آلبوم رگ خواب؛ پاپ بازاری یا اصیل ایرانی؟/ جایزه‌هایی که مخاطبان موسیقی را به اشتباه می‌اندازد

به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری فارس، چندی پیش دوجایزه «جشن خانه موسیقی» و «جشن موسیقی ما» اهدا شد و آلبوم‌ها و هنرمندان برتر حوزه موسیقی انتخاب شدند. در هر دوی این جشن‌ها نام یک آلبوم بیش از سایر آثار مطرح شد و توانست جایزه‌ها را کسب کند؛ آلبوم «رگ خواب» ساخته سهراب پورناظری و صدای همایون شجریان که مربوط به «موسیقی متن» فیلم آخرین ساخته حمید نعمت‌الله است.

این آلبوم در جشن خانه موسیقی توانست جایزه آلبوم برتر برگرفته از موسیقی دستگاهی را از آن خود کند. در جشن خانه موسیقی ما هم این آلبوم تواسنت چهار جایزه از جمله بهترین آلبوم موسیقی تلفیقی و تجربی به انتخاب مردم، بهترین آلبوم موسیقی فیلم به انتخاب کارشناسان، بهترین قطعه موسیقی معاصر و سنتی ایرانی به انتخاب مردم: «ابر می‌بارد» و آهنگساز این آلبوم هم جایزه بهترین آهنگساز موسیقی معاصر و سنتی ایرانی را کسب کند.

اما عناوین جوایزی که این آلبوم کسب کرد، سوالاتی را در اذهان اهالی موسیقی ایجاد می‌کند از جمله این که چطور یک آلبوم می‌تواند همزمان هم «تلفیقی و تجربی» باشد هم «سنتی»؟ آیا به تازگی سازی مثل گیتار الکتریک جایگاهی در آنسمابل موسیقی ایرانی پیدا کرده که این آلبوم توانسته در بخش موسیقی «سنتی» هم جایزه بگیرد؟ آیا با شنیده شدن صدای سمپل سنتور یا چند جمله کمانچه می‌توان به اثری به راحتی مهر «سنتی و اصیل ایرانی» زد؟ آیا جایزه دادن به یک آلبوم در چند ژانر به صورت همزمان،‌ مخاطبان موسیقی را سردرگم نخواهد کرد؟ آیا «رگ خواب» آلبومی برای همه ژانرهاست؟! برای پاسخ دادن به این سوالات سراغ دو آهنگساز و نوزانده موسیقی ایرانی رفتیم.

*«رگ خواب» باید در کنار سایر آهنگسازان موسیقی فیلم بررسی می‌شد

حسام اینالو نوازنده کمانچه و آهنگساز در این باره می‌گوید: قبل از شروع این بحث دوست دارم حتما این نکته را یاد‌آورشم که سهراب پورناظری و همایون شجریان همکاران من هستند و به اعتقاد من هر هنرمندی در حوزه موسیقی مختار است هر آنچه که می‌خواهد را فارغ از همه نگاه‌ها و قضاوت‌ها خلق کند. برخورد من با این موضوع هم رادیکال نیست و قطعا نخواهم گفت که این موسیقی غلط است یا درست. قطعا زمان و همین‌طور کارشناشان این مهم را مشخص خواهند کرد.

اینانلو موسیقی این آلبوم را اثری موفق به لحاظ فروش معرفی‌می‌کند و ادامه می‌دهد: موسیقی رگ خواب و پروژه‌هایی که برادران پورناظری با همایون شجریان انجام دادند، به لحاظ اقتصادی کاملا موفق بوده و مخاطبان عام را هم راضی کرده است. اما مقبولیت یک آلبوم به لحاظ فروش نباید باعث این شود که ما دسته‌بندی‌های رایج در حوزه موسیقی را بهم بزنیم. این آلبوم که به عنوان آلبوم برگرفته از موسیقی «سنتی» در خانه موسیقی جایزه گرفت و در جشن موسیقی ما هم چهار جایزه از جمله دو جایزه بخش «سنتی» را گرفت، در واقع موسیقی متن یک فیلم است و اگر قرار باشد جایزه‌ای بگیرد باید آن را در حوزه موسیقی فیلم کسب کند. اولین ایرادی که می‌شود در این زمینه گرفت،‌ همین موضوع است. در واقع این آلبوم باید در کنار سایر آهنگسازان موسیقی فیلم بررسی می‌شد.

