به گزارش پایگاه خبری “ججین” به نقل از خبرگزاری تسنیم، سعید مستغاثی منتقد سینما در یادداشتی که در صفحه شخصی اینستاگرام خود منتشر کرده است، به نقد و بررسی دوره اخیر جشنواره جهانی فیلم فجر پرداخته است. در ادامه این یادداشت را میخوانیم:
بالاخره برای چندمین بار و این بار بلافاصله پس از جلوس مدیران جدید بر صندلی ریاست سازمان سینمایی بازهم بدون دلیل بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر از بدنه اصلی و ملی آن جدا شد و بعد از یک سال تأخیر، در آذرماه امسال تحت عنوان چهل و سومین جشنواره جهانی فیلم فجر برگزار گردید.
جشنوارهای که مانند برخی سالهای جدایی دور و البته دوران پیوستگی اخیر، بیشتر به یک هفته فیلم بیشتر شباهت داشت تا جشنواره ای بین المللی و جهانی.
چگونه یک جشنواره فیلم معتبر می شود؟
اما اعتبار و رتبه و درجه جشنواره های جهانی معمولا با چند عامل سنجیده می شود :
اول؛ کیفیت فیلم های شرکت کننده، دوم بکر بودن این فیلم ها که پیش از جشنواره فوق هیچ اکران جشنواره ای یا حداقل نمایش عمومی نداشته باشند، سوم هیئت های داوری و اعتبار جهانی اعضای آنها، چهارم بازار فیلم و استودیوها و کمپانی های شرکت کننده در آن و بالاخره میهمانان خاص جشنواره و شهرت و معروفیت جهانی آنها.
قدمت همه این موارد در یک جشنواره، استحکام و قوت آن را نشان داده و البته موضوعاتی مانند عنوان و نشانه و علامت اختصاری جشنواره ها و سالن های برگزاری آن به ویژه کاخ جشنواره (که بسیار در کادر دوربین ها و تبلیغات قرار می گیرد) هم همواره از نکات قابل توجه و تامل به شمار آمده است.
فی المثل جشنواره های گروه A جهانی مانند کن، برلین و ونیز که سابقه طولانی و قابل توجه داشته اند، همواره سعی می کنند که در زمره فیلم های هر سال بخش اصلی خود یعنی مسابقه فیلم های بلند داستانی، نام ها و عناوین مشهور که حداقل در جشنواره ها و سینمای هنری جهان شناخته شده اند، وجود داشته باشد.
مثلا در در جشنواره برلین یا کن و یا ونیز امسال به اسامی معروفی مانند پدرو آلمودوار، اسکارلت جوهانسون، اسپایک لی، کریستوفر مک کواری، ایتن کوئن، برادران داردن، جیم جارموش، کاستا گاوراس، ورنر هزتزوگ، الکساندر پین، و ریچارد لینک لیتر برمی خوردیم که تقریبا در عرصه سینمای جهانی، اسامی مطرحی به شمار می آیند.
اما جشنواره ای که در در همین هفته گذشته تحت عنوان جشنواره جهانی فیلم فجر برگزار شد، براساس عناصری که ذکر گردید، تا چه حد از اعتبار برخوردار بود؟
اولین نشانه ای که از جشنواره موسوم به جشنواره جهانی فیلم فجر جلب توجه کرد، علامت اختصاری اش بود که گویا در سال ۱۳۹۵ با درایت و هوشمندی! مدیران و مسئولان جشنواره برای اولین بار طراحی و اجرا شد!!
اما متاسفانه وقتی این علامت اختصاری را جستجو کردیم، به جشنواره دیگری به نام “فرایبورگ” برخوردیم که اگرچه جشنواره ای درجه دوم در سوییس بود ولی خیلی پیشتر، علامت اختصاری خود را متشکل از “یک اف بزرگ انگلیسی و یک آی بزرگ و سپس ۲ اف کوچک” FIff قرار داده بود!!
اما مهمترین پارامتر برای اعتبار یک جشنواره فیلم ، آثار شرکت کننده در آن به خصوص در بخش های اصلی رقابتی محسوب شده که معمولا در جشنواره های معتبر چه از گروه A یا گروههای پایین تر سعی می کنند فیلم هایی را در بخش های اصلی خود شرکت دهند که قبل از آن در هیچ جشنواره دیگری (یا لااقل در جشنواره های درجه ۲ و ۳) نمایش نداشته و در نهایت اگر در برخی جشنواره های مهم و معتبر هم نمایش داده شدند، تا قبل از جشنواره یاد شده به اکران عمومی درنیامده باشند.
