آثار و پیامدهای وقف در جامعه اسلامی-بخش پایانی

به گزارش پایگاه خبری ججین ، سنت حسنه وقف یکی از مصادیق بارز احسان و خیرخواهی است و دارای ثواب و فضیلت‌های بسیاری است، ثوابی که برای واقف آثار و برکات معنوی زیادی به ارمغان می‌آورد، در وقف، ارزش‌ها و اخلاق‌های اسلامی از جمله نوع‌دوستی، خیرخواهی و مردم‌گرایی به اوج می‌رسد و دیوارهای سست و متزلزل خودخواهی، غرور و بی‌تفاوتی نسبت به دیگران فرو می‌ریزد.
وقف از افتخارات دین اسلام است و از صدر اسلام تاکنون انسان‌های خیر و نیکوکار هرگاه مشکلی در زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم به وجود می‌آمد با نهایت عشق و ایثار و قرار دادن اموال خود در جهت رفع مشکل اقدام می‌کردند.
وقف گره خوردن با تاریخ است، گذشتگان وقف می‌کنند برای آیندگان، آیندگان بهره می‌گیرند، درود می‌فرستند بر گذشتگان یعنی چیزی که وقف می‌شود حرام نمی‌شود.
وقف از دیدگاه امام خمینی(ره) و رهبری انقلاب
امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران همچون بسیاری از فقیهان و عالمان به مسئله وقف به عنوان بحث فقهی نگریسته و به تبیین و توضیح آن پرداخته‌اند. در طول حیات علمی و فقاهتی حضرت امام(ره)، علاوه بر آنچه در کتاب فقهی ارزشمند تحریرالوسیله با عنوان «کتاب الوقف» آمده حدود ۲۰۰ استفتاء در موارد مختلف از ایشان شده است که نشان از اهمیت و جایگاه بلند موضوع وقف دارد.
در صحیفه امام نیز حدود ۱۰ مورد درباره وقف و واقفان و برخی از موقوفات سخن به میان آمده است، یکی از مواردی که درباره وقف سخن گفته شده، در جایی است که حضرت امام درباره امیرمؤمنان حضرت علی(ع) و عظمت و جایگاه آن بزرگوار سخن می‌گوید و از برخی حساسیت‌هایی که آن حضرت در دوران حکومت خودشان داشتند پرده بر می‌دارد، سپس گذری به زندگی ساده و بی‌پیرایه حضرت می‌افکند.
امام خمینی(ره) با یادآوری حکومت و خلافت امام علی(ع)، چگونگی زندگی محرومانه آن بزرگمرد را بیان می‌کند و می‌فرماید، همان روزی که با ایشان بیعت کردند، امیر مؤمنان کلنگش را برداشت و به سراغ کارش رفت، قنات می‌کند و بلافاصله آن را برای مستمندان و بیچارگان وقف می‌کرد که در واقع نشانگر اهمیت این موضوع و بیانگر فلسفه وقف می‌باشد که همان نجات محرومان از تنگدستی و محرومیت است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب نیز بارها در دیدار با مسئولان سازمان اوقاف و امور خیریه وقف را یک نهاد ممتاز دینی دانسته و تأکید داشته‌اند که باید از طریق تشویق مردم به وقف و همچنین ادای صحیح حق واقف در مورد موقوفه‌اش سنت وقف را بیش از پیش در جامعه ترویج کرد.
رهبر انقلاب اسلامی همچنین خاطرنشان کرده‌اند که اکنون عرصه‌های متعددی برای وقف وجود دارد که از جمله آنها پزشکی، علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش، علوم جدید، محیط زیست و ترویج دین به شکل‌های مدرن است.
به فرموده مقام معظم رهبری، وقف یکی از کارسازترین و سالمترین شیوه‌هایی است که تمکن مالی را به صورت احسانی ماندگار در خدمت نیازهای جامعه قرار می‌دهد و اراده نیک آدمی را پس از طی دوران زندگی، همچنان زنده و کارساز نگه می‌دارد. در مجموع دیدگاه رهبر معظم انقلاب این است که باید اعتماد مردم جلب شود تا حکم خداوند رعایت شود چرا که اگر حکم خداوند در مورد وقف اجرا شود اطمینان مردم هم جلب خواهد شد و اگر این مسئله زیرپا گذاشته شود عامل بی‌اعتمادی مردم خواهد شد.