*یک تجربه دسته‌چندم

خالق آلبوم «وهم» می‌گوید: من به عنوان یک آهنگساز می‌توانم بگویم کاری که در آلبوم رگ خواب انجام شده را محسن نامجو یک دهه قبل انجام داده است که البته او در این حوزه بسیار موفق‌تر بوده است. کارهایی از این جنس در واقع امضای صاحب اثر را دارند و منحصر به او هستند اما من احساس می‌کنم تجربه اخیر برادران پورناظری که حالا با خواننده توانایی مانند همایون شجریان کار می‌کنند، تجربه دسته‌چندم کارهایی است که نامجو سالها قبل انجام داده است و عینا همان کارهایی که او انجام می‌دهد را با شعر و تنظیم دیگری عرضه می‌کنند.

اینانلو اصلِ‌ترین آفت این جوایز را سردرگمی مخاطبان و هنرجویان موسیقی می‌دند و عنوان می‌کند: چند هنرمند به بدنه اقتصادی متصل می‌شوند و با حضور اسپانسارها و البته نام همایون شجریان می‌توانند مخاطبانی را جذب خود کنند. حال وقتی نهاد تخصصی مثل خانه موسیقی به اشتباه این آلبوم را در قالب یک ژانر مطرح می‌کند، درواقع مخاطبان موسیقی را به اشتباه می‌اندازد و آن‌ها را دچار سردرگمی می‌کند. ببیند ژانر پاپ بسیار بزرگ است و خیلی هنرمندان را می‌توان در این دسته بندی قرار داد از فرهاد گرفته تا محسن یگانه و حتی بعضا همایون شجریان. حال موسسه‌ و صنفی که کار تخصصی موسیقی انجام می‌دهد، می‌آید با این جایزه و انتخابش صحه می‌گذارد بر اینکه این اثر در قالب موسیقی کلاسیک ایرانی می‌گنجاند. حال مسئله اصلی این موضوع این است که مخاطبان دچار اشتباه می‌شوند. یا هنرجویان موسیقی که در حال حاضر فعالیت می‌کنند هم دچار اشتباه می‌شوند و این سوال برایشان مطرح می‌شود که هم «رگ خواب» در ژانر موسیقی کلاسیک ایرانی است هم تار جلیل شهناز؟! این دو که با هم به هیچ وجه قابل جمع شدن نیستند.

*جایزه‌هایی که مخاطبان موسیقی را به اشتباه می‌اندازد

این کمانچه‌نواز می‌افزاید: این غیرتخصصی برخورد کردن جایزه‌ها، درسال‌های بعد خودش را نشان خواهد داد و مضراتش آشکار خواهد شد. اما متاسفانه در جایی مثل خانه موسیقی همیشه یکسری داوران تکراری هستند که کارهای این چنینی انجام می‌دهند؛ همین داوران احتمالا در جشنواره هم حضور دارند و اصلا بعد نیست این نگاه غیر تخصصی و اشتباه دوباره تکرار نشود. دوباره تاکید دارم که این نکته را عنوان کنم که من مسئله‌ای با آلبوم «رگ خواب» ندارم؛ نوع برخورد با آلبوم‌هایی که منتشر می‌شود، ‌موضوع بحث ماست.

آهنگساز آلبوم «یال و باد» در مواجه با این‌سوال که چطور یک آلبوم می‌تواند همزمان هم «تلفیقی و تجربی» باشد هم «سنتی»، نیز می‌گوید: این موضوع که کاملا نقض غرض است؛ این موضوع همان زمان اعلام جوایز در تالار وحدت همه افراد جدی این عرصه را به خنده انداخت. به نظر می‌رسید اعضای این جشن هر طور که شده قصد جلب رضایت آنها را داشتند که این موضوع حداقل برای من شکل مبتذلی داشت. هم در جشن خانه موسیقی و هم در جشن موسیقی ما به راحتی می‌شد این آلبوم را به عنوان «پرمخاطب‌ترین»، «پرفروش‌ترین» و «مردمی‌ترین» و … معرفی شود. البته این واژه‌ها به هیچ بد یا منفی نیستند، اما برای آین آلبوم انتخاب این واژه‌ها سازگارتر است تا اینکه ما بخواهیم عناوینی را به زور به این اثر الحاق کنیم که هیچ قرابتی با اصل آن  ندارند. آلبوم «سنتی» یک تعاریفی دارد؛ من هم این تعریف را ارایه نمی‌دهم؛ این تعریف وجود دارد در عین حال عناوین «تلفیقی» یا «تجربی» هم تعریف مختص به خود را دارند.

