سایت موزه بندیان درگز سندی زنده از دوره ساسانی

به گزارش پایگاه خبری “ججین“، این اثر باستانی سال ۱۳۶۹ در حاشیه تسطیح زمینهای کشاورزی کشف شد و از سال ۱۳۷۳ تا کنون در دست حفاری و بررسی است.
بندیان در دو کیلومتری شمال غرب شهر درگز کنار رودخانه درونگر قرار دارد لذا به دلیل آببندی که در این ناحیه قرار داشت به بندیان معروف است. در نخستین فصل کاوش تالاری به ابعاد هشت در ۱۰ متر خاکبرداری شد که به احتمال زیاد دارای سقفی چوبی و مسطح بوده و برفراز ستونها قرار داشته است. دور تا دور این تالار گچبریهای زیبا و خیره کننده قرار دارد.
ارزش این گچبریها نه تنها به وسعت آن بلکه به محتوایی است که نشان می دهد این گچ بریها بیش از ۱۰۰ مترمربع وسعت دارند و بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی را به تصویر کشیده اند.

* قطعه ای شفاف از عهد ساسانیان
از آن جا که بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته تاثیرات متقابل تمدنهای مختلف را می ‌توان در آن مشاهده کرد. بر اساس کتیبه‌ های مکشوفه که بر بدنه ‌های دیوارهای گچی تالار نقش بسته درگز فعلی همان دستگردی است که به مرور یک واحد سیاسی را تشکیل داده و مقر یکی از دژبانی‌های دوره ساسانی بوده است.
بنا به اعتقاد باستانشناسان گچبریهای داخل تالار آتشکده، داستان پادشاهی بهرام گور و غلبه وی بر پادشاه هپتالیها قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر کشیده‌اند. گچبریهای به جا مانده از دوره ساسانی عموماً جنبه تزئینی یا تک چهره دارند در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان ورقهایی از تاریخ آن دوره به شمار می‌ روند.
پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با دو دشمن قدرتمند سر و کار داشته‌اند. در غرب با روم که با هدف گسترش سرزمین می ‌جنگید و در شمال شرق با حمله و تهاجم غارتگرانه هپتالها. حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بود و به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می‌ داشتند.
از دیگر آثار مکشوفه در این محوطه می ‌توان به بنای آتشدان و محراب، اتاق مخصوص نامه ‌ها و مرسوله‌ ها و برج خاموشی اشاره کرد. با کشف بنای برج خاموشی نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زردشتیان به کلی تغییر نمود. هم اینک محوطه تاریخی بندیان به همت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی به نخستین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده است.

* گچبریهای ارزشمند
کشفیات محوطه بندیان در محدوده‌ای به مساحت چهارهکتار قرار دارند. از این سطح وسیع تاکنون بخش کوچکی در قالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده است. این بنا دارای تالاری است که سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته است. در سمت شمال غربی تالار فضایی که عقب نشسته به عنوان محراب کاربرد داشته است. در داخل این محراب علاوه بر گچبریهای بسیار زیبا پنج کتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه ‌های دیوار گچی نقش بسته است.
مضمون کتیبه‌ها حکم انتصاب شخصی به نام یزداد است که از طرف یک مقام عالی رتبه به نام ویدشاپور به دژبانی مرو و دستگرد گمارده شده است. همچنین دور تا دور تالار گچبریهایی با صحنه‌ های شکار، جنگ پادشاهان ساسانی با هپتالها، صحنه ‌های پیروزی در جنگ، صحنه‌ ای مذهبی از آناهید یا آناهیتا الهه فراوانی و آبهای روان و همچنین صحنه‌های معرفی شخصیتهای مهم دوران ساسانی و صحنه‌ های تاجگذاری و ضیافت را می ‌توان دید.
در کنار محراب، اتاق هدایا و نذورات قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله‌ های رسی که حکم لاک و مهرهای امروزی را دارد به دست آمده است. این گلوله ‌های گلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است.
در انتهای تالار دری به راهرویی ارتباط پیدا می ‌کند و سپس به محوطه آتشکده‌ای با ابعاد چهار در چهار وارد می ‌شود که آتشدان زیبایی در آن قرار دارد. نیایش کنندگان در این تالار جمع شده و شاهد مراسم اجرایی موبدان در کنار آتشدان می شده اند.
در شمال آتشکده نیز اتاق بزرگی که در سه طرف آن استودانهای گچی قرار دارد ساخته شده و هر یک دارای دریچه‌ای بوده‌ اند که احتمالا با در چوبی بسته می ‌شده است. بر روی استودانها نقوش اساطیری گاو گیرفون، مار، عقرب و صحنه‌ های شکار دیده می ‌شود. در سمت شرق آتشکده هم اتاقی با برج مدور به عنوان برشنومگاه یا محل تطهیر قرار داشته است.
گچبریهای یافت شده در بندیان از اهمیت ویژه برخوردارند. برخلاف گچبریهای بجا مانده از دوره ساسانی که عموماً جنبه تزئینی یا تک چهره دارند، آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان ورقهایی از تاریخ آن دوره به شمار می آیند.

