دارد که عضو خانواده «روستچیلد» به‌عنوان یکی از خانواده‌های مهم صهیونیستی و مسئول مالی آن‌هاست.

«تونی هایوارد» مدیرعامل سابق یکی از غول‌های انرژی جهان به نام «بریتیش پترولیوم» بود که هم‌اکنون شریک و مدیرعامل شرکت «Valleres» است.

در ماه اکتبر امسال شرکت نفت و گاز روسیه به نام «Rosneft» با اقلیم کردستان عراق برای پنج بلوک نفتی قرارداد امضا کرد که بسیار مهم و تأمل‌برانگیز بود.

بدین ترتیب کرکوک به واسطه ذخایر غنی نفتی  یک شهر مهم استراتژیک محسوب می‌شود. تنش‌هایی که از سال ۲۰۰۳ پس از اشغال عراق توسط آمریکا تا به امروز در این منطقه به وجود آمده ناشی از همین مزیت کرکوک است.

پس از برگزاری رفراندوم جدایی اقلیم کردستان از عراق در ۲۵ سپتامبر، دولت مرکزی عراق عملیات نظامی برای تحت کنترل گرفتن کرکوک آغاز کرد و آتش تنش‌ در این شهر یک‌بار دیگر شعله‌ور شد.

دولت مرکزی عراق برای پایان دادن به تنش‌ها در منطقه مورد مناقشه کرکوک، به دور از هیاهو در حال تغییر ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق است.

پس از آنکه بغداد کنترل کامل کرکوک را به دست گرفت، آمریکا و متحدان غربی‌اش در پشت‌صحنه از این مسئله ناخشنود شدند و در تلاش برای طرح نقشه‌ای جدید برای کرکوک هستند.

تحولاتی که با سرعت در کرکوک رخ می‌دهد، یادآور منطقه مورد مناقشه “ابیی”(Abyei) بین جمهوری سودان و سودان جنوبی است که آتش تنش در مورد آن در حال حاضر هم ادامه دارد.

منطقه ابیی از نظر ذخایر غنی نفت، حضور قومیت‌های مختلف در آن، درگیری برای تصاحب آن و مداخله قدرت‌های بیگانه مشابه با کرکوک است. در این منطقه، قبایل مسیریه و دینکا انگاک در طول تاریخ در کنار هم زندگی کرده‌اند.

در جنگ داخلی سودان، دو قبیله مسیریه و دینکا انگاک با یکدیگر درگیر نشدند، اما دچار اختلافات فکری در مورد منطقه ابیی شدند. قبیله مسیریه مدعی است که صاحب اصلی منطقه ابیی است و قبیله دینکا انگاک بعدها در این منطقه ساکن شده است.

قبیله دینکا انگاک خواهان الحاق منطقه ابیی به استان بحر الغزال در شمال سودان جنوبی است و قبیله مسیریه خواهان الحاق آن به استان کردفان در جنوب جمهوری سودان است.

در دوران جنگ داخلی سودان در سال ۲۰۰۴ پروتکل ابیی امضا شد و در سال ۲۰۰۵ که معاهده صلح سودان امضا شد، این پروتکل در چهارمین بخش آن نوشته شد.

در پروتکل ابیی که در سال ۲۰۰۴ امضا شد، به این منطقه «وضعیت اداری ویژه» اعطا شد. در این پروتکل منطقه ابیی هم به‌ عنوان جزئی از استان بحر الغزال در شمال سودان جنوبی و هم جزئی از استان کردفان در جنوب جمهوری سودان، مورد پذیرش قرار گرفت.

بر اساس آمارهای سال ۲۰۰۳، یک‌چهارم نفت تولیدی در سودان در ابیی است و خط لوله نیل به‌ عنوان یکی از مهم‌ترین خط لوله انتقال نفت در منطقه از ابیی می‌گذرد و همه این مزیت‌ها بر اهمیت استراتژیک آن می‌افزاید.

در توافقنامه ابیی که در سال ۲۰۰۴ امضا شد، درآمد نفت تولیدی در این منطقه به ۶ قسمت تقسیم شد. ۵۰ درصد از آن به جمهوری سودان، ۴۲ درصد به سودان جنوبی، ۲ درصد به استان جنوبی بحر الغزال، ۲ درصد به استان شمالی کردفان، ۲ درصد به قبیله مسیریه و ۲ درصد به قبیله دینکا انگاک اختصاص یافت.

