آقازاده‌های آکادمیک ایران در کدام کشورها تحصیل می‌کنند؟!

به گزارش پایگاه خبری “ججین”، یکی از مهمترین مهاجرت‌های بین‌المللی که در آن کیفیت نیروی مهاجرت‌کننده دارای اهمیت است، مهاجرت نخبگان است و این مهاجرت خسارت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زیادی به جامعه وارد می‌کند. آمارهای رسمی و غیررسمی ارائه‌شده درباره وسعت و دامنه پدیده فرار مغزها در ایران گویای این واقعیت است که امروزه جریان خروج نیروی انسانی متخصص و برخوردار از سرمایه انسانی بالا و کارآمد، هم‌چون اساتید، دانشجویان، پژوهشگران و مهندسان و… به صورت یک معضل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشور درآمده و بیم‌ها و نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است.

براساس گزارش ۲۰۱۵ موسسه آمار یونسکو، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۳ تعداد دانشجویان بین‌المللی دنیا بیش از ۲ برابر شده است، طبق این گزارش در سال ۲۰۱۳ بیش از ۴.۱ میلیون دانشجو در سراسر جهان برای ادامه تحصیل به خارج از کشور خود رفته‌اند. به استناد گزارش مدیرکل امور دانشجویان داخل وزارت علوم در بهمن‌ماه ۱۳۹۵، سالانه حدود ۴۰ تا ۴۵ هزار نفر از دانشجویان دولتی با مراجعه به این اداره‌کل به دنبال تایید مدرک برای ترجمه و ادامه تحصیل در خارج از کشور هستند که در این بین بیشترین مراجعه از دانشجویان دانشگاه‌های صنعتی‌شریف، صنعتی اصفهان، تهران، صنعتی امیرکبیر، علم و صنعت ایران و فردوسی مشهد است.

همچنین مطابق آمار ارائه شده بنیاد ملی نخبگان در سال‌های ۸۲ تا ۸۶، ۳۰ درصد دارندگان مدال‌های المپیادهای علمی و حدود ۲۵ درصد برترین‌های آزمون سراسری به خارج کشور کوچ کرده‌اند.

روسای دانشگاه‌های داخل و به ویژه روسای دانشگاه‌های برتر کشور همواره تاکید کرده‌اند و می‌کنند که دانشگاه‌های داخل نیز نسبت به بسیاری از دانشگاه‌های کشورهای دیگر از سطح علمی بسیار مناسبی برخوردار هستند. اما تعدادی از دانشجویانی که قصد ترک ایران را برای ادامه تحصیل داشتند، در گفت‌وگو با خبرنگار آنا به این مساله اشاره داشتند که اگر دانشگاه‌های داخل از وضعیت مناسبی برخوردار هستند، چرا روسای دانشگاه‌ها، کسانی که برای ما برنامه‌ریزی می‌کنند، فرزندان خود را برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌فرستند؟ «منم می‌رم! اگه اینجا خوب بود، رئیس دانشگامون بچشو نمی‌فرستاد خارج!» جواب قابل تامل یکی از دانشجویان به خبرنگار آنا بود، که ما را برآن داشت تا درباره این مهم با روسای دانشگاه‌ها به گفت‌وگو بنشینیم و جواب این سوال را از آنها پیگیری کنیم.

فرزندان روسای دانشگاه‌های بزرگ کشور کجا تحصیل کرده‌اند؟

سیداحمد معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر می‌گوید: اول درباره خودم بگویم که من سال ۶۳ در زمان جنگ، بورسیه کشور فرانسه بودم اما بعد از تحصیل به کشورم بازگشتم و به ایران و مردمم خدمت کردم.درباره فرزندانم باید بگویم که فقط یکی از آنها در مقطع دکتری در دانشگاه برلین آلمان تحصیل می‌کند، ولی او هم مانند خودم بعد از دریافت مدرک به ایران باز می‌گردد و به کشورش خدمت خواهد کرد.

محمدعلی برخورداری، رئیس سابق دانشگاه علم و صنعت ایران نیز در این باره توضیح می‌دهد که دخترم دوره کارشناسی خود را در دانشگاه تهران گذراند و بعد از ازدواج با همسرش به آمریکا رفت و در آنجا ادامه تحصیل داد و دعا می‌کنیم که به کشورش بازگردد و به ایران خدمت کند. من هم مدرک کارشناسی خود را در دانشگاه علم و صنعت دریافت کردم و برای ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری به آمریکا رفتم زیرا در آن زمان تحصیلات تکمیلی در ایران وجود نداشت.

هیچکدام از فرزندانم برای ادامه تحصیل به خارج از کشور نرفته‌اند

رئیس دانشگاه تهران اما می‌گوید که همه فرزندانش در ایران تحصیل کرده‌اند و هیچکدام از آنان برای ادامه تحصیل به خارج از کشور نرفته‌اند. محمود نیلی احمدآبادی خود در دانشگاه توهوکو ژاپن تحصیل کرده است. وی‌ می‌گوید بسیاری از هم نسل‌های ما بعد از فارغ‌التحصیلی به کشورشان برگشتند و تعداد کمی از افرادی که به کانادا رفته بودند به ایران نیامدند و در آنجا ماندند.

محمود فتوحی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف نیز که تمایلی به پاسخ این سوال نداشت، خیلی کوتاه توضیح داد که خودش در کانادا تحصیل کرده و فرزندانش هم در ایران مشغول به تحصیل هستند.

سیدحسن صدوق، رئیس دانشگاه شهیدبهشتی هم البته با اشاره به اینکه فرزندانش در ایران تحصیل می‌کنند بیشتر به توضیح تحصیلات خود پرداخت و گفت مدرک کارشناسی‌اش را از دانشگاه تهران و مدارک کارشناسی‌ارشد و دکتری را از دانشگاه سوربن فرانسه دریافت کرده است. صدوق می‌گوید من در فرانسه زمینه برای ماندنم مهیا بود اما به ایران برگشتم.