*چطور می‌توان همزمان شامل همه ژانرها شد؟

علیرضا جواهری نوزانده سنتور و آهنگساز نیز در این باره می‌گوید: یا ما سبک‌ها و شیوه‌های مختلف هنری و تعاریف آنها را نمی‌شناسیم یا اینکه در عرصه موسیقی برخی به زوایایی دست یافته‌اند که یک اثر جامع الاطراف قلمداد شده و همزمان می‌تواند شامل همه سبک‌ها شود! ضمن اینکه به اعتقاد من نداشتن ساختار مشخص یا بلاتکلیف بودن ساختار یک اثر مثلا هنری، ویژگی بارزی نیست و این عدم وجود ساختار صوتی نشان از آشفتگی ذهنی عوامل سازنده اثر دارد. البته بحث‌های مطرح شده در مورد ساختار بلاتکلیف اثر است و نباید از کیفیت خوب ضبط و صدابرداری و میکس و … غافل شد.

خالق «دریچه‌ای بسوی مهتاب» ادامه می‌دهد: مجموعه رگ خواب را شاید بتوان تحت عنوان موسیقی تلفیقی یا ترانه‌های متن یک فیلم مطرح کرد ولی از لحاظ ساختار فاقد انسجام خاصی بوده که بتوان سبک یا شیوه‌ای خاص را برای آن در نظر گرفت. البته به اعتقاد من تلفیق را نمی‌توان جزئی از شیوه یا سبک قلمداد کرد، شاید تلفیق را بتوان ابزاری جهت پیشبرد یک اثر صوتی دانست.برای مثال وقتی می‌گوییم تلفیق راک و سنتی، موسیقی راک تعریف و ساختار خودش را داشته و موسیقی سنتی ایرانی هم درونمایه و ساختار صوتی خودش را دارد. ضمن اینکه در تلفیق می‌بایست هدفی هم وجود داشته باشد نه مثل بسیاری از آثاری که تحت این عنوان ارایه می‌شود به زور سعی در تلفیق کردن گویش‌ها و فرهنگ‌ها شود آنهم بدون ‌هیچ تفکر و تاملی.

*خبری از موسیقی سنتی و دستگاهی نیست!

این سنتورنواز می‌گوید: این اثر هیچ ساختاری از موسیقی سنتی یا دستگاهی در خود ندارد؛ شاید شنیده شدن صدای سمپل سنتور یا چند جملۀ کمانچه از دید کارشناسان معتبر این جشن‌ها، سنتی قلمداد شده اما آنچه که به نظر می‌رسد به نحوی سعی کرده‌اند طوری وانمود کنند که این آلبوم در چند سبک و شیوه به طور همزمان می‌گنجد و از همه مهم‌تر اینکه در تمامی این سبک‌ها و شیوه‌ها برترین بوده و مستوجب دریافت جوایز!

جواهری ادامه می‌‌دهد: به اعتقاد من تکلیف این اثر کاملا مشخص است؛ ارایه اینگونه آثار دغدغه هنری نیست و فقط و فقط گیشه و بازار مد نظر و هدف بوده؛ به هرجهت بر هیچ کس پوشیده نیست؛ در گردآوری چنین مجموعه‌هایی که نگاه‌های اقتصادی کلان دارند و با اسپانسرها دست و پنجه نرم می‌کنند، سعی و تلاش می‌شود تمامی عوامل و مولفه‌های جذب مخاطب در کنار هم جمع شوند تا در نهایت اثری گیشه پسند ارائه شود.