جایگاه وقف در اسلام
«لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون» (آیه ۹۲ سوره آل عمران) «هرگز به مقام والا و نیک نخواهید رسید مگر این که از آنچه که دوست دارید انفاق کنید.»
برای انفاق راه‌های گوناگونی وجود دارد که وقف یکی از مهم‌ترین مصادیق آن می‌باشد و مهم‌تر از وقف، نیت پاک و خالصانه آن است که انسان چیزی را وقف کند که محبوب دلش می‌باشد و دل کندن از آن کار دشواری است و این مسئله اوج ایمان و اعتقاد به خداوند لایزال را ثابت می‌کند و نشان می‌دهد که واقف حاضر است در راه خداوند از اموال دوست داشتنی خود صرف‌نظر کند. در قرآن کریم آیه‌ای که به طور صریح بر مسئله وقف و احکام آن دلالت کند وجود ندارد ولی آیات بسیار دیگری در قرآن وجود دارند که در آنها خداوند انسان‌ها را به عمل صالح، تألیف قلوب، احسان و برادری، بخشش و تعاون تشویق نموده و نشان دهنده محبوبیت و مطلوبیت عمل وقف و شخص واقف در بارگاه الهی است.
پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) گذشته از اینکه به فقرا، ضعفا، مستمندان و قشرهای محروم اجتماع کمک می‌کردند، آیندگان را نیز فراموش نمی‌کردند و با به جا گذاشتن صدقات و موقوفات زیادی از املاک و زمین‌ها و اموال خویش، سنت حسنه وقف را پایه‌ریزی کردند. رسول اکرم(ص) در حدیث مشهوری می‌فرماید: ّهر گاه فرزند آدم بمیرد، عمل او قطع می‌شود، مگر از سه چیز: صدقه جاریه یا علمی که از آن سود برده شود و یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.» همچنین در حدیث دیگری می‌فرماید: «چند چیز است که بعد از مرگ مؤمن، پاداش آنها به او می‌رسد، علمی که از خود به یادگار گذاشته باشد، فرزند صالحی که جانشین خوبی برای او باشد، قرآنی که به ارث گذاشته باشد، مسجدی که ساخته، منزلی که  برای مسافران در راه مانده بنا کرده، نهری که آن را جاری ساخته است و صدقه‌ای که در حال حیات و زندگی خود انجام داده باشد. در روایت دیگری هم از پیامبر گرامی اسلام (ص) آمده است: «کسی که در کنار جاده‌ای برای عابران منزلی بسازد، خداوند در روز قیامت او را بر مرکبی که از گوهر تزیین شده سوار می‌کند و نور صورت او بر تمام نورها برتری می‌یابد تا آنجا که برابر نور حضرت ابراهیم‌(ع) قرار می‌گیرد و مردم می‌پرسند آیا این فرشته‌ای از فرشتگان است. هرگز مانند او را ندیده‌ایم و با شفاعت وی هزار هزار انسان به بهشت می‌روند.»
حجت‌الاسلام ‌والمسلمین منصوری نویسنده، پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره وقف و اهمیت آن در اسلام می‌گوید: «وقف با توجه به نیت شخص واقف می‌تواند به دو صورت عام و خاص برای انجام مقاصدی صورت گیرد. مثلا کمک به پیشرفت علوم و یا دانش پزشکی که مسلما یکی از علوم مورد نیاز جوامع اسلامی می‌باشد.»
وی اضافه می‌کند: «وقف یک صدقه جاری هم محسوب می‌شود و برای کمک به دیگران انجام می‌شود که در چنین شرایطی شخص واقف تمام یا بخشی از اموال و دارایی‌های خود را چه منقول و چه غیرمنقول به دیگران می‌بخشد و با این اقدام زمینه ماندگاری عمل خود را فراهم می‌آورد و باقیات صالحات از خود به جای می‌گذارد.» این مدرس حوزه همچنین خاطرنشان می‌کند: «کسانی که وقف می‌کنند هم در این دنیا و هم در آخرت از نتیجه عمل خود بهر‌ه‌مند خواهند شد و حتی اگر در این دنیا نباشند بازهم دستشان باز است و پاداش عمل خود را دریافت خواهند کرد، چرا که هرگاه افراد از وقف او استفاده کنند نامش زنده می‌شود و از او به نام نیک و خاطره‌ای خوب یاد خواهند کرد.»