* سایت موزه بندیان بی نظیر است
کارشناس مسئول ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: سایت موزه بندیان درگز و آثار مکشوفه در آن از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این آثار در کشور منحصربفردند.
فرامرز صابر مقدم بندیان درگز را نخستین سایت موزه ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران ذکر و بیان کرد: این سایت موزه تنها سایت موزه ثبتی در خراسان و دارای ارزش تاریخی ویژه محسوب می شود. مجموعه آثار بندیان درگز علاوه بر آتشکده شامل کارگاه صنعتی، سازه‌ای وسیع با کاربری احتمالی مذهبی و حکومتی و برج خاموشی است.
وی گفت: این اثر ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۴۶ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

* ثبت جهانی بندیان درگز
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: این استان در سیطره وسیع خود هزاران اثر تاریخی، بنا، محوطه و تپه باستانی دارد که هر یک متعلق به دورانی از تاریخ هستند. هر کدام از این آثار پیشینه تاریخی عمیق و ارزشمندی را در خود دارند که سایت موزه بندیان درگز یکی از مهمترین آنها است.
محمدرحیم رهنما افزود: در خراسان رضوی تنها قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده اما آثار دیگری هستند که به عنوان اولویت ثبت جهانی مطرح می باشند که سایت موزه بندیان درگز یکی از این موارد است. این موضوع به صورت جدی در حال پیگیری است و امیدواریم به زودی شاهد ثبت جهانی محوطه تاریخی بندیان باشیم.
وی درگز را به لحاظ پیشینه تاریخی، جاذبه های گردشگری، صنایع دستی، محصولات محلی، فرهنگ و آداب رسوم محلی یک شهرستان غنی توصیف و بیان کرد: می توان به واسطه هریک از همین جاذبه ها در فصول مختلف سال با برنامه ریزی و برگزاری جشنواره های مختلف اقدام به جذب گردشگر کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری خراسان رضوی ادامه داد: این سایت موزه به دلیل منحصربفرد بودن و جایگاه تاریخی آن بسیار مورد توجه گردشگران خارجی است لذا ثبت جهانی آن می تواند موجب معرفی هرچه بیشتر و بهتر آن شود.
خراسان رضوی ۱۵۰۰ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی دارد.
مرکز شهرستان ۷۵ هزار نفری درگز در فاصله ۲۵۴ کیلومتری شمال مشهد قرار دارد. درگز مرکب از چهار بخش مرکزی، لطف آباد، چاپشلو و نوخندان ۱۳۹ روستا دارد. ۳۰ هزار نفر از جمعیت این شهرستان ساکن روستاها هستند. درگز از سمت شمال هم مرز با کشور جمهوری ترکمنستان است.