در سال ۲۰۰۴ مصوب شد که وضعیت نهایی منطقه ابیی در یک همه‌پرسی مشخص شود.

در مورد برگزاری همه‌پرسی، تنش‌ها آغاز شد، به طوری که در مورد اینکه چه کسانی به‌ عنوان مردم این منطقه شناخته می‌شوند، اختلاف افتاد.

در سال ۲۰۰۹ در نشستی که در لاهه به منظور حل بحران ابیی برگزار شد، مرزهای این منطقه تعیین شد که این تصمیم نه‌ تنها کمکی به حل این بحران نکرد بلکه بحران را عمیق‌تر و پیچیده‌تر کرد. زیرا در نشست ۲۰۰۹ لاهه، بسیاری از روستاهای قبیله مسیریه بیرون از مرزهای ابیی تعریف شد. در نشست دومی که در همان سال در لاهه برگزار شد، تصمیم قبلی هیچ تغییری نکرد.

در سال ۲۰۱۱ قرار بود در ابیی همه‌پرسی برگزار شود به دلیل اختلافات مرزی ایجاد شده انجام نگرفت.

چون مردم قبیله مسیریه طرفدار الحاق ابیی به سودان بودند، بسیاری از روستاهای آن‌ها در نشست لاهه بیرون از مرزهای ابیی تعریف شد.

با اعزام نیروهای نظامی سودان به منطقه ابیی، بحران عمیق‌تر شد. اعزام نیروهای نظامی سودان و سودان جنوبی به ابیی باعث ایجاد فرصت طلایی برای قدرت‌ها و شرکت‌های بین‌المللی شد. منطقه دارای ذخایر غنی نفتی از دست سودان و سودان جنوبی گرفته شد و اداره آن به نیروهای سازمان‌های بین‌المللی افتاد.

جمهوری سودان پس از استقلال سودان جنوبی از این کشور، نیروهای خود از منطقه ابیی را کنار کشید و امنیت این منطقه به نیروهای امنیتی سازمان ملل متحد (UNISFA) سپرده شد.

در سال ۲۰۱۳ یعنی دو سال پس از حاکمیت سازمان ملل بر منطقه ابیی، همه‌پرسی در آن انجام گرفت که فقط قبیله دینکا انگاک مشارکت کردند.

در این همه‌پرسی که فقط قبیله دینکا انگاک شرکت کرده بودند، ۹۹.۹ درصد اعلام کردند که خواهان الحاق ابیه به سودان جنوبی هستند. قبیله مسیریه که در این همه‌پرسی شرکت نکرده بود، نتایج آن را به رسمیت نشناخت.

در تحولاتی که از سال ۲۰۰۴ تا سال ۲۰۱۱ در مورد ابیی صورت گرفت، بحران در این منطقه را شدید و پیچیده‌تر کرد. اتحادیه عرب در این سال‌ها اعلام کرد که برگزاری هرگونه همه‌پرسی در ابیی مانع صلح و ثبات در این منطقه خواهد شد.

با تأمل در مورد مسئله کرکوک درمی‌یابیم که نقاط مشترک زیادی با مسئله ابیی دارد. به همین خاطر بایستی از درس عبرت‌هایی که در مورد ابیی به دست آمده است، در کرکوک استفاده شود.

کرکوک هم به مانند ابیی دارای قومیت‌های مختلف است و مثل ابیی در مورد اینکه چه قومیتی صاحب اصلی کرکوک است، اختلاف و تنش وجود دارد. از طرف دیگر کرکوک هم به مانند ابیی دارای ذخایر غنی نفت است.

قدرت‌های غربی با استفاده از تجربه ابیی درصدد تغییر و تعیین مرزهای جدید برای منطقه هستند و کرکوک به‌ عنوان یک منطقه استراتژیک و دارای ذخایر غنی نفت از اهمیت فوق‌العاده بالایی برای آن‌ها برخوردار است.

قدرت‌های غربی و شرکت‌های بین‌المللی تلاش زیادی را آغاز کرده‌اند تا شرایطی فراهم کنند که کرکوک تحت اداره نیروهای امنیتی سازمان ملل متحد قرار بگیرد.

شکی نیست که توصیه قدرت‌های غربی مبنی بر اینکه مداخله سازمان ملل در کرکوک به نفع مردم منطقه خواهد بود، از تجربه آن‌ها در ابیی سودان به دست آمده است.

رمضان بورسا نویسنده و پژوهشگر ترکیه

telegram.me/jajinnews