اهداف اساسی سازمان اوقاف و امور خیریه 
وقف یکی از عوامل اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه و برای تولید علم و فناوری با توجه به نیازهای روز جامعه یکی از الزامات اساسی کشور است و در تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف مدیران اجرایی کشور و نهادهای متولی نقش اساسی دارند،‌ امانت‌داری، شایستگی و تدین مدیران وقف نسبت به حفظ این امانت الهی یکی از راه‌های اساسی تبلیغ وقف است و هنگامی که مردم بدانند افرادی که در حوزه وقف دخیل هستند افراد مومن و پاکی هستند به آنها اطمینان می‌کنند و وقف را گسترش می‌دهند. سازمان اوقاف و امور خیریه نهاد اصلی و متولی مستقیم امر وقف در جامعه است اما به تنهایی نمی‌تواند از عهده امور وقف که گستردگی فراوان دارد بربیاید و علاوه‌بر مشارکت همه اقشار جامعه در امور وقف، عالمان دینی، مراکز علمی و آموزشی، وزارت علوم، موسسات فرهنگی و آموزشی، سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد و … باید در اشاعه فرهنگ وقف و خدمات مربوط به این بخش همکاری کنند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین «علی محمدی» رئیس سازمان اوقاف کشور درباره اهداف اساسی سازمان اوقاف می‌گوید:‌ «ماموریت‌های اصلی سازمان اوقاف و امور خیریه در سه حوزه قرآن، عترت و وقف تقسیم‌بندی شده است به طوری که قرآن به‌عنوان کتاب الهی،‌ بقاع متبرکه و امامزادگان که ذریه پیامبر و ائمه (ع) محسوب می‌شوند در بخش عترت و وقف به‌عنوان حکم الهی این سه ماموریت به حساب می‌آیند که هر سه این‌ها نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتر به مردم با توجه به نیازمندی‌‌های روزمره آنها است، این سه اصل و هدف وجوه مشترک همه مردم در جامعه  به حساب می‌آید.»
وی همچنین می‌گوید: « وقف در تمامی شئون زندگی مردم از ولادت تا پس از مرگ همراه آنان است به‌طوری که برخی کودکان در بیمارستان‌های وقفی به دنیا می‌آیند ضمن اینکه قبرستان‌ها که محل دفن اموات است هم وقفی هستند.»
مشکلات واقفان
ایثار و ازخودگذشتگی یکی از خصوصیات بارز اشخاص واقف است. کسانی که از مال خود می‌گذرند و آن را صرف کمک به دیگران می‌کنند از روح متعالی و صفاتی منحصر به فرد برخوردارند که این ویژگی در همه انسان‌ها وجود ندارد اما کسانی که در این راه پیش‌ قدم می‌شوند و فداکاری می‌کنند با مشکلاتی مواجه هستند که ممکن است مقداری دلسردی به وجود بیاورد. یک بانوی واقف در این‌باره می‌گوید: «کسانی که واقف هستند برای خداوند و خشنودی خدا وقف می‌کنند و انتظار هیچ پاداش و دستمزدی ندارند فقط رضایت و خشنودی خداوند برای آنها مهم است، اما در برخی از مواقع  واقفین با مشکلاتی مواجه می‌شوند که اگر یاری خداوند نباشد نمی‌توانند در انجام عمل صالح خود موفق شوند، «به‌طور مثال  مشکلاتی که برای احداث مدرسه یا درمانگاه در روستاها وجود دارد و عدم همکاری برخی از نهادها با خیرین مدرسه‌ساز موجب می‌شود که کار احداث مدرسه یا درمانگاه با تاخیر و کندی انجام شود.»
وی اضافه می‌کند: «نهادها و ارگان‌های ذی‌ربط با همکاری با واقفین می‌توانند آنها را در انجام این امور خیریه تشویق کنند و با این کار فرهنگ وقف را در جامعه گسترش دهند.»
این بانوی خیر همچنین می‌گوید: «هر چند که واقفان و افراد نیکوکار با هدف نزدیکی به خداوند و جلب رضایت او دست به این اعمال صالح می‌زنند و در این مسیر از مشکلات و سختی‌ها نمی‌هراسند اما کمک به واقفان مسیر خدمت را برای آنان باز می‌کند و آنان را دلگرم می‌نماید.»

وقف، توشه‌ای برای جهان آخرت