براساس همین قاعده، اعتبار جشنواره های مختلف فیلم، سنجیده می شود. مثلا در جشنواره های گروه A معمولا فیلم های بخش مسابقه پیش از آن جشنواره، هیچگونه اکران عمومی یا خصوصی اعم از جشنواره ای یا نمایش عمومی نداشته اند. در جشنواره های گروه B اگر فیلم هایی هم از بخش اصلی آن در جشنواره های دیگر به خصوص گروه A به نمایش درآمده اند اما سعی می شود فیلم هایی که اکران عمومی داشته، به هیچوجه در بخش های اصلی رقابتی شرکت داده نشوند و اصلا شرط حضور در این جشنواره ها، عدم اکران عمومی یا عدم نمایش در جشنواره های مشابه قید شده است.
فیلم های گمنامِ اکران شده تاریخ گذشته
در آیین نامه همین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر که به امضای دبیر آن انتشار یافت، آمده است:
“… – فیلمهایی که برای نخستینبار در جهان ارائه میشوند، در اولویت قرار دارند. تمامی فیلمهای ارسالشده باید حداقل نخستین نمایش خود را در ایران داشته باشند.
– فیلمها نباید پیش از تاریخ جشنواره در ایران بهصورت سینمایی، ویدئو/DVD/تلویزیون، آنلاین یا VOD منتشر شده باشند.
– سال تولید (برای بخشهای رقابتی): تنها فیلمهایی پذیرفته میشوند که پس از ژانویه ۲۰۲۴ تولید شده باشند
این درحالی است که دقیقا برخلاف آیین نامه خود جشنواره، در هر ۴ بخش رقابتی جشنواره (مسابقه بین الملل، جلوه گاه شرق، چشم انداز و زیتون شکسته) ، تقریبا هیچ فیلمی وجود نداشت که در جشنواره های متعددی شرکت و نمایش نداشته و بعضا حتی در کشورهای مختف به اکران عمومی درآمده و برخی تولید سال ۲۰۲۳ یعنی قبل از ۲۰۲۴ بودند و حتی بعضی از آنها به صورت آنلاین یا VOD هم منتشر شده اند که به سهولت می توانستیم با دانلود از اینترنت و یا به صورت آنلاین آنها را در فضای مجازی به تماشا نشسته و نیازی به این جشنواره و برگزاری پرهزینه آن نبود.
مثلا در بخش مسابقه بین الملل، فیلم “درس آموخته ها” ساخته بالینت سیملر که جایزه اول یعنی سیمرغ بلورین بهترین فیلم را دریافت کرد، اصلا از ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۴ یعنی اواخر شهریور سال گذشته در مجارستان به اکران عمومی درآمده! و طی سال گذشته و امسال (قبل از نمایش در بخش مسابقه بین الملل جشنواره جهانی فیلم فجر) ، در ۱۱ جشنواره ریز و درشت دیگر نمایش داشته است، مانند لوکارنو (۹ اوت ۲۰۲۴) ، وین و لجوبلجانا (اکتبر ۲۰۲۴)، هند و کورک ایرلند (نوامبر ۲۰۲۴)، استانبول و مسکو (آوریل ۲۰۲۵)، تایپه و اورشلیم و شانگهای (ژوئن ۲۰۲۵) و …
فیلم “مارس تا مه” ساخته مارتین پاول رپکا که جایزه بهترین کارگردانی را در این بخش گرفت، در ۲۸ ژوئن ۲۰۲۴ یعنی تیرماه سال گذشته در جشنواره کارلو وی واری و یک سال بعد یعنی ۳ جولای ۲۰۲۵ در زمره فیلم های تابستانی لوپزیک به نمایش درآمد و همچنین امسال در چک به نمایش عمومی گذارده شد!!
و بالاخره بدتر از همه جایزه بهترین فیلمنامه بخش مسابقه بین الملل به فیلم “به من نگاه کن” ساخته ولادیمیر گراماتیکوف داده شد که از ۵ سپتامبر ۲۰۲۴ (یعنی نیمه شهریور سال گذشته) در روسیه به نمایش عمومی گذارده شده و بدتر از همه، از ۲۲ اکتبر همان سال یعنی مهرماه در روسیه به اکران آنلاین و VOD در آمد!! و البته در اردیبهشت همان سال گذشته در جشنواره مسکو و در ۱۴ اوت یعنی اواخر مرداد پارسال در فستیوال فیلم های روسی پنجره ای به اروپا نمایش داده شد!!