آموزش در کشور ما تراز بسیار بالایی دارد

رئیس دانشگاه تربیت مدرس یکی دیگر از روسایی بود که جواب این سوال را از وی پیگیر شدیم، محمدتقی احمدی می‌گوید من سه فرزند دارم که همه آنها در دانشگاه‌های خوب کشور تحصیل کرده‌اند و من خدا را شاکرم که چنین شرایطی فراهم شد.

اما وی از این صحبت دانشجویان (که چرا رئیس دانشگاه فرزندش را به خارج از کشور می‌فرستند) انتقاد و تاکید کرد که آموزش در کشور ما تراز بسیار بالایی دارد، به طوری که در دوره‌های لیسانس و فوق لیسانس دانشجویان ما می‌توانند در دانشگاه‌های خوب دنیا وارد بشوند و این نشان می‌دهد که دانشگاه‌های ما بنیه بسیار قوی دارند.

احمدی به این نکته هم اشاره داشت که در پژوهش هم تعدادی از دانشگاه‌های رتبه ۱ و۲ کشور، ایران را اکنون به این مقام علم و فناوری در دنیا رسانده‌اند و در این زمینه هم در دوره کارشناسی‌ارشد و هم دکتری فارغ‌التحصیلانی داریم که جزو دانشمندان یک درصد برتر جهان هستند؛ بنابراین به هیچ وجه این تفکر نباید به وجود بیاید گه دانشگاه‌های داخل را تخطئه کنند.

رئیس دانشگاه تربیت مدرس یادآور شد که دانشگاه‌ ضعیف هم در داخل داریم ولی دانشگاه‌هایی هم هستند که واقعا آبرویی دارند. وی می‌گوید من به هیچ وجه به این مساله که برخی از مسئولین فرزندانشان را به خارج می‌فرستند، به عنوان یک نشانه ضعف آموزش عالی داخل نگاه نمی‌کتم و بیشتر به نظرم یک مساله فرهنگی است. برخی از مسئولین دوست دارند همان جایی که خود تحصیل کرده‌اند فرزندنشان هم در آنجا با هزینه سنگین درس بخواند.

دانشجویان تا دوره کارشناسی‌ارشد از ظرفیت داخل استفاده کنند

اما رئیس دانشگاه هرمزگان که بیشترین استقبال را از سوال آنا داشت، اظهار داشت که من دو تا فرزند دارم، دخترم دانشجوی کارشناسی‌ارشد دانشگاه علامه طباطبایی است و کارشناسی وی هم در داخل بوده است. پسرم هم دانشجوی مهندسی صنایع دانشگاه مهندسی هرمزگان است.

علی‌اکبر شیخی اعتقاد دارد که دانشجویان حداقل تا دوره کارشناسی‌ارشد را باید از ظرفیت داخل استفاده کنند. وی تعریف می‌کند که فرزندان ما هم گاهی می‌گویند که همکلاسی ما به فلان کشور رفته است ما که پدرمان رئیس دانشگاه است چرا نباید برویم و در خارج از کشور تحصیل کنیم. من می‌گویم که در مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد فرزندانمان در همین فرهنگ و همین کشور تحصیل کنند، البته برای دکتری من باز هم تاکید دارم که دانشگاه خوب و بتر در کشور داریم.

رئیس دانشگاه هرمزگان می‌گوید ترجیح من این است که فرزندم دوره دکتری را در دانشگاه‌های ایران تحصیل کند و البته قائل به این هستم که اگر در این دوره دکتری، یک فرصت مطالعاتی را برای یک دانشگاه قوی بتوانند اعزام شوند، می‌تواند خیلی مفید باشد و تجربه خوبی برایشان به وجود بیاید. من زمانی‌که فرصت مطالعاتی خود را در کشور انگلستان می‌گذراندم، فرزندانم همانجا به مدرسه رفتند ولی پس از برگشت در ایران تحصیل کردند و صاد‌قانه می‌گویم که طمعی برای تحصیل در خارج ندارند، علی رغم اینکه آنجا هم تحصیل کرده‌اند.

تحصیل دانشجویان در خارج از کشور نشانه ضعف دانشگاه‌های داخل نیست

رئیس دانشگاه تبریز هم دو پسر دارد که یکی از آنها خارج از کشور است و تحصیلاتش هم تمام شده است، البته هدف وی هم ادامه تحصیل نبوده است. آن یکی هم داخل کشور است و در مشاغل مربوط به فناوری اطلاعات مشغول به کار است. محمدرضا پورمحمدی می‌گوید اگر فرزند ارشدم از ایران رفته، به این خاطر که وضعیت دانشگاه‌های ما خوب نبود، نبوده است. وی به ترکیه رفته است که همه می‌دانند از لحاظ علمی از ما برتر نیست.

پورمحمدی توضیح می‌دهد که بعضی اوقات شاید اینکه اساتید هم سن‌و‌سال ما، فرزندانشان به خارج می‌روند، مربوط به گذشته باشد. وی می‌گوید مثلا بعد از انقلاب در داخل کشور دوره‌های دکتری نداشتیم و همه ما خارج از کشور تحصیل کرده‌ایم. وقتی خارج از کشور بودیم فرزندان ما با آن سیستم آموزشی درس خواندند که مطمئنا در انتخاب‌های بعدی‌شان بی‌تاثیر نبوده است. ولی باز هم تاکید می‌کنم اینکه دانشجویان برای تحصیل به خارج از کشور می‌روند به هیچ وجه نشانه ضعف دانشگاه‌های داخل نیست.

پرویز پیکری