در بخش جلوه گاه شرق به جز فیلم ایرانی “مرد آرام” که در جشنواره فیلم فجر سال گذشته و برخی جشنواره های دیگر نمایش داشت و از سوی مخاطبان و منتقدان اثر بسیار ضعیفی قلمداد گردید و متاسفانه سیمرغ بلورین مشارکت و بهترین دستاورد هنری را دریافت نمود و حتی در امتیاز دهی وب سایت معتبر IMDB نمره ۸/۳ از ۱۰ را گرفته،(از همین روی هم بهنوش صادقی یعنی سازنده فیلم روی صحنه اعطای جایزه سر از پا نمی شناخت)، The Settlement ساخته محمد رشاد جایزه ویژه هیئت داوران را گرفت در حالی که به جز جشنواره فیلم مصر در فوریه ۲۰۲۵ (بهمن سال گذشته) و بخش پرسپکتیو جشنواره پارسال برلین، در جشنواره های گمنامی مانند بولزانو و ال گونا و همچنین سینه MAD مصر شرکت داشت!!
و بالاخره فیلم “جایی که درناهای سفید میرقصند” به کارگردانی مایکل لوکاچفسکی جایزه بهترین فیلم این بخش را دریافت نمود در حالی که از ۲۵ آوریل ۲۰۲۴ یعنی ۵ اردیبهشت سال گذشته در روسیه به اکران عمومی درآمد و در همان سال در جشنواره های ناشناخته فیلم کودکان شلینگل آلمان و جشنواره فیلم زرو پلاس نیز شرکت داشت!!
«ریورستون» از سریلانکا و به کارگردانی الیت راتنایک در بخش چشم انداز درحالی جایزه ویژه هیئت داوران را گرفت و کارگردانش با شور و حال عجیب و غریبی روی صحنه شوآف اجرا کرد که در جشنواره های سنگاپور و شانگهای حضور داشت و «راند ۱۳» از تونس، به کارگردانی محمد علی نهدی در حالی همراه “دو روی پاییز” بهترین فیلم این بخش گردید که قبلا در تونس به اکران عمومی درآمده و در جشنواره های تالین و قاهره هم شرکت داشته است!!
دیگر از آثار این بخش های باید به فیلم هایی مانند “رودخانه باز می گردد” ساخته ماساکازو کانکو اشاره کرد که از اول فروردین امسال در ژاپن و از اواخرآبان در اسپانیا به اکران عمومی گذارده شد و در نوامبر سال گذشته هم در بازار فیلم های آمریکایی حضور داشت و در چندین جشنواره دیگر هم شرکت کرد یا “حال عشق” ساخته مونا خالدی و کارول منصور که از اول اکتبر یعنی ۱۰ مهرماه اکران عمومی داشته و فیلم “پاوانه برای یک نوزاد” به کارگردانی چونگ کیات آون که علاوه بر اکران عمومی از تابستان امسال در هنگ کنگ و مالزی و تایوان، قبل از حضور در جشنواره جهانی فیلم فجر، در ۱۵ جشنواره دیگر به نمایش درآمد.
و بالاخره فیلم “دره تبعید” به کارگردانی آنا فهر که اصلا تولید ۲۰۲۳ است (برخلاف آیین نامه جشنواره که تصریح دارد، آثار شرکت کننده در بخش های رقابتی بایستی از ژانویه ۲۰۲۴ به بعد ساخته شده باشند)، یکی دوسال قبل از حضور در جشنواره جهانی فیلم فجر ۲۰۲۵، در ۶ جشنواره ۲۰۲۳ و ۳ جشنواره ۲۰۲۴ دیگر شرکت داشت!!
این داوران را از کجا آورده اید؟!
وضعیت داوران جشنواره از این هم اسف بارتر بود. به جز نوری بیلگه جیلان (فیلمساز مهم ترک) و آنگلوس فرانتزیس یونانی و همچنین برخی داوران ایرانی، بقیه اعضای هیئت های داوری اغلب ناشناس و با رزومه ای تقریبا خالی بودند؛ مثلا در هیئت داوران مسابقه بین الملل، حضور یک تهیه کننده و کارگردان به نام خوزه کابرا بتانکورت با فقط ۵ فیلم کوتاه ناشناس! (آن هم برای داوری فیلم های بلند داستانی!) ، یک بازیگر هندی به نام بیجایا جنا که از ۳۰ سال پیش تا کنون تنها یک فیلم بازی کرده!، در داوری بخش جلوه گاه شرق، آلکساندرا مارکوویتس که نامش به عنوان مستند ساز و تدوینگر آمد اما در رزومه اش هیچ مستندی وجود ندارد و به عنوان تدوینگر تنها دو فیلم کوتاه دیده می شود و البته از عوامل تولید یک سیت کام و یک شوی تلویزیونی در کرواسی هم بوده، تنگ لی یین که به عنوان مدیر رسانه و سینما معرفی شد اما در کارنامه اش تنها تهیه کننده اجرایی دو فیلم کوتاه و ۴ اپیزود از یک مینی سریال ثبت شده، شوشانیک میرزاخانیان که به عنوان تهیه کننده و مدیر سینمایی در این هیئت داوران قرار گرفت اما در رزومه او هم فقط به عنوان Additional Crew (افراد رزرو و کمکی در گروه پشت صحنه) در یک فیلم بسیار ضعیف با امتیاز ۳ از ۱۰ مربوط به ۳۵ سال به چشم می خورد!!
نبویشا یووانویک در هیئت داوران بخش زیتون شکسته هم اگرچه در کاتالوگ جشنواره، او را کارگردان و تهیه کننده معرفی کردند اما در کارنامه اش فقط ۲ فیلم کوتاه بسیار پرت و ناشناس وجود دارد!، این موضوع درباره محمد الکندی (که در همان کاتالوگ فیلمساز و تهیه کننده ذکر شده) تنها یک فیلم کوتاه ناشناس است!! و بالاخره دنیز یاووز که به عنوان مدیر هنری جشنواره در لیست هیئت داوران قرار گرفته اما آنقدر ناشناس بود که در منابع مختلف فقط به عنوان بازیگر چهارم یک فیلم بسیار گمنام یافت شد.
درباره بقیه اعضای هیئت داوران بخش های مختلف رقابتی مانند اوژن هنری مور، ایگور ویکتروویچ لوشین، سمیره حاج جیلانی هیچ گونه اطلاعاتی از منابع سینمایی مکتوب و اینترنتی و مجازی بدست نیامد!!!
قحطی مهمانان خارجی صاحب نام هم آنقدر برجسته بود که کلیت تبلیغات جشنواره برروی نوری بیلگه جیلان متمرکز شد.
هنوز افق های جشنواره جهانی فجر را درنیافته ایم
روشن است که مسئولان جشنواره برای حضور فیلم ها و مهمانان خارجی، محدودیت ها و موانع بسیاری بر سر راه داشته اند، اینکه یک فیلم خارجی بایستی مراحل بسیاری را بگذراند تا در صورت رضایت سازندگان آن در جدول نمایشات جشنواره قرار گیرد و مهمانان خارجی هم باید سدها و محدودیت های تحریمی متعددی را پشت سر بگذارند تا بتوانند در یک جشنواره ایرانی شرکت کنند. همه اینها برای نگارنده روشن و واضح و به قول معروف مبرهن است.
اما به نظر می آید پس از سالیان سال برگزاری جشنواره و تماس با سینما و جشنواره های جهانی، مسئولان و متولیان سینمای ما (که البته در طول این سالیان، تغییرات و جابجایی های هم چندانی نداشته اند) هنوز درنیافته اند بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر یا همان جشنواره جهانی فیلم فجر، باید و می تواند مامن و پناهگاه فیلم ها و فیلمسازان مستقل و آزادیخواهی باشد که به دلیل ناسازگاری با سیستم مسلط بر سینمای جهان، در هیچ یک از حدود ۹۰۰ جشنواره حال حاضر دنیا جایی ندارند.
بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر می تواند و باید میدان تازه ای برای سینمای مستقل جهان باز کند تا در مقابل میادین مختلف و رنگارنگی که لابی های پیچیده سینمای جهان ایجاد کرده، صبغه نوینی به سینما بدهد و قطعاً این میدان، شرکت کنندگان و تماشاگران بسیاری خواهد داشت.
جشنواره جهانی فیلم فجر می تواند و باید از این سرگشتگی و بی هدفی خلاص شود و شایسته نام و عنوانش و درخور مردمی که از کیسه آنها برایش هزینه می شود، سینمایی را به جهانیان بنمایاند که بتدریج سینمای امروز دنیا را تحت تاثیر خود قرار داده و آن را از سلطه سیستم های تهیه و توزیع غرب رهایی بخشد.
متولیان جشنواره فیلم فجر باور کنند که از این جشنواره های کنونی جهان و سیستم مدیریت آن که تحت فرمان همان لابی های جهانی قرار دارد، آبی برای این جشنواره گرم نخواهد شد و نتیجه آن می شود که پس از صرف هزینه فراوان از بیت المال و راه اندازی دم و دستگاه عریض و طویل و تعیین مدیران ریز و درشت و ایجاد کانال های بسیار برای دریافت فیلم، در نهایت کل فیلم های بخش های رقابتی برخلاف روال جشنواره های معتبر و حتی خلاف آیین نامه های خود این جشنواره شامل تعداد فیلم اکران شده دست چندم و متوسط و ضعیف خواهد بود که جشنواره ای با این ادعای بسیار شدید و غلیظ را به یک “هفته فیلم” کم اعتبار تقلیل می